تعاونی آب بران

تشکل های آب بران یکی از الگوهای تشکیل و توسعه بازار آب و مجرای انتقال مدیریت آب از بخش دولتی به مصرف کنندگان آب است که در سال های اخیر در بحث مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است. در ایران نیز تلاش هایی در این زمینه شکل گرفته و بر اساس این سیاست، اقدام به توسعه و تشکیل تعاونی های آب بران در اراضی تحت پوشش برخی از شبکه های آبیاری و زهکشی پایاب سدها شده است. با توجه به نوپایی این تجربه در کشور نیاز است که عملکرد این نهادها مورد ارزیابی و پایش قرار گیرد. بر اساس این ضرورت در این پژوهش سعی شد، عملکرد تعاونی آب بران تجن در استان مازندران به صورت موردی از سه جنبه افزایش بهره وری کل عوامل تولید، جلب رضایت اعضاء و همچنین شاخص های عملکرد مدیریتی مورد بررسی قرار گیرد. نتایج مطالعه نشان داد که اعضای این تعاونی از راندمان آبیاری، بازدهی اقتصادی آب و بهره وری کل عوامل تولید بالاتری نسبت به زارعین مجاور خود (کشاورزان خارج از محدوده تعاونی) برخوردار هستند. افزون بر این، تعاونی مذکور موفق به جلب رضایت و اعتماد حدود 65 درصد از کشاورزان عضو شده است که از عوامل موثر بر رضایت آنها آموزش و ترویج و همچنین مسائل و قشربندی های اجتماعی است. نسبت خودکفایی مالی و نسبت وصول آب بهاء در این شرکت به ترتیب 79 و 65 درصد برآورد شده است.

تعاونی های آب بران در راستای بهره گیری از توانمندی های مردمی و جلب مشارکت آنان در سرمایه گذاری و استحصال و مهار آب های سطحی تشکیل یافته است. هدف کلی تحقیق حاضر، بررسی سازوکارهای توسعه و تقویت تعاونی های آب بران حوزه رود ارس می باشد. جامعه آماری تحقیق، شامل اعضای هیئت مدیره تعاونیهای آب بران در سال 1391 می باشد که انتخاب افراد مورد مصاحبه، به صورت تعمدی، طبقه ای و سهمیه-ای صورت گرفت. پس از مصاحبه و تکمیل پرسشنامه ها، برای رتبه بندی سازوکارهای توسعه و تقویت تعاونی های آب بران، از روش تحلیل سلسله مراتبی5 (نرم افزار اکسپرت چویس 11 )6 استفاده گردید. بر اساس وزن نهایی معیارها، به ترتیب سازوکارهای حمایتی، آموزشی-ترویجی، سیاست گذاری، ارتباطی و قانونی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تحلیل حساسیت نیز نشان داد که زیرمعیارهای تخصیص اعتبارات در جهت تبدیل آبیاری سنتی به آبیاری قطره ای و بارانی، برگزاری کلاس های آموزشی- ترویجی در راستای افزایش دانش و آگاهی روستاییان جهت نقش پذیری در تشکیل و اداره تعاونی های آب بران با همکاری جهاد کشاورزی، اداره تعاون و اداره آب منطقه ای، تخصیص اعتبارات و سرمایه گذاری در جهت ایجاد صنایع تبدیلی و بسته بندی در حوزه تعاونی آب بران، تدوین الگوی کشت متناسب با نیاز مناطق در راستای افزایش مشارکت کشاورزان در تعاونی-های آب بران به عنوان مهم ترین زیرمعیارهای تأثیرگذار در سازوکارهای توسعه و تقویت تعاونی های آب بران هستند.

