تجلی باور های مذهبی ومناسک دینی مسلمانان در هنر عثمانی (مطالعه موردی : تصاویر خانه خدا در کاشی کاری ها)

چکیده

      اهمیت مناسک حج (1) و بیت الله الحرام در دوره عثمانی چنان است که این دولت همزمان با حکومت ممالیک، نظارت بر حرمین را عهده دار بوده و خدماتی چند به آن ها ارائه می داد، اما پس از برافتادن این دولت توسط سلطان سلیم عثمانی (در سال923 ه .ق)، حرمین زیر نظارت مستقیم آنان قرار گرفت. عواملی از قبیل؛ ارسال هدایای نقدی و غیرنقدی سلاطین و درباریان عثمانی برای اهالی حرمین،گستردگی تشریفات و تعددکارگزاران آن، اختصاص موقوفات و خیرات، حمایت مالی از امرای حجاز و انجام دادن کارهای عمرانی؛ از مهم ترین تدابیر عثمانیان تا پایان حکومتشان برای تسلط بر حرمین بود. اهمیت حج گذاری مسلمانان در دولت عثمانی، چنان است که جلوه هایی از این مکان مقدس و مناسک معنوی، در هنر کاشی کاری این دوره  نیز، به تصویر درآمده است. در این مقاله قصد داریم تا به روش تاریخی- توصیفی، بر پایه مشاهدات میدانی و مطالعات کتابخانه ای و سایت های معتبر؛ مصداق هایی ازکاربرد تصاویر کعبه، در هنر مذکور را معرفی نموده و ویژگی های بصری و محتوایی این نمونه ها را مورد مطالعه قرار دهیم. نتایج تحقیق حاکی از آن است که ترسیم کعبه، علاوه بر نگاره ها در کاشی کاری ها نیز رایج بوده و سعی شده تا این بنای مقدس، با جزئیات و به شیوه ای واقع گرایانه به تصویر در آید. اشعار عرفانی(مولوی) درباب تشبیه دل به کعبه، آیات قرآنی (سوره آل عمران) با مضمون کعبه به عنوان نخستین خانه برای عبادت مردم و اهمیت مقام ابراهیم، اجرای تصاویرکعبه با جزئیات و نوشتن نام های مختلف و متعددی از جمله؛ ارکان کعبه، ورودی های اصلی، مناره ها، منبر و ...، کاربرد نقوش گیاهی و هندسی در حاشیه ها و متنِ تصاویر و ...، از جمله ویژگی های شاخص این کاشی کاری ها به شمار می رود.