تقسیمات سیاسی

کردستان به عنوان یکی از ایالت های کهن ایرانی مرکز استقرار شاخه ای از اقوام ایرانی به نام کردها بود که اسم خود را به این ایالت دادند و بعدها در تاریخ تحولات ایران نقش موثری نیز ایفا کردند. کردستان در قرن های ششم و هفتم آرام آرام شاهد تشکیل یک سلسله بومی – محلی با حضور خاندان بنی اردلان بود که مقارن با حاکمیت صفویان و اوج اقتدار آنان در عهد عباس اول به صورت یکی از چهار والی نشین مقتدر عهد صفویه درآمد و بعدها از آغاز حکومت قاجار تا عهد ناصری همچنان قدرت و نفوذ خود را حفظ کرد. این مقاله در صدد است تا با بررسی و جستجو در متون و منابع درونی بومی – محلی کردستان اردلان و خاندان بنی اردلان در عصر قاجار، چگونگی شکل گیری ارکان درونی حکومت و تقسیمات سیاسی این قدرت بومی – محلی را بررسی نموده، تشکیلات، تقسیمات و کارکردهای سیاسی، اداری و مالی این والی نشین و ساختار درونی قدرت آنها را در پیوند با حکومت مرکزی قاجار مورد بحث و بررسی قرار دهد.

ارجان یکی از مهمترین کوره های ایالتی دوره ساسانی در جنوب غربی ایران بود که در دوران اسلامی نیز رشد و گسترش مضاعفی یافت. سلسله هایی چون صفاریان، آل بویه، سلجوقیان و اتابکان براین منطقه حکمرانی نمودند. اعراب مسلمان طی سالهای18تا23ه.ق تمامی منطقه ارجان و رستاق های وابسته به آن را فتح نمودند. در این منطقه مذاهبی چون زرتشتی، مسیحیت و صابئی بیشترین جمعیت از ساکنان را به خود اختصاص دادند. پس از ورود اسلام به منطقه ارجان، فرقه گرایی مذهبی به اوج رسید و اسماعیلیان، خوراج، شیعه اثنی عشری و فرقه های چهارگانه اهل سنت نیز به مذاهب و ادیان قبل از اسلام اضافه شدند. ارجان پس از قرنها شکوفایی و رونق سرانجام میان قرون ششم و هفتم ه.ق از رونق افتاده و متروک گردید. دلایل عمده ای براین ویرانی موثر بوده که این عوامل به دو دسته طبیعی و انسانی تقسیم می شوند. عوامل طبیعی شامل زلزله های پیاپی، قحطسالی و بیماریهای همه گیر و عوامل انسانی که بسیار مهم تر از عوامل طبیعی بوده اند عبارتند از منازعات مداوم میان مدعیان حکمرانی، حضور قلاع متعدد اسماعیلیه ( و تمامی امور مربوط به این قلاع از جمله غارت، ناامنی جاده ها، اسارت ساکنین منطقه)، مهاجرت-های متعدد بین المللی و نحله های فکری-اعتقادی متعدد و در نهایت تغییرات اساسی در جغرافیای سیاسی-اداری ایالات فارس و خوزستان که منجر به حذف نام ارجان گردید، از عمده ترین دلایل ویرانی و متروک گردیدن شهر یاد شده به شمار می روند.

در دوره قاجار، اگرچه به دنبال انتخاب تهران به عنوان پایتخت و در پی آن تعیین تبریز به عنوان ولیعهدنشین، شهر شیراز اهمیت سابق خود را از دست داد؛ ولی ایالت فارس به عنوان پایتخت زندیه و محل استقرار ولیعهد در سالهای آغازین حکومت قاجار و همچنین به علت نزدیکی به خلیج فارس در دوره قاجار، دارای اهمیت فراوان بود. در این زمان این ایالت از تقسیمات داخلی و همچنین ارکان حکومتی و تشکیلاتی مختص به خود برخوردار بود که در فراز و نشیب این دوره تاریخی دچار تغییر و تحولاتی شد. با شروع حکومت محمدشاه و شورش حاکم ایالت فارس سیاستهایی در جهت کاهش قدرت حکام و همچنین تحدید قلمرو ایالت فارس اتخاذ گردید. در همین راستا حکومت مرکزی با استفاده از قدرتهای سنتی این ایالت همچون کلانتر موازنه قدرت را در این ایالت برقرار کرد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی، درصدد پاسخ به این پرسش اصلی است که - مهمترین عوامل مؤثر در تغییر حدود ایالت فارس و جایگاه آن در تقسیمات کشوری دوره قاجار چه بود و حکومت قاجاریه به منظور تثبیت قدرت در این ایالت از چه تدابیری بهره جست؟

توسعه انسانی به مفهوم رشد همه جانبه و افزایش شاخص های کیفی زندگی مردم یک کشور می باشد، که بیش از هر چیز به توسعه منابع انسانی، سرمایه های اجتماعی آن کشور و استفاده از پتانسیل های رشد در تمام مناطق آن مرتبط است. ما در این پژوهش توصیفی- تحلیلی برآنیم تا با ارائه ی مدلی ریاضی- فازی این توانایی را ایجاد کنیم تا در بازه های کوتاه مدت بتوان تحلیلی نزدیک به واقعیت در اختیار تصمیم گیرندگان قرار دهیم تا بتوانند در حین انجام پروژه های کلان حقوق مردم را استیفا نمایند. با توجه به طرح توسعه شرق ما منطقه سیستان را که شامل پنج شهرستان است، به عنوان یک منطقه کمتر توسعه یافته انتخاب کردیم و وضعیت موجود آن را با روش تصمیم گیری چند معیاره گروهی براساس مجموعه های فازی با ارزش بازه ای: گستره ای از روش مولتی مورا[1] و بهره بردن از چهار متغیر شامل امید به زندگی در بدو تولد، طول دوره مورد انتظار برای تحصیل کودکان در سن ورود به مدرسه، متوسط طول دوره ای که صرف آموزش می شود (افراد بزرگسال بیست و پنج سال به بالا) و سرانه درآمد ناخالص ملی[1] مقایسه و رتبه بندی نمودیم. شهرستان زابل بیشترین توسعه یافتگی و شهرستان هیرمند کمترین توسعه یافتگی را دارا می باشد. در پایان با توجه به ظرفیت بالای توسعه ی منطقه سیستان، توسعه ی حمل و نقل ریلی (کوریدور شمال به جنوب)، توسعه نوار مرزی، ظرفیت های بالای اقتصادی بین سیستان و کشور افغانستان و پتانسیل ایجاد بندر خشک و مرکز بار اندازی و بسته بندی و ارسال کالا، لزوم اجرایی شدن مصوبات مجلس شورای اسلامی ایران در ارتباط با ایجاد منطقه آزاد تجاری در سیستان و تقسیمات سیاسی استان سیستان و بلوچستان پیشنهاد می شود.

رشد و گسترش کالبدی شهر فرآیندی است که بر تمام ساختارهای شهر اثر می گذارد. یکی از عوامل اثرگذار بر رشد و توسعه کالبدی شهرها اقدامات سیاسی دولت است. هدف مقاله حاضر بررسی و تحلیل پدیده ی پراکنده رویی شهری در شهر قم با تأکید بر تغییر و تحولات تقسیمات سیاسی است. پژوهش حاضر ازنظر هدف کاربردی، از حیث روش ترکیبی از روش های اسنادی و پیمایشی در سطح اکتشافی می باشد که با به کارگیری ترکیبی از مدل های کمی و کیفی صورت گرفته است. روش جمع آوری اطلاعات مطالعات کتابخانه ای و میدانی است. در این پژوهش برای بررسی پراکنده رویی شهری از مدل های هلدرن، درجه توزیع متعادل، درجه تجمع، شاخص تمرکز هرفیندال، تراکم جمعیت و برای بررسی اثرات تحولات تقسیمات سیاسی بر پراکنده رویی شهری از مدل تحلیل ساختاری استفاده شده است. نرم افزارهای مورداستفاده در این پژوهش MIC MAC و ARC GIS می باشد. نتایج مدل های کمی نشان داد که بعد از ارتقا شهر قم به مرکز استان در سال 1375، روند پراکنده رویی شهری بسیار تشدید شده است. نتایج مدل تحلیل ساختاری هم نشان داد که تحولات تقسیمات سیاسی، می تواند از طریق عواملی مانند مستقر شدن نمایندگان سیاسی دولت، تمرکز شدید سرمایه ها، قوانین و سیاست های دولتی و افزایش میزان مهاجرت میزان پراکنده رویی شهری را افزایش دهد.

تقسیمات سیاسی فضا با روش های مختلفی مانند انتزاع، الحاق، ادغام و ارتقاء در سطوح مختلف ناحیه بندی سیاسی فضای کشور دچار تغییر می شود. در قالب ارتقای سطح سیاسی، واحد سیاسی اداری پایین تر به سطح بالاتر منتقل می شود. همزمان با ارتقای سطح سیاسی در یک سرزمین، تمام شئون داخلی آن سرزمین نیز با دگرگونی هایی همراه می شود. هدف از پژوهش حاضر ارزیابی اثرات ارتقاء سطح بخش به شهرستان بر شاخص های توسعه روستایی بوده و به لحاظ هدف از نوع تحقیقات کاربردی و از نظر ماهیت و روش در زمره تحقیقات توصیفی- تحلیلی محسوب می شود. برای گردآوری داده ها از مطالعات کتابخانه ای و میدانی استفاده گردید. قلمرو مکانی آن، شهرستان تازه تاسیس چهاربرج در جنوب شرق آذربایجان غربی است که بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1395 دارای 5004 خانوار و 16813 جمعیت روستایی و 14 نقطه روستایی دارای سکنه می باشد که همه آنها جزوء جامعه آماری محسوب شدند. نمونه آماری با استفاده از فرمول اصلاح شده کوکران تعداد 286 نفر بدست آمد و انتخاب آن ها در سطح روستاها به صورت تصادفی ساده انجام گرفت. برای تجزیه وتحلیل داده ها و اطلاعات از آمار توصیفی و استنباطی (تکنیک چند معیاره SAW، آزمون رگرسیون و تحلیل مسیر) استفاده شد. نتایج حاصله نشان داد روستاهای قپچاق با نمره نهایی 082/082، فیروزآباد با نمره نهایی 0/079، فسندوز با نمره نهایی 0/078 و روستای خزینه جدید با نمره نهایی 0/077 به ترتیب در رده های اول تا چهارم از لحاظ میزان تحقق توسعه پایدار روستایی پس از ارتقای بخش مرحمت آباد به شهرستان چهاربرج قرار دارند و از نظر اثرگذاری نیز، شاخص های کالبدی با مقدار اثر کلی 0/618، نیروی انسانی با مقدار اثر کلی 0/456 و سیاسی و مدیریتی با مقدار اثر کلی 0/029 بیشترین تأثیر را از ارتقای بخش مرحمت آباد به شهرستان چهاربرج پذیرفته اند و به تبع آن در تحقق توسعه پایدار روستایی نیز بیشترین تأثیر را داشته اند.