معانی دوگانه ضرورت نزد ابن سینا: پاسخ به اشکالی مشهور در قیاس موجهات ارسطو (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

در میان مسائل موردبحث ارسطو در دانش منطق، قیاس موجهات جایگاه ویژه ای دارد و از عصر باستان تا دوران معاصر محل مناقشه بوده است؛ ازجمله مباحث بسیار پرمناقشه در ذیل قیاس موجهات، نتیجه حاصل از قیاسی است که جهت صغرای آن اطلاق و جهت کبرای آن ضرورت باشد. درحالی که ارسطو جهت نتیجه این قیاس را ضرورت می داند، برخی پسینیان او این نتیجه را رد کرده اند. فرض مدافعان ارسطو مبتنی بر پذیرش همگونی حدود قیاس است و به طور خاص با استناد به نظریه حمل پذیرها در جدل، روشن می شود مثال های نقض ارائه شده با نظر به شروط ارسطو برای حمل پذیرها، قابل پذیرش نیست؛ ولی این نگرش مستلزم آن است که ضرورت کتاب قیاس و برهان متفاوت از هم باشد و نسبت میان این دو کتاب مبهم بماند. این مقاله پس از شرح مسئله نزد ارسطو و راه حل شارحان او، با تمرکز بر آثار ابن سینا نشان می دهد در سنت منطق اسلامی، با طرح تمایز میان قضایای ضروری ذاتی و ضروری وصفی، راه حلی متفاوت از شارحان ارسطو برای دفع این اشکال طرح شده است. راه حلی که می تواند نسبت میان ضرورت در کتاب قیاس و برهان را نیز تبیین کند و مانع از مبهم ماندن نسبت میان این دو کتاب شود.