هدف این پژوهش آمیخته، شناسایی و اولویت بندی آسیب های مدیریت مشارکتی آبیاری در بین تعاونی های آب بران دشت میان دربند شهرستان کرمانشاه است. جامعه مورد مطالعه بخش کیفی افراد صاحب نظر در زمینه تعاونی های آب بران و مدیریت مشارکتی آبیاری به تعداد 15 نفر با انتخاب هدفمند بود. جامعه آماری بخش کمی نیز، 688 نفر از اعضای تعاونی های آب بران منطقه میان دربند بودند که تعداد 245 نفر به روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شد. ابزار گردآوری اطلاعات مصاحبه نیمه ساختارمند و پرسشنامه محقق ساخته بود. یافته های بخش کیفی نشان داد آسیب های عنوان شده به دو دسته آسیب های مربوط به تعاونی ها و اعضا (آسیب های درونی) و آسیب های مربوط به سازمان و ارگان های مرتبط با مدیریت شبکه های آبیاری و زهکشی (آسیب های بیرونی) تقسیم شدند. همچنین بر اساس نتایج به دست آمده بخش کمی، مهم ترین آسیب های تعاونی های آب بران عبارت اند از: عدم برگزاری جلسات هیئت مدیره و مجمع عمومی، نارضایتی از سیاست گذاری های مدیریتی شبکه، بی اعتمادی اعضای تعاونی نسبت به یکدیگر، عدم تحویل به موقع آب در طول فصل زراعی، یکنواخت نبودن توزیع آب در تمام شبکه، بالا بودن نرخ آب بها و عدم اختصاص اعتبارات بلندمدت از طرف دولت برای احیای منابع آب. به منظور دسته بندی تعاونی های آب بران از لحاظ میزان تأثیرپذیری از آسیب های شناسایی شده از تحلیل خوشه ای استفاده شد. تعاونی ها بر اساس میزان تشابهی که از نظر تأثیرپذیری از آسیب ها داشتند در 5 خوشه  قرار گرفتند.

تعاونی های آب بران به منظور مشارکت کشاورزان در مدیریت منابع آب، تشکیل و ترویج شدند. هدف تحقیق حاضر تبیین عوامل مؤثر بر انگیزه ی کشاورزان جهت مشارکت در تعاونی های آب برانِ کارون بزرگ-شوشتر در استان خوزستان می باشد. جامعه ی آماری این تحقیق شامل کلیه اعضای تعاونی آب بران کارون بزرگ (671=N) است که از میان آن ها با استفاده از جدول بارتلت 183 نفر به عنوان نمونه به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. داده های مورد نیاز پژوهش با استفاده از پرسشنامه محقق ساخت گردآوری شد. روایی پرسشنامه توسط متخصصین تأیید و پایایی ابزار پژوهش نیز با انجام مطالعه ی پیش راهنما از طریق تکمیل 30 پرسشنامه و محاسبه ضرایب آلفای کرونباخ برای بخش های مختلف پرسشنامه (77/0 تا 92/0) تأیید شد. تجزیه و تحلیل داده ها از طریق نرم افزار SPSS v24 صورت گرفت. در این راستا، به منظور بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته از آزمون تحلیل همبستگی پیرسون و به منظور تبیین عوامل مؤثر بر انگیزه کشاورزان از مشارکت در تعاونی آب بران از تحلیل رگرسیون به روش اینتر استفاده شد. نتایج آزمون همبستگی نشان داد، متغیر انگیزه با متغیرهای هویت خود، سرمایه اجتماعی، انتظار کارآمدی جمعی، تشویق به عمل، درک اهمیت مشارکت، خودکارآمدی، نگرش و هنجار اجتماعی رابطه ی مثبت و معنی داری دارد. همچنین نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون نشان داد، متغیرهای هویت خود و سرمایه اجتماعی از میان عوامل روانشناختی و متغیر تشویق به عمل از میان عوامل دانش و اطلاعات از عوامل مؤثر بر متغیر انگیزه هستند. متغیرها در مجموع قادرند 43 درصد از تغییرات انگیزه را پیش بینی کنند. در نهایت بر اساس یافته های تحقیق پیشنهاد هایی جهت افزایش انگیزه مشارکت کشاورزان در تعاونی های آب بران ارائه گردید.

