زبان تنها ابزار انتقال معنا نیست؛ بلکه یکی از کارکردهای مهم آن تاثیرگذاری بر دیگران است. در روند گفتمان، گفته پرداز همواره از استراتژی هایی جهت جذب مخاطب و متقاعد ساختن او بهره می گیرد تا آنجا که اندیشمندان و زبان شناسان، وظیفه اصلی زبان را « برهان» می دانند. بُعد برهانی زبان از جمله محورهای اصلی « تحلیل گفتمان» و « تحلیل گفتمان انتقادی» است که در منظور شناسی از جایگاه خاصی برخوردار است. نگارنده در این پژوهش بر آن است با مطالعات کیفی و با در پیش گرفتن روش توصیفی- تحلیلی، ابعاد مهم برهان های بلاغی را در گفتمان های رسول اکرم (ص) بررسی و تحلیل نماید. دستاورد پژوهش بیانگر آن است که ﭘیﺎﻣﺒﺮ (ص) ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ کﺎﻓی کﻪ از ﻣﺨﺎﻃﺒین ﺧ ﻮد دارد، ﺑ ﺮای ﻫ ﺮ ﮔ ﺮوه از ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﺷﺮایﻂ ﻓکﺮی ، روﺣی و اﺟﺘﻤﺎﻋی، روش ﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﺆﺛﺮ و ﻣﺴﺘﻘﻠی را ﺑﻪ کﺎر ﮔی ﺮد ﺗ ﺎ ﻓﺮآیﻨ ﺪ اﻗﻨ ﺎع و اﺛﺮﮔﺬاری ﺑﻪ ﺧﻮﺑی اﻧﺠﺎم گیرد. پیامبر از طریق مبالغه که همرا با مغالطه است قصد تاثیرگذاری بر مخاطب را ندارد؛ چرا که بلاغت وی برخاسته از « حقیقت» است و زاییدة« خیال» نیست. وی بر مجازهای عقلی که عقل مخاطب را به تقلّا و تلاش وامی دارد بیش از مجاز لغوی اهتمام می ورزد. استعاره های وی میان دو قطب برهان یعنی عقل و نفس را جمع می کند. آرایه های بدیعی به منظور تحسین و تزیین کلام به کار نمی گیرد؛ بلکه قصد دارد از طریق آنها پیام خویش را در نفس مخاطب و گیرنده تثبیت نماید.
