کاربرد ادبی و هنری حرفِ الف در منظومه های دو داستان سرای بزرگ منظومه های غنایی؛ نظامی و جامی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

حرفِ الف به واسطة شکل و جایگاه خاص، یکی از پُرکاربردترین حروف در ساخت مضامین بکر، فضاهای شاعرانه و ترکیباتِ نغز ادب پارسی به ویژه دو شاعر داستان سرای بزرگ غِنایی، یعنی؛ نظامی و جامی است. الف، که اوّلین حرفِ الفبای فارسی، عربی، ابجد و نمایندة عدد یک در حساب جمّل است در منظومه های این شعرا، کنایه از ذات احدیت، عالمِ تجرید و تفرید و نیز مظهرِ پیشوایی، استقامت، خُردی و.. است. در این مقاله، با بررسی کاربرد ادبی حرفِ الف، با تکیه بر بسامد شواهد شعری این منظومه ها، دو نوع ساختار، قابل بحث است، ساختارِ اوّل، شامل مضامین، تصاویر شاعرانه، ترکیبات، تعبیراتِ نغز ِادبی بر اساسِ شکل و ویژگی حرفِ الف است و ساختارِ دوم، ساختارهای ادبی عبارت- های فعلی و کنایی با حرفِ الف را دربردارد. با تحلیل این دو ساختار، می توان گفت ترکیبات ادبی برساخته از حرفِ الف، در این دو منظومه، یکی از شاعرانه ترین برساخته های ادب پارسی است. هر دو شاعر، ضمنِ بازی هنری با حرفِ الف از استعاره، کنایه، ایهام و... در خَلق تعابیرِ نغز بهره جسته اند. جامی، بیشتر از نظامی، به ویژگی های ظاهری و ذاتی الف توجّه داشته اما، برساخته های نظامی از نظرِ کیفی، از اهمیّت خاصّی برخوردار است.