در چند دهه اخیر پس از انقلاب اسلامی، مدیریت آب توسط دولت به گونه ای بوده است که در بیشتر مواقع بر توسعه منابع آبی تأکید شده، ولی به ایجاد و توسعه شبکه های آبیاری توجه چندانی نشده است. علاوه بر این، در زمینه ای تحت پوشش شبکه های آبیاری، به موضوع مدیریت، بهره برداری، نگهداری شبکه ها و امکان مشارکت کشاورزان عنایت لازم صورت نگرفته است. درنتیجه عملکرد شبکه های آبیاری ازنظر کارایی و بهره وری بسیار کمتر از میزان پیش بینی شده در برنامه ریزی ها و مطالعات توجیهی طرح ها بوده است. در سال 1370 در پی توافقی بین وزارتخانه های نیرو، کشاورزی و سازمان برنامه وبودجه، به منظور جلب مشارکت مصرف کنندگان آب، شرکت های بهره برداری از شبکه های آبیاری تشکیل شدند. اگرچه تشکیل شرکت های بهره برداری در ابتدا مبتنی بر انتقال سهام و در نهایت مالکیت شبکه ها به مردم بود، ولیکن نه تنها گام مؤثری در جهت تهیه و تصویب مقررات و قوانین ضروری برداشته نشد، بلکه عملاً با تقسیم سهام شرکت ها بین چند شرکت بهره برداری و تعاونی های کارکنان دولت و یا سایر شرکت های وابسته به سازمان آب منطقه ای، این شبکه ها تحت مالکیت و مدیریت دولتی و به طور مستقیم متکی به سازمان های آب منطقه ای باقی ماند. این مطالعه که به صورت مروری تدوین شده است تلاش دارد با بررسی نظام های بهره برداری نوین، توصیه های کاربردی در اصلاح و ایجاد تحول در نظام های بهره برداری فعال در ایران ارائه نماید.

طی دو دهه اخیر به علت کم آبی در سرتاسر جهان،به مقوله نقش تعاونیهای آب بران در مشارکت کشاورزان در مدیریت آب کشاورزی توجه زیادی شده است.هدف تحقیق توصیفی حاضر نیز بررسی عوامل موثر بر مشارکت کشاورزان در تعاونیهای آب بران استان قزوین در مدیریت منابع آب در سال 1390 است. جامعه اماری این تحقیق شامل کلیه اعضای تعاونی آب بران قزوین (N=1000(است که از میان انها با استفاده از فرمول کوکران 144نفر به عنوان نمونه به کمک روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند.روایی پرسشنامه با استناد به دیدگاه های صاحب نظران و کارشناسان تائید و پایایی ابزار پژوهش نیز با انجام آزمون مقدماتی از طریق تکمیل 30پرسشنامه و محاسبه ضرایب آلفای کرونباخ برای بخشهای مختلف(بین70% تا95%) تائید شد. تجزیه و تحلیل داده ها از طریق نرم افزار SPSSنسخه 17 صورت گرفت.برای بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته ااز آزمون تحلیل همبستگی اسپیرمن  وبه منظور تبیین میزان تغییرات و تعیین معادله تخمین دیدگاه کشاورزان نسبت به فرایند مشارکت در تعاونیهای آب بران از رگرسیون چندگانه گام به گام استفاده شد.نتایج آزمون همبستگی نشان داد که بین فاصله مزرعه تا مرکز خدمات کشاورزی ،میزان اراضی و سطح زیر کشت آبی،میزان درامد سالانه زراعی و غیر زراعی،میزان استفاده از منابع اطلاعاتی و میزان تماسهای ترویجی با مشارکت کشاورزان عضو تعاونی آب بران در مدیریت منابع آب رابطه مثبت و معنی دار وجود دارد.نتایج رگرسیون چندگانه گام به گام نیز نشان داد که متغیرهای فاصله مزرعه تا نزدیکترین مرکز خدمات کشاورزی ،میزان تماسهای ترویجی و آب بها 49.9% از تغییرات مشارکت کشاورزان در تعاونیهای آب بران را در مدیریت منابع آب تبیین کرده اند.

