از خیال شناسی ابن عربی تا معرفت شناسی صدرایی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

ابن عربی و ملا صدرا خیال را در معانی مختلفی به کار برده اند که خیال منفصل و متصل، از شایع ترین موارد کاربرد آن است. سایر کاربردها عبارت است از خیال، «نامی برای ما سوی الله»، «هریک از موجودات»، «مرتبه ای در صقع ربوبی»، «نفس»، «یکی از قوای نفس» و «مرتبه ای از مراتب تکاملی نفس». در ای ن مقاله که با عنایت به سه معنای اخیرشکل گرفته است، کوشش می شود تا تصویری از کارکردهای خیال در نفس شناسی و پس از آن در معرفت شناسی صدرا ترسیم شود. بدین ترتیب که یک بار از خیال شناسی تا نفس شناسی و سپس از آن تا معرفت شناسی حرکت می کنیم و بار دوم راه خیال شناسی را به طور مستقیم تا معرفت شناسی تعقیب می کنیم. با این بیان، خلاقیت نفس و حرکت جوهری آن که متأثر از حوزه خیال هستند خود پیامدهایی در باب معرفت شناسی دارند که از آن جمله است: رابطه صدوری نفس و صورت های ادراکی و حل اشکالات وجود ذهنی. به علاوه خلاقیت نفس در باب تعلیم و تربیت نقش برجسته ای ایفا می کند. تغییر در ملاک کلیت و جزئیت، علم به مادیات، اثبات و حل اشکالات وجود ذهنی و علم حضوری از جمله ثمرات تجرد مثالی در حوزه معرفت شناسی است. البته در تمامی این مباحث، توجه خاص نگارنده بر روشن نمودن تأثیر عرفان ابن عربی بر حکمت صدرایی است.