عبدالوهاب البیاتی

تقنیه القناع أحد أشکال الرمز ووسیله للتعبیر عن تجارب الشاعر وما فی نفسه من المکنونات بطریقه غیر مباشره، ولعل عبدالوهاب البیاتی وهو من رواد الشعر العربی الحدیث شاعر عبقری فی هذا المجال. هو قام بإبداع تصاویر ملیئه بالعواطف الإنسانیه والقیم السامیه فی شعره مع استلهامه من التراث القدیم والأساطیر العربیه والشخصیات المعاصره والإیرانیه ومن هذه الشخصیات شخصیه خیام . فیدرس هذا المقال توظیف القناع عند البیاتی مرکزا علی شخصیه خیام بالاعتماد علی المنهج الوصفی التحلیلی. فتوصل البحث إلی أن البیاتی یحاول فی استخدام القناع أن یضخم الزمان والمکان ویتجرد عن ذاته لیؤکد من خلال الشخصیات علی عدم ضروره تطابق القناع مع الشخصیه. وإن قناع الخیام عنده یحمل معان إنسانیه أی یکون رمزا لقضایا إنسانیه معاصره ویعبر من خلاله تعبیرا غیر مباشر عن أفکاره السیاسیه والاجتماعیه. فالخیام نفس الشاعر الذی یرید أن یقوم بإصلاح المجتمع الذی قد ساد علیه الجهل والظلمه.

عبدالوهاب البیاتی شاعری آزادی خواه و استبدادستیز است. اشعارش دارای مضامین سیاسی و اجتماعی است و نوستالژی دلتنگی بر گذشته و اسطوره پردازی و بیان غیر صریح اش، بیان گر خفقان زمانه اوست. رنج مردمان دیار خویش را با قصیده هایی بیان می کند چراکه خوف و بیم و خفقان حاکم بر جامعه آن روز البیاتی را وادار به زدن نقابی به نام سندباد می نماید. اما قیصر ایران در شرایط پیچیده جنگ و محاصره، آلامی که بر ملت بسیار سنگین و گران بود را همراه با آنان چشید و هم نوا با آنان سرود. ما در این مقاله با هدف تبیین مضامین درد و رنج در صدد آن ایم که اشعار قیصر امین پور و عبدالوهاب البیاتی این دو شاعر که نظاره گر مقاومت دو ملت بودند را با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و کتابخانه ای و جمع آوری اطلاعات با مراجعه به سایت های اینترنتی بررسی کنیم.

شاعران توانسته اند با روش های گوناگونی بر غنای شعر خود بیفزایند. این ابزارها و تکنیک ها همچون مباحث قدیم بلاغی(تشبیه، استعاره، مجاز و ...) و مباحث نقد جدید مانند نقاب، نماد، اسطوره و ... توانسته اند شعر را به حد اعلای خود برسانند. یکی از این روش ها، تناص است که شاعر با ورود متون دیگر، به شعر خود استحکام و مقبولیت مضاعفی می دهد. عبدالوهاب بیاتی از جمله شاعران معاصر عراق است که تناص را یکی از کلیدی ترین تکنیک های بیان معانی در شعر خود قرار داده است که به وسیله آن توانسته است اغراض خود را به گونه ای زیبا بیان نماید. این تناص بیش تر از هر چیزی به نصّ قرآنی یا معانی مطرح شده در آن، نظر دارد. بیاتی علاوه بر قرآن، از کتب مقدس دیگری از جمله انجیل، در شعر خود استفاده نموده است. تناص دینی در شعر بیاتی کارکردهای مختلف سیاسی- اجتماعی دارد؛ گاهی ابزاری است تا از معضلات اجتماعی بگوید و گاهی آن را در راستای نکوهش سیاستمداران، به کار برده است. مقاله حاضر می کوشد تا با روش توصیفی- تحلیلی، تناص متون دینی(قرآن و انجیل) را در شعر عبدالوهاب بیاتی مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.