هدف مطالعه حاضر تحلیل نگرش کشاورزان نسبت به تشکیل و عضویت در تعاونیهای آب بران است. تحقیق حاضر از نوع توصیفی- همبستگی بوده که به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق را کشاورزان شهرستان گچسارانِ استان کهگیلویه و بویراحمد تشکیل دادند (572N=). از این تعداد، 219 نفر بر اساس جدول کرجسی و مورگان به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. پرسشنامه ابزار اصلی جمع آوری اطلاعات بوده که روایی آن به تأیید استادان گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس، گروه توسعه روستایی دانشگاه یاسوج و کارشناسان شرکت مهاب قدس رسیده است. میزان پایایی پرسشنامه نیز با محاسبه آلفای کرونباخ (86/0) تأیید شد. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS توصیف و تجزیه و تحلیل شدند. با توجه به یافته های پژوهش،  4/48 درصد کشاورزان دارای نگرش مثبت و 6/51 درصد دارای نگرش منفی نسبت به عضویت در تعاونی آب بران بودند. بر اساس نتایج ضریب همبستگی، بین میزان آگاهی کشاورزان از اصول تعاون، میزان اراضی کشاورزی، سن و تحصیلات کشاورزان با متغیر نگرش نسبت به تعاونی آب بران رابطه آماری معنی داری وجود ندارد، اما بین تعداد قطعات اراضی کشاورزی، سابقه فعالیت کشاورزی و تعداد اعضای خانوار با نگرش نسبت به تعاونیهای آب بران رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.

این پژوهش به شیوۀتحلیلی- مقایسه ای و با رویکردی کاریردی صورت گرفته و هدف آن ارزیابی عملکرد اقتصادی و اجتماعی تعاونی های آب بران در روستاهای حوزۀ پایاب سد دوستی شهرستان سرخس بوده است. نتایج مورد تأیید آماره های توصیفی و تحلیلی تحقیق نشان داد که تعاونی ها در بعد اقتصادی زمینۀ افزایش تولیدات کشاورزی از طریق استفادۀ بهینه از منابع آب تنظیم شده سد دوستی، ایجاد رقابت در تولید، افزایش درآمد کشاورزان، و توزیع و فروش بهتر محصولات تولیدی را فراهم آورده اند. در بعد اجتماعی، عملکرد تعاونی ها سبب افزایش امنیت اجتماعی، کاهش نزاع ها و درگیری های محلی، کاهش پرونده های محاکم انتظامی و قضایی و افزایش روحیۀ کار جمعی در میان بهره برداران شده است. به رغم این موفقیت ها، نتایج دیگر تحقیق نشان داد که تعاونی ها در زمینۀ آموزش و ترویج فرهنگ تعاونی میان اعضا و همچنین استفاده از ظرفیت های قانونی برای تقویت زیرساختارهای اقتصادی و اجتماعی ناموفق بوده اند.  

هدف اصلی مطالعۀ حاضر تبیین نگرش بهره برداران و نیت رفتاری آنها در خصوص عضویت در تعاونی آب بران در منطقۀ جنوب رودخانۀ کرخه نور در استان خوزستان با پارادایم آمیخته (کیفی – کمی) بود. جامعۀ آماری تحقیق حاضر شامل کلیۀ کشاورزان جنوب رودخانۀ کرخه نور بوده که اراضی شان در محدودۀ ناحیۀ عمرانی تجهیز و نوسازی اراضی دژ واقع شده است. در فاز کیفی پژوهش، با استفاده از تکنیک مشاهده عمیق سعی بر آن شد تا اطلاعات جامعی از شرایط منطقه به دست آید. در فاز کمی، با عنایت به اطلاعات استنتاج شده، پرسش نامه ای محقق ساخته طراحی و توزیع شد. در این فاز، با استفاده از روش نمونه گیری کاملاً تصادفی، نمونه ای به حجم 160 نفر انتخاب شد. داده های حاصل از پرسش نامه ها به وسیله نرم افزار SPSS20 توصیف و تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که نگرشی مثبت و تمایلی بالا در میان بهره برداران منطقه نسبت به تعاونی آب بران و تشکیل آن وجود دارد. همچنین یافته ها حاکی از وجود ارتباط میان نگرش و نیت رفتاری پاسخگویان بود.

