خوانش بینامتنی و نقش آن در بازسازی بافت تاریخی آیات قرآن(مطالعه موردی داستان هابیل و قابیل) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

بازسازی بافت تاریخی آیات یعنی موقعیتی که در آن متن قرآن شکل گرفته است از وجوه گوناگون، به ویژه تبیین معنای دقیق آیات، مسأله ای خطیر،دشوار و سودمند است. بااینحال شواهد و مستندات موثقِ اندکی برای این مقصود در دسترس محققان قرار دارد. می دانیم که قرآن در موارد متعدد، ناظر به سنتها و تعالیم مذکور در متون مقدس یهودی-مسیحیِ پیش از خود سخن می گوید که در افواه مردم عصر نزول جاری بوده است. از این رهگذر خوانش بینامتنی در بازیابی متن قرآن به مثابه یک سند تاریخیِ موثق و به تَبَع،بازسازی بافت تاریخی آیات و شناخت مخاطبان عصر نزول بسیار کارآمد است.در پژوهش حاضر مبتنی بر این رهیافت به خوانش بینامتنی آیات 32-27 سوره مائده پرداخته ایم که به داستان هابیل و قابیل مرتبط است. بازخوانی قرآن و متون مقدس یهودی-مسیحی، مشتمل بر عهد قدیم، عهد جدید و تلمود نشان میدهد که داستان پیش گفته، در این متون، به شیوه ای مشابه و با زبانی تمثیلی روایت شده است. بااین همه، قرآن به بازخوانی صِرف داستان اکتفا نمیکند بلکه متناسب با مخاطبان خود در عصر نزول،این متون را تعدیل میکند و مفاهیمی نو می آفریند. خوانش بینامتنی نشان میدهد که آیات 32-27 سوره مائده به تنش میان یهودیان عربستان با پیامبر(ص) و مومنان مرتبط است و یهود قصد خیانت دوباره به پیامبر(ص) و کشتن وی را دارند. افزون بر خوانش بینامتنی، با بهره مندی از برخی گزارشها و روایات تاریخی میتوان به این نظر دست یافت که آیات مذکور با موقعیتی در حدود سال 7 هجرت،پس از صلح حدبیه و پیش از خیانت یهودِ خیبر،مرتبط است.