پیوند عرفان و مضامین اجتماعی در شعر عبدالوهاب البیاتی و محمدرضا شفیعی کدکنی   امیر مقدم متقی * صفورا نظری * * مسعود باوان پوری * * *   چکیده عبدالوهاب البیاتی و شفیعی کدکنی از شاعران نامور معاصر در ادبیات عربی و فارسی هستند که اشتراک های فراوانی در اشعار خویش دارند؛ یکی از این ویژگی های مشترک، توجه به مضامین اجتماعی است که در شعر دو شاعر با عرفان سنتی و نوین درهم آمیخته شده است. نگارندگانِ مقاله ی حاضر بر پایه ی روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر مکتب فرانسوی ادبیات تطبیقی به تبیین وجوه اشتراک در شعر این دو شاعر پرداخته اند. با بررسی الأعمال الشعریه البیاتی مشخص شد که وی هرچند از مضامین و رموز عارفانه استفاده کرده؛ اما آن را با هدف شعری خود که همان طرح انقلاب و آزادی و بیان مضامین اجتماعی است، هم رنگ ساخته و درواقع این رموز را از معانی اولیه ی خود خالی کرده و همچون لباسی بر پیکره ی افکار انقلابی اش پوشانده است. عرفان شفیعی کدکنی نیز در مجموعه های زمزمه ها ، گل آفتابگردان ، از زبان برگ و در کوچه باغ های نیشابور موردبررسی قرار گرفت و مشخص شد که عرفان او نوعی دید است که با دید اجتماعی و عاشقانه و طبیعت گرایانه اش درهم آمیخته است. حلاج در شعر هر دو نمادی از شورش و تمرد در برابر زورگویی و استبداد و نیز نمادی از شهادت و آزاداندیشی است. هردو شاعر در برابر ظلم و ستم حاکم بر کشور خویش فریاد برآورده و حاکمان ظالم زمانه را محکوم کرده اند؛ اما البیاتی صریح و بی پروا و کدکنی در قالب استفاده از نماد. دو شاعر به وفور از اصطلاحات عرفانی بهره گرفته اند؛ اما البیاتی درجهت مبارزه با ظلم حاکم بر جامعه ی خویش و کدکنی برای تبیین مقاصد عارفانه و عاشقانه ی خود. درمجموع می توان گفت که اگرچه هردو شاعر برای تبیین اوضاع سیاسی و اجتماعی زمانه ی خویش از مضامین عرفانی بهره جسته اند؛ اما این امر در شعر البیاتی بیشتر رخ نمایانده است.     * دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد a.moghaddam@ferdowsi.um.ac.ir ** کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران s.nazari@yahoo.com *** استاد مدعو زبان و ادبیات عربی دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایرانmbavanpouri@yahoo.com (نویسنده ی مسئول)     تاریخ دریافت مقاله : 19/8/1400                   تاریخ پذیرش مقاله: 25/4 /1401  

النوستالجیا أو الشعور بالوحده أو الحزن الناتج من الغربه من الناحیه النفسیه هو الحسره وشوق الانسان لماضیه. یظهر هذا الشعور کمظهر من مظاهر السلوک البشری اللاواعی. تتجلى النوستالجیا أو الشعور بالوحده والحزن فی إطار الشوق للوطن والحبیب والأسره وفتره الطفوله والمراهقه السعیده والظروف السیاسیه والاجتماعیه والاقتصادیه والدینیه المواتیه فی الماضی. تظهر نتیجه هذا البحث أن عبد الوهاب البیاتی وسیمن بهبهانی، بصفتهما من أتباع المدرسه الرومانسیه للأدبین المعاصرین (العربی والفارسی)، استخدموا النوستالجیا کأحد الأسس الأساسیه والضروریه فی شعرهما واستناداً إلى المصادر والمؤشرات النفسیه یتم تقدیمها ضمن شعراء النوستالجیا، رغم أن کلمات ومشاعر البیاتی أکثر جاذبیه وعاطفیه مقارنهً بسیمین بهبهانی. یدرس هذا البحث فی قصائد عبدالوهاب البیاتی وسیمن بهبهانی بمنهج تحلیلی وصفی واستنادا إلى مصادر مکتبیه، والهدف منه اکتشاف مکونات النوستالجیا ومعرفه الخطوط الفکریه والشعریه لهذین الشاعرین.النوستالجیا کأحد الأسس الأساسیه والضروریه فی شعرهما واستناداً إلى المصادر والمؤشرات النفسیه یتم تقدیمها ضمن شعراء النوستالجیا، رغم أن کلمات ومشاعر البیاتی أکثر جاذبیه وعاطفیه مقارنهً بسیمین بهبهانی. یدرس هذا البحث فی قصائد عبدالوهاب البیاتی وسیمن بهبهانی بمنهج تحلیلی وصفی واستنادا إلى مصادر مکتبیه، والهدف منه اکتشاف مکونات النوستالجیا ومعرفه الخطوط الفکریه والشعریه لهذین الشاعرین.