این پژوهش با هدف بررسی آثار تعاونی های آب بران بر وضعیت اقتصادی- اجتماعی کشاورزان استان خراسان شمالی انجام گرفت.جامعۀ آماری را بهره برداران استان خراسان شمالی به تعداد 20721 نفر تشکیل دادند که با استفاده از فرمول کوکران و روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای، 102 نفر از ساکنان روستاهای دارای تعاونی آب بران و 92 نفر از ساکنان روستاهای فاقد تعاونی آب بران به عنوان نمونه انتخاب شدند. روایی پرسش نامه با استناد به دیدگاه صاحب نظران و کارشناسان و پایایی آن از طریق محاسبۀ ضریب آلفای کرونباخ برای متغیر های اقتصادی (76/)0 و برای متغیر های اجتماعی (84/0) قابل قبول برآورد شد. نتایج مقایسۀ میانگین ها نشان داد که میانگین متغیرهای استفاده از روش ها و سیستم های پیشرفتۀ آبیاری ، دبی آب ورودی ، قدرت پس انداز ، میزان سرمایه گذاری برای استقرار سیستم آبیاری تحت فشار و ارتباط با مروجان و کارشناسان کشاورزی در روستاهای دارای تعاونی آب بران به طور معناداری از روستاهای فاقد تعاونی بیشتر است. در مقابل، میانگین متغیرهای هزینۀ تأمین آب، اختلافات آب (نزاع بر سر آب) و   تمایل به مهاجرت در روستاهای فاقد تعاونی بیشتر است.به طور کلی، نتایج نشان داد تعاونی آب بران در استان خراسان شمالی توانسته است در بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی روستاهای تحت پوشش تعاونی در حد متوسط مؤثر باشد. با توجه به نتایج پژوهش، هرچند بهره برداران روستاهای دارای تعاونی آب بران از مدیریت منابع آبی خود رضایت دارند، اما ازآنجاکه سطح این رضایت پایین تر از حد مناسب و ایده آل بود، به منظور رضایت بیشتر بهره برداران پیشنهاد شد که توزیع آب بدون هیچ گونه تبعیضی طبق برنامه ای زمان بندی شده و بر اساس نیاز آبی مزرعۀ هر بهره بردار صورت پذیرد.

تعاونی های آب بران در راستای بهره گیری از توانمندی های مردمی و جلب مشارکت آنان در سرمایه گذاری و استحصال و مهار آب های سطحی ایجاد شده اند. در حال حاضر به دلیل مشکلاتی از جمله وجود خرده مالکی، نبود قوانین مشخص و نبود مشارکت بین کشاورزان این تعاونی ها از کارایی لازم برخوردار نیستند. مطالعه حاضر، با هدف تحلیل سازوکارهای بهبود و ساماندهی تعاونی آب بران سد تبارک شهرستان قوچان انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه اعضای تعاونی آب بران به تعداد 490 نفر بودند که 215 نفر از آنها براساس جدول کرجسی- مورگان و با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای با انتساب متناسب انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه  بود. روایی پرسشنامه با استناد به نظر پانل کارشناسان و پژوهشگران در زمینه تعاونی آب بران مورد تایید قرار گرفت  و برای تعیین پایایی ابزار تحقیق از ضریب آلفای کرنباخ استفاده شد که با توجه به مقدار آن برای بخش های مختلف پرسشنامه ( بین 79/0 تا 95/0) تایید شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از  مدل سازی معادلات ساختاری با به کارگیری نرم افزار آموس  انجام گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که سازوکارهای فنی، آموزشی-ترویجی، حمایتی، قانونی و اجتماعی در بهبود و ساماندهی تعاونی آب بران سد تبارک تأثیر دارند و 62 درصد واریانس متغیر وابسته را تبین نموده اند. سازوکارهای فنی و آموزشی – ترویجی بیشترین اثر را بر بهبود و ساماندهی تعاونی آب بران سد تبارک داشتند. از این رو، پیشنهاد می شود که در مداخلات آتی به منظور افزایش توانمندی تعاونی های آب بران و ایجاد شرایط مطلوب برای بهره برداری بهینه از آن ها به این سازوکارها توجه ویژه ای مبذول گردد.