جنوبگان

هدف: حضور روزافزون کشتