گویش لری

برای اثبات تأثیر گویش مادری نویسنده و شاعر در هر اثر می توان از هنجارگریزی گویشی به عنوان یکی از شواهد کمک گرفت. هنجارگریزی گویشی یکی از انواع هشت گانه هنجارگریزی های لیچ است. در این نوع هنجارگریزی، ساختی غیر از زبان هنجار وارد زبان ادب می شود که می تواند ردپایی از جغرافیای شاعر یا نویسنده باشد. در میان تحقیقات انجام شده در زمینه هنجارگریزی، پژوهشی که به طور اخص به تأثیر محیط و جغرافیای شاعر و چرایی استفاده از هنجارگریزی گویشی پرداخته باشد، انجام نشده است. در این تحقیق برآنیم که هنجارگریزی گویشی را در آثار نثر و شعر حسین پناهی بررسی کنیم و به تأثیر محیط زندگی در شعر و نثر وی بپردازیم. بدین منظور شانزده اثر 1نثر و شعر وی به طور کامل بررسی و مقایسه شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که در آثار دوره اول، پناهی تأثیر بسیاری از محیط خود و زندگی عشایری دوران کودکی گرفته است. او با کاربرد واژه ها و اصطلاحات گویش لری در آثارش، تصاویری از خاطرات دوران کودکی و اوضاع زندگی عشایری را نشان داده و رنج و شادی را درهم آمیخته است؛ اما در دوره دوم آثار او، ردپای کمتری از محیط و زندگی عشایری به چشم می خورد. در بیشتر آثار این دوره- که درباره نگاه او به دنیا و مسائل آن همانند عدالت، درد بیداری و ... است- هنجارگریزی های گویشی کمتر است.

هدف از پژوهش حاضر بررسی برخی از مهم ترین فرایندهای واجی موجود در گویش بروجردی است. این گویش یکی از گویش های لری است که به همراه زبان فارسی، به شاخه جنوبی زبان های ایرانی غربی تعلّق دارند. داده های مورد استفاده در پژوهش از میان واژه ها و عبارات گفتگوهای محاوره ای گردآوری شده از تعداد هجده گویشور این گویش استخراج شده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و در چارچوب واج شناسی زایشی و نظریه بهینگی، به توصیف و تبیین برخی از فرایندهای واجی در گویش بروجردی می پردازد. در این مقاله به فرایندهایی چون همگونی، ناهمگونی، تضعیف و حذف اشاره شده است. بررسی های انجام گرفته نشان داد که برخلاف فرایند تقویت، موارد بسیاری از فرایندهای همگونی، تضعیف و کشش جبرانی در این گویش دیده می شود که این امر، بیان گر آن است که گویشوران لری بروجردی، نسبت به گویشوران زبان فارسی معیار، تمایل بیشتری به استفاده از اصل کم کوشی دارند. در بررسی این گویش از چارچوب نظریه بهینگی مشخّص شد که در واژه های بررسی شده لری بروجردی، محدویت های حذف همخوان پایانی (NO CODA)، اصل مرز اجباری (OCP)، محدودیت مجاورت همخوان انسدادی دندانی و همخوان سایشی (FRIC DENT STOP) و کم کوشی (LAZY) رعایت شده که در گونه فارسی معیار این محدودیت ها نقض شده اند.

در میان شاعران ایرانی، فحول و بزرگانی داریم، که به خلق آثار ارزشمندی همچون گویش ها و لهجه های محلّی خود پرداخته اند. میرزا شوقی را باید از جمله ی این سخنوران دانست، که به رغم جایگاه ویژه اش در نزد اهالی بهبهان و کهگیلویه، در پهنه ی ادب فارسی چندان شناخته نیست. در این مقاله تلاش گردیده، تا در حد توان به شرح حال، آثار و طرز سخنوری این شاعر پرداخته شود. گفتنی است که آنچه انگیزه ی نگارش این مقاله را فراهم آورده است، علاوه بر اهمیّت جایگاه این شاعر در گویش بهبهانی و لری،  مسأله ی پیش آهنگی وی در تلاش برای سرودن نخستین نمونه های شعر در قالب های تازه است، که تا کنون مورد غفلت بوده است. برای رعایت اختصار به شرحی کوتاه در این باره پرداخته و پژوهش های تکمیلی را به عهده ی ادیبان ارجمند گذاشته می شود.

با وجود تلاش های گسترده رایانشی بر روی گویش معیار فارسی، سایر لهجه ها و گویش ها و زبان های ایرانی کمتر مورد توجه محققین حوزه زبان شناسی رایانشی قرار گرفته اند. یکی از مهم ترین چالش های کار رایانشی بر روی این تمایز های زبانی، نبود یک مجموعه داده دیجیتال و استاندارد است. در این پژوهش اولین مجموعه داده تک زبانه و نیز داده موازی بر روی گویش های لری و یزدی که گویش هایی با منابع محدود محسوب می شوند، در مقابل فارسی معیار ارائه شده است. در ادامه مدل های یادگیری ژرف ترجمه ماشینی کدگذار-کدگشا در دو نوع مدل شبکه عصبی بازگشتی و مدل ژرف مبدل برای این گویش ها به فارسی معیار توسعه یافته و ارزیابی گردیده است. در این پژوهش که اولین تلاش محاسباتی روی این دو گویش محسوب می شود، برای ترجمه لری به فارسی و فارسی به لری به امتیاز BLEU به ترتیب ۳۹/7 و 29/3 رسیدیم. این امتیاز برای گویش یزدی به فارسی معیار و برعکس به 73/0 و 77/0 رسید. که نشان می دهند پژوهش های فراتری برای توسعه منابع زبانی برای این زبان نیاز است.