کوسه

ایران از دیرباز گرفتار خشکسالی بوده است،چنان که داریوش در کتیبه خود در تخت جمشیدPd Dبند3)از اهورامزدا می خواهد که ایران را در برابر خشکسالی و دروغ محافظت کند.از این رو،دور از انتظار نیست که آیین های باران خواهی از دیرباز در ایران رواج داشته باشد؛همچنان که برپایه گزارش های ثبت شده تا پنجاه سال پیش، آیین باران خواهی در بسیاری از مناطق ایران،به گاه خشکسالی برپا می شدند و در بسیاری از این مناطق،هنوز هم برپا می شوند.از نظر ساختاری کردارهایی که در آیین های باران خواهی انجام می شود،عبارتند از ساخت عروسک یا برگزیدن شخصی و انتساب هویتی نمادین برای او، دسته روی،ریختن آب،خواندن نیایش و آواز درخواست باران،گرفتن هدیه از اهالی،پختن نان یا آش،نشاندار کردن نان یا خوراکی ای دیگر،زدن کسی که نشانه در سهم او پیدا می شود تا پیدا شدن یک ضامن وانجام برخی کردارهای آیینی دیگر بنا به موقعیت جغرافیایی. در نگاهی فراگیر،در مناطق گوناگون ایران آیین ها از دو الگو پیروی می کنند:الگویی که ساخت عروسک و دسته روی همراه عروسک یا مترسک در کانون آیین قرار می دهد؛ و الگویی که تاکید برتهیه خوراکی و نشاندار کردن آن دارد.به هر رو کردارهای هر الگو اشارتی نمادین به باوری کهن و اسطوره ای و طرح افکنی جادویی را به دنبال دارد که بدان واسطه برپاکنندگان برآنند تا طبیعت را به نزول باران وادارند.

اسطوره های سراسر دنیا شباهت های زیادی با هم دارند و بدان خاطر، همه یا اغلب اساطیر جهان را می توان ذیل چند الگو جمع و طبقه بندی کرد. آیین های رایج در جامعه از جمله حوزه هایی اند که در آنها می توان به دنبال اسطوره ها گشت، و بعد از شناختِ جنبه های اساطیری، آنها را با هم مقایسه کرد. آیین های نوروزی ایران، که شکلهای مختلفی در سراسر کشور دارند، رسوباتی از چندین اسطوره در خود نهان دارند که یکی از آنها اسطوره باروری و ایزد نباتی است. این اسطوره در ایران نمودهای بسیاری دارد که سیاوش یکی از آنهاست. این مقاله بر آن است که در آیین عروس گولی گیلانی، نشانه ها و عناصری وجود دارد که در اسطوره های باروری سایر ملل گزارش شده است، یعنی این نشانه ها احتمال این را که عروس گولی یک اسطوره باروری است، تقویت می کند و آن را شایسته بررسی بیشتری می-داند. در این مقاله سعی شده است ضمن معرفی اسطوره باروری، و آیین عروس گولی در ایران، دو نمونه مصری و یونانی اسطوره باروری و یک نمونه عروس گولی غیرگیلانی با عروس گولی گیلانی مقایسه شود. نشانه شناسی اسطوره باروری و عروس گولی، تطبیق و بررسی نشانه ها با هم، ذکر ویژگی های ایزد نبات در اساطیر ایرانی، و مقایسه عروس گولی با رپیهوین و سیاوش از قسمت های دیگر مقاله است.

سه آیین شوشی در هرمزگان، عروس گولی در گیلان و آیین کوسه در شمال، غرب و جنوب ایران از منطق، ساختار و صورت نسبتاً مشابهی برخوردار هستند. این سه آیین در مراسم عروسی و استقبال از فصل بهار (نوروز) اجرا می شوند. در هر سه مورد، و در طی یک اجرای نمایش گونه و اپیزودیک، داستانی ساده روایت می شود. شخصیت اصلی این روایات، به شکلی نمادین زشتی، پیری، ناباروری و سرما و ناخوشایندی را مجسم می کند که به واسطه رقص و شادی اهالی و حاضرین از آن منطقه یا روستا رانده می شوند. در این پژوهش، پس از معرفی چگونگی اجرای هر سه آیین، نشان داده شده که بر اساس الگوی تحلیل گرمس و پراب، روایت هرسه نمونه از ساختار مشابهی پیروی می کند. تحلیل شخصیت های اسطوره ای هر سه آیین نشان از پیشینه تاریخی آن دارد که در این مقاله مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش گویای آن است که هر سه آیین با صورتی متفاوت با جدالِ میان ثنویتِ خیر و شر و یا نازایی و زایش – که در ارتباط مستقیم با ایزدان پیشااسلامی هستند- تعریف می شوند. شباهت و پیوستگی میان هر سه آیین، صحه ای است بر پویایی آیین های باستانی، پیوند میان اقوام ایرانی، حرکت سیال فرهنگ در دلِ تاریخ، و تغییراتِ ناشی از نیاز به تطبیق با شرایط متفاوتِ دوره های مختلف. ویژگی مهم دیگر این پژوهش معرفی یک نمونه از دگرگونی معنایی آیین های اسطوره ای – در اینجا ستایش ایزدبانوی آناهیتا- در قالب آیین های نمایشی باران خواهی و در نهایت نمایش های موقعیتی و مطابق با روزگار معاصر خویش است.