زیرساخت حیاتی

پدیدهزلزله،جزء سوانحطبیعیاستکههمهسالهخساراتجانی،مالیوزیستمحیطیفراوانیبرجای میگذارد. ایران به علت موقعیت لرزه خیزی و قرار گیری آن برروی کمربند زلزله، در برابر زمین لرزه بسیار آسیب پذیر می باشد. همچنین تعداد زیادی از مستحدثات قبل از تدوین معیارهای طراحی مقاوم در برابر زلزله ساخته شده اند و متأسفانه همچنان کیفیت ساخت و ساز در برخی موارد در کشور در حد مطلوب نمی باشد. از اینرو با توجه به رفتار مشکوک شبکه ها نسبت به وقوع زلزله های احتمالی، مباحث بررسی آسیب پذیری لرزه ای زیرساخت های حیاتی از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. در مقاله ی حاضر، مدلی ارائه شده که در آن، ابتدا تحلیل خطر منطقه مورد نظر (بر اساس 2 رابطه کاهندگی موجود برای کشور) صورت می گیرد، که با توجه به عدم قطعیت های موجود در وقوع زلزله (شامل اندازه بزرگای زلزله، عمق کانونی و موقعیت کانون زلزله)، این عملیات بصورت تصادفی در هر بار انجام تحلیل انتخاب می گردد و پس از هر بار آنالیز تحلیل خطر خروجی های ناشی از خطر لرزش زمین شامل مقادیر بیشینه شتاب، حداکثرسرعت و تغییرمکان زمین محاسبه می گردد. چنانچه منطقه دارای استعداد زمین لغزش یا روانگرایی باشد، می بایست خروجی های ناشی از خطر شکست زمین شامل مقادیر تغییرمکان های روانگرایی و زمین لغزش برای هر عارضه وارد مدل شوند. سپس از توابع آسیب پذیری لرزه ای که برای هر 2 خطر لرزش زمین و شکست زمین برای شریان ها در پایگاه داده مدل قرار داده شده، استفاده می گردد. در انتها براساس توابع موجود آسیب پذیری به تحلیل خسارت شبکه ها پرداخته می شود. تمامی این گام ها برای یکبار آنالیز می باشد. از این رو بر اساس شبیه سازی مونت کارلو، تمامی این عملیات بصورت 10هزار بار برای لحاظ نمودن تمامی عدم قطعیت ها و حالات خرابی تکرار می شوند و از خروجی های موجود در پایگاه داده، میانگین گیری انجام می شود تا تمامی حالات خرابی در نظر گرفته شود. به همین منظور باتوجه به حجم وسیع داده توصیفی و مکانی، از طرفی آنالیزهای مکانی زیاد بر روی داده ها و همچنین حجم بالای معادلات ریاضی برای تکرار عملیات، به کدنویسی در محیط Visual Studio با زبان برنامه نویسی C# با بهره گیری از کتابخانه های .Net Framework و Arc Engine پرداخته شد که منجر به تولید یک سامانه نرم افزاری با به کارگیری یک پایگاه داده و با قابلیت های تحلیل و استنتاج مکانی بر مبنای سیستم های اطلاعات مکانی (GIS) گردید که می تواند مقادیر احتمالی خرابی کم، متوسط، وسیع و کامل هر شریان را به تفکیک در قالب نقشه و جدول برای هر عارضه برآورد نماید. در این مقاله بمنظور نمایش بهتر این پژوهش، مدل موجود برای شهر نیشابور، پیاده سازی و مورد تحلیل واقع گردید.

زیرساخت ها به عنوان یکی از بنیان های اساسی در جوامع امروزی تعریف می شود به طوری که زندگی جوامع بشری و رضایت مندی شهروندان تا حدی زیادی به عملکرد ایمن و قابل اطمینان زیرساخت ها وابسته است. این در حالی است که ایمن سازی و حفاظت کامل از تمام دارایی ها و زیرساخت ها در برابر شرایط و عوامل تهدیدکننده برای دولت ها و یا کارفرمایان بخش خصوصی با توجه به محدودیت منابع و امکانات، موضوعی چالش برانگیز محسوب می شود. بنابراین، ضرورت دارد زیرساخت ها و دارایی های حائز اهمیت بر مبنای شاخص ها و معیارهای کارآمد شناسایی، تعیین و طبقه بندی گردند. هدف اصلی این تحقیق، شناسایی و احصاء شاخص های حیاتی بودن زیرساخت هاو دارایی ها است. این پژوهش، با رویکردی جامع و روش تحقیق کیفی داده بنیاد برگرفته از نظریه استراوس و کوربین (1998) به تحلیل محتوی به منظور شناسایی شاخص های حیاتی بودن زیرساخت ها پرداخته است. داده ها به روش مصاحبه، مطالعات کتابخانه ای و اسنادی با پیمایش متون و منابع موجود جمع آوری شده است. حجم نمونه برای مصاحبه از خبرگان در چارچوب اشباع نظری نهایی گردید و از راهبرد نظریه داده بنیاد مشتمل بر کدگذاری باز، محوری و انتخابی و نیز الگوی مبنایی این نظریه برای تدوین مدل استفاده شده است. یافته ها منجر به شناسایی شرایط علّی، زمینه ای، مداخله گر، راهبردها و پیامدها و مدل پارادایم کدگذاری محوری شاخص های حیاتی بودن زیرساخت ها شد. نتیجه بررسی های و مطالعات انجام شده، منتج به شناسایی تعداد 26 شاخص در قالب 5 گروه اصلی شده است.

امروز رشد و توسعه جوامع در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، بهداشت عمومی و امنیتی به عملکرد زیرساخت های حیاتی وابسته است. مدیریت و راهبری زیرساخت برای اطمینان داشتن از عملکرد صحیح و پایداری آن ها در برابر ریسک های پیش رو، یکی از دغدغه های بسیار مهم در این حوزه محسوب می شود. ایمن سازی و مراقبت از زیرساخت های حیاتی و دارایی های کلیدی در برابر تمامی ریسک ها، عوامل و شرایط نامطلوب با توجه به محدودیت منابع مالی، یکی از موضوعات چالش برانگیز برای دولت ها محسوب می شود. یکی از راه کارها رفع این محدودیت ها، اولویت بندی و طبقه بندی زیرساخت ها است. تعیین صحیح اولویت ها، با استفاده از شاخص های قابل سنجش علاوه بر تشخیص دارایی ها و زیرساخت های حیاتی از غیرحیاتی، باعث مدیریت بهینه منابع و افزایش اثربخشی اقدامات در حفاظت از زیرساخت ها حیاتی می گردد. هدف اصلی این تحقیق، ارزیابی و اعتباریابی شاخص های حیاتی بودن زیرساخت های حیاتی و تعیین وزن هر کدام از شاخص ها به روش بهترین-بدترین می باشد. نتیجه مطالعات انجام شده بر روی 26 شاخص اولیه و بررسی روایی و پایایی شاخص ها، منجر به تأیید نهایی 24 شاخص گردید. وزن دهی شاخص ها بر اساس روش بهترین-بدترین (BWM) انجام گردید. بر اساس محاسبات انجام شده مبتنی بر نظرات خبرگان منتخب، شاخص «تعداد جمعیت در معرض خطر» با وزن 8.5 درصد، «استقلال و تمامیت ارضی» با وزن 7.8 درصد و «توان دفاعی» با وزن 7.8 درصد به ترتیب بیشترین وزن و اهمیت را بین شاخص ها به خود اختصاص داده اند.

مقدمه پژوهش: کشورهای جهان که در مسیر پیشرفت هستند جهت حفظ عملکرد و توانایی های خود، توجه ویژه ای به زیرساخت ها در ابعاد ملی دارند. اهمیت این موضوع از دهه های قبل شروع شده است و به عنوان معیار پیشرفت با الگوهای مدیریتی تلفیق شده است. بنابراین توجه و حفظ عملکرد زیرساخت های حیاتی و مدیریت موثر آن ها با در نظر گرفتن منابع محدود در کشور، نیازمند الگویی جامع برای شناسایی زیرساخت ها حیاتی و اولویت بندی آن ها می باشد. هدف پژوهش: تعیین شاخص ها و سنجه های حیاتی بودن مبتنی بر ارزش ذاتی و نهادی زیرساخت هاروش پژوهش: در پژوهش حاضر، برای پاسخ به سوال پژوهش از روش تحلیل مضمون و شبکه مضامین استفاده شد. در این روش با مرور اسناد کتابخانه ای و مقالات علمی، مضامین بر جسته استخراج شد. روش اعتبارسنجی این پژوهش روایی تفسیری است و با ارائه بازخورد نتایج حاصله از تحقیق به پنج نفر از خبرگان، تأیید نهایی انجام شد. یافته ها: بر اساس یافته های تحقیق، 61 کد اولیه ایجاد شد. به دلیل کثرت کدها، موارد مشابه بر پایه قرابت مفهومی و معنایی به 10 مضمون نهایی تقلیل یافتند. سپس بر مبنای این مضامین، شاخص ها و سنجه های حیاتی بودن زیرساخت ها در قالب 9 رابطه اصلی ارائه شد.نتیجه گیری: نتایج این پژوهش نشان می دهد، مهم ترین شاخص ها برای ارزیابی زیرساخت مبتنی بر ارزش ذاتی شامل؛ مبلغ سرمایه گذاری، عدم وابستگی به دیگر کشورها در تأمین کالا و خدمات ضروری، تولید ناخالص داخلی، دسترسی عادلانه افراد به تسهیلات زندگی، دسترسی کافی به آب سالم، دسترسی جامعه به خدمات سلامت، حفظ و پایداری منابع (آب، خاک و هوا)، سودمندی زیرساخت در پشتیبانی و تولید تجهیزات نظامی است که می توان برای ارزیابی ارزشمندی زیرساخت ها مورد استفاده قرار گیرد.

هدف: از این رو هدف این پژوهش ارائه مدل مفهومی بلوغ امنیت سایبری برای زیرساخت های حیاتی کشور است. روش: با استناد به اسناد بالادستی در حوزه سایبری، مدل های بلوغ امنیت سایبری مرجع و با استفاده از روش های تحقیق آمیخته (کمی و کیفی) سعی در تفسیر یکپارچه یافته های به دست آمده از مطالعات کیفی با هدف دستیابی به سطح ادراکی و ارائه مدل مفهومی شده است. برای شناسایی ابعاد، مؤلفه ها و شاخص ها، با استفاده از ادبیات نظری و مطالعه تحقیقات پیشین، ابتدا 144 پژوهش با استفاده از ابزار CASP ارزیابی و در نهایت 21 پژوهش منتخب شدند. یافته ها: پژوهش های منتخب با استفاده از نرم افزار MAXQDA کدگذاری و در نهایت 56 شاخص احصاء گردید. این شاخص ها از طریق پرسشنامه با 16 نفر از خبرگان به اشتراک گذاشته شد و شاخص های نهایی برای طراحی مدل استخراج گردید. مدل به دست آمده شامل سه بعد، 13 مؤلفه و 56 شاخص می باشد. نتیجه گیری: با توجه به اینکه دستورالعمل های مرتبط با بلوغ امنیت سایبری باید کامل و جامع باشد به نحوی که کلیه موارد مرتبط با امنیت سایبری را در برگیرد، از این رو می توان از این پژوهش برای تدوین دستورالعمل های مرتبط با بلوغ امنیت سایبری، استفاده و شاخص های احصاء شده در این پژوهش را مبنای تدوین این دستورالعمل ها قرار داد.