بررسی ظاهری و مفهومی نقش مایه های حاشیه ای متداول در گلیم بافت های استان اردبیل (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

استان اردبیل نظیر هر منطقه دیگری دارای صنایع دستی مختص به خود است که از مهم ترین و جذاب ترین آنها می توان به گلیم بافت ها اشاره نمود. گلیم اردبیل چه از نظر فرهنگی، به دلیل انعکاس نقش های اصیل و سنتی، و چه از نظر اقتصادی، که باعث تقویت اقتصاد این استان می گردد، مورداهمیت واقع شده است. با این حال، تحقیقات عمده ای در رابطه با گلیم های آن صورت نیافته است. یکی از مشخصه های مهم این دست بافت ها که معرف فرهنگ اقوام بافنده است، نقوش به کاررفته در آنهاست. بنابر خلل تحقیقاتی در این راستا و نبود مطالبی مدون و مکتوب در زمینه معرفی نقش مایه ها و مفاهیم آنها که مسئله اصلی این پژوهش است، این سؤال مطرح می گردد که نقش های کاربردی بافته های موردنظر کدام اند و دارای چه مفهوم و معنایی هستند. باتوجه به حجم بالای نقش های موجود در این بافته ها، تنها بررسی نقش مایه های حاشیه ای در آنها صورت پذیرفته است. هدف اصلی این پژوهش، ابتدا بررسی و شناسایی نقوش تزئینی حاشیه گلیم بافت ها و سپس مطالعه مفهوم و معانی نمادین این نقش ها در دست بافته های موجود است. این تحقیق از نوع کیفی بوده و روش پژوهش آن توصیفی است که غالب اطلاعات به صورت میدانی جمع آوری شده و سپس با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل استقرایی تدوین گشته است. حاصل این تحقیقات، بیانگر نوع نقش های کاربردی در انواع حاشیه ها به صورت نقوش متصل و منفصل در گلیم بافت های استان اردبیل است که به صورت نقوش گیاهی، جانوری، کیهانی و لوازم مورداستفاده در زندگی روزمره بافندگان و عناصر طبیعی نمود یافته است. هریک از گروه نقش ها تقسیماتی دارد با معانی و مفاهیم نمادین مختلف که نشانگر باورها و اعتقادات بافندگان منطقه بوده و از دیرباز تا حال ادامه یافته است.