مدیریت مسجد

تحقیق حاضر با هدف شناسایی عناصر اساسی الگوی مدیریت اثربخش مسجد انجام شده است. روش طراحی الگوی مفهومی در این پژوهش، مفهوم سازی عملی منفرد بوده و گردآوری اطلاعات از منابع مختلف علمی و دینی انجام شده است. تحقیق حاضر از نظر جهت گیری تحقیق، بنیادی؛ فلسفه تحقیق، اثبات گرا؛ رویکردهای تحقیق، استقرائی؛ استراتژی تحقیق، پیمایشی (دلفی)؛ اهداف تحقیق، اکتشافی و نیز از نظر افق زمانی، مقطعی است. با طراحی پرسشنامه و تشکیل پانل دلفی از خبرگان نظری و اجرایی، سه مرحله تحقیق دلفی انجام شده است. یازده بُعد در این الگو در پنج حوزه ورودی، فرایند، خروجی، پیامد خروجی و عناصر محیطی شناسایی شدند. ابعاد ورودی عبارت اند از: شایستگی های امام مسجد، شایستگی های فعالان(کارگزاران)، شایستگی های جماعت (مأمومین) و منابع (منابع مالی، مادی و اطلاعات). حوزه فرایند، بُعد اقدامات و حوزه خروجی ها، تنوع و کیفیت برنامه ها و خدمات را شامل می شوند. جذب حداکثری و تحول و تعالی حوزه پیامد خروجی را تشکیل می دهند. عناصر محیطی نیز دربرگیرنده سازمان های محیطی و بافت محلی هستند. بررسی و تحلیل نتایج تحقیق دلفی نیز نشان می دهد از نظر خبرگان تحقیق، از میان ابعاد مختلف الگو، شایستگی های امام مسجد بیشترین تأثیر را در اثربخشی مسجد دارد. ضمناً برخلاف تصور عمومی، کیفیت برنامه های مسجد، اهمیت بیشتری را در شاخص های عملکردی مسجد در مقایسه با تنوع برنامه ها و خدمات دارد.

هدف این مقاله دستیابی به الگویی مفهومی در انجام مطالعات آسیب شناختی وضعیت مسجد در ایران است. این الگو، محصول مصاحبه با 23 نفر از استادان حوزوی و دانشگاهی و صاحب نظران و پژوهشگران حوزة مطالعات مسجد است. داده های این مصاحبه ها، با روش تحلیل مضمونی، تحلیل و گونه شناسی شده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که مسائل و آسیب های مربوط به نهاد مسجد در سه حوزة کلی قرار می گیرند: 1. حوزه های گوناگون فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی؛ 2. عناصر، سازمان ها و نهادهای مرتبط و دخیل در ادارة مسجد؛ 3. نهادها و سازمان های مذهبی و فرهنگی موازی با مسجد. این سه حوزه دربردارندة تمامی مسائل پیرامون مسجد است. براساس الگوی مفهومی پیشنهادی، بسیاری از آسیب ها، علل بروز، پیامدها، و راه کارهای رفع آنها در این سه حوزه قرار می گیرند.

یکی از پرسش های همیشه مطرح در عملکرد مساجد محلی، چگونگی تعامل سازمان های محیطی با آنان است. تحقیق حاضر با هدف شناسایی عناصر الگوی تعاملی مسجد با سازمان های محیطی مرتبط صورت گرفته است. روش طراحی الگوی مفهومی در این پژوهش، مفهوم سازی عملی منفرد است. روش تحقیق نیز روشی ترکیبی است، مشتمل بر مصاحبه اکتشافی، مشاهده و نظرسنجی دلفی از خبرگان. گردآوری اطلاعات از منابع مختلف علمی و دینی انجام شده است. در این پژوهش، تعامل سازمان های محیطی با مسجد در سه بُعد روابط حمایتی، نظارتی و اطلاعاتی پیشنهاد شده که در فرایند نظرخواهی از خبرگان هر سه بُعد مورد تأیید قرار گرفتند. در بخش پیشنهادهای تحقیق نیز با توجه به رتبه بالای بُعد روابط حمایتی مهم ترین توصیه، پرهیز از متمرکز و دولتی نمودن امور مساجد، چه در سطح محلی و چه نهادی است؛ از این رو، پیشنهاد می شود مدیریت کارکردهای مساجد با محوریت و نظارت امامت مسجد به تیمی از فعالان مردمی واگذار گردد.

یکی از مهمترین موضوعاتی که توجه محققان سازمان های داوطلبانه را به خود جلب کرده شناسایی اقدامات اثربخش در مدیریت این سازمان هاست. تحقیق حاضر با هدف شناسایی عناصر الگوی اقدامات اثربخش که بخش فرآیند در سیستم مدیریت اثربخش مسجد را تشکیل می دهد، صورت گرفته است. روش طراحی الگوی مفهومی در این پژوهش، مفهوم سازی عملی منفرد است. از روش دلفی برای تأیید الگوی طراحی شده استفاده شده. گردآوری اطلاعات از منابع مختلف علمی و دینی انجام شده است. در این پژوهش، اقدامات مسجد به سه مؤلفه ی حاکم کردن ارزش ها، وظایف عمومی و مدیریت عملیات تجزیه شده است. طبق نظر خبرگان، هر سه مؤلفه ی فوق الذکر تأثیری برابر در موفقیت و اثربخشی مسجد دارند. شاخص های همسو کردن اقدامات با ارزش های مسجد با امتیاز 8.35، رهبری معنوی با امتیاز 8.55 و الگو برداری از رفتار معصومین (ع) با امتیاز 8.60 بیشترین اهمیت را به ترتیب در سه مؤلفه ی حاکم کردن ارزش ها، وظایف عمومی و مدیریت عملیات کسب کرده اند.

این تحقیق با هدف شناسایی عناصر الگوی کیفیت خدمات در مسجد صورت گرفته است که بخش خروجی سیستم عملکرد اثربخش مسجد را تشکیل می دهد. روش تحقیق در طراحی الگوی مفهومی در این پژوهش مبتنی بر الگوی تحقیق کیوی و کامپنهود مفهوم سازی عملی جدا و روش تأیید الگوی تدوین شده در این تحقیق، روش دلفی است. گردآوری اطلاعات از منابع مختلف علمی و دینی انجام شده است. در این پژوهش، ابعاد اصلی کیفیت خدمات مسجد، که مورد شناسایی قرار گرفت، عبارت است از تعامل، قابلیت اطمینان برگزاری نماز، در دسترس بودن، کیفیت مجریان، و محسوسات و تنوع. در ادامه، بُعد تعامل به نه شاخص، بُعد قابلیت اطمینان برگزاری نماز به پنج شاخص، بُعد در دسترس بودن به چهار شاخص، بُعد کیفیت مجریان به چهار شاخص، بُعد محسوسات به نه شاخص و بُعد تنوع به پنج شاخص تجزیه شده است. طبق نظر خبرگان و با کمک آزمون رتبه بندی فریدمن، مهمترین و تأثیرگذارترین عامل در کیفیت خدمات مسجد، کیفیت برگزاری نماز است و ابعاد محسوسات و تنوع، کمترین اهمیت را در این الگو دارد.

جذب مخاطب و هدایت و تعالی دو بعد اصلی است که پیامد یا اثر کیفیت خدمات در نهاد دینی مسجد را شکل می دهد. این پژوهش با هدف شناسایی مؤلفه ها و شاخصهای دو بعدی صورت گرفته است که بخش پیامدها، سامانه مدیریت اثربخش مسجد را تشکیل می دهد. روش طراحی الگوی مفهومی در این پژوهش، مفهوم سازی عملی منفرد است. از روش دلفی برای تأیید الگوی طراحی شده استفاده شده است. گردآوری اطلاعات از منابع مختلف علمی و دینی صورت گرفته است. در این پژوهش، جذب مخاطب به دو مؤلفه رشد حضور و وفاداری و هدایت و تعالی نیز به مؤلفه های احساسی عاطفی، شناختی عقیدتی و رفتاری تجزیه شده است. طبق نظر خبرگان و با کمک آزمون رتبه ای فریدمن مشخص شد که هدایت و تعالی اهمیت بیشتری از جذب مخاطب دارد و در بعد جذب مخاطب، مؤلفه رشد حضور از اهمیت بیشتر و در بعد هدایت و تعالی، مؤلفه احساسی عاطفی از اهمیت بیشتری برخوردار است. مؤلفه های شناختی عقیدتی و رفتاری در درجات بعدی اهمیت قرار دارد.