تألیفات

چکیده: شیخ على نمازى شاهرودى (1333 قمرى ـ شاهرود، 1405 ـ مشهد) که از او به عنوان مجلسى زمان یاد مى شود از علماى بزرگ شیعه بود. در زمینه هاى فقه، اصول، حدیث، رجال، معارف، عقاید، عبادات، تاریخ، طب، گیاه شناسى صاحب تألیف است. در کودکى حافظ کلّ قرآن شد، تدوین فقه استدلالى را در سنّ 22 سالگى آغاز کرد. مستدرک سفینة البحار و مستدرکات علم رجال الحدیث حاصل بخشى از تلاشهاى علمى و تحقیقاتى ایشان است. وى، از شاگردان دوره دوم معارف مرحوم میرزا مهدى اصفهانى به شمار مى رود که به مدت 15 سال، دروس فقه، اصول و معارف را در محضر استاد تلمذ نمود. از جمله سجایاى اخلاقى وى تقید به نوافل، انجام مستحبات، زهد، تقوا و فروتنى بود. در نقل احادیث اهل بیت : و نشر معارف حقه و اقامه مجالس عزادارى و توسل به اهل بیت : سعى بلیغ داشت.

ابن میثم بحرانی از جمله دانشمندان شیعی معروف در قرن هفتم هجری است که دارای تألیفات فراوان می باشد. بیشتر آثار وی در مسائل کلامی است. به طوریکه با تسلط خاص در علم کلام، از طریق آثار علمی خویش به دفاع از مذهب تشیع پرداخت. نویسنده در نوشتار حاضر با تکیه بر منابع موجود در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی به ارائه کتابشناسی توصیفی از آثار ابن میثم همت گمارده است. وی در راستای این هدف، بر حسب حروف الفبا، تألیفات ابن میثم را نام برده و توصیفی از محتوا و نسخه های مختلف آن ها بیان می دارد. در پایان نوشتار نیز تصاویری از نسخه های خطی مؤلف درج نموده است.

صفویان که با داعیه حمایت از مذهب تشیع حکومت خود را آغاز کردند از روش های گوناگون برای ترویج و فراگیر کردن آن استفاده کردند که یکی از آن ها حمایت مادی و معنوی از نویسندگان و مترجمانی بود که با تدوین کتاب های ارزشمند و نیز ترجمه آثار دانشمندان گذشته به زبان فارسی نقش به سزایی می توانستند در تبیین مذهب تشیع داشته باشند. از میان مترجمان متعددی که در عصر صفوی به این مهم پرداختند علی بن حسن زواره ای به سبب تنوع و تعدد آثارش چهره ممتازی به شمار می رود. این مقاله با هدف بازنمایی سهم اندیشمندان شیعی در تبیین اصول مذهب تشیع ، به شیوه کتابخانه ای و با روش توصیفی – تحلیلی ، به بررسی عملکردها و دستاوردهای علی بن حسن زواره ای پرداخته است. علی زواره ای تحصیلات خود را نزد شماری از عالمان مشهور عصر صفوی به پایان برد و تحت حمایت شاه طهماسب آثار خود را پدید آورد که متأسفانه  برخی از آثار او از میان رفته و امروزه نسخه ای از آن ها موجود نمی باشد. نتایح تحقیق حاکی از این است که علی بن حسن زواره ای در کار ترجمه، به سراغ شماری از کتاب های بنیادی و مشهور در موضوعات تفسیر قرآن  و امامت از نویسندگان بزرگ شیعه همچون شیخ صدوق، طبرسی، ابن طاووس و ... رفت و همچنین به کتاب های اصیل در فرهنگ تشیع مانند صحیفه سجادیه و نهج البلاغه توجه داشت. طبعا ترجمه این آثار به جهت بهره مندی از محتوای ارزشمند و اعتبار نویسندگانشان در تبیین اصول و مبانی مذهب تشیع برای فارس زبانان تاثیرگذار بوده است.

ابومحمد حسن بن شعبه حرّانی، محدّث شیعی سده چهارم هجری است که اطلاعات کمی درباره وی وجود دارد. کهن ترین منبعی که از وی نام برده به سده دهم هجری بازمی گردد. آشنایی بیشتر عالمان شیعی با وی بیش از همه مرهون دستیابی وجاده ای علامه مجلسی و شیخ حرّعاملی به کتاب مشهور تُحَف العقول اوست که به سبب تألیف همین اثر مورد تمجید عالمان متأخر امامی قرار گرفته است. در میان میراث مکتوب مذهب نُصیریه علاوه بر این دو کتاب، چند اثر منسوب دیگر نیز از ابن شعبه در دست است: حقائق أسرارالدین، رساله موضحه و مسائل. این آثار کاملاً در فضای فکری نُصیریه تألیف شده و به لحاظ سبک نگارش با تحف العقول فاصله دارند. در صورت اثبات درستی انتساب این آثار به ابن شعبه، بخش قابل توجهی از اطلاعات ما درباره او اصلاح و حتی تکمیل می شود. این مقاله تلاش دارد تا با پیگیری شواهد مختلف، انتساب این آثار به ابن شعبه را بررسی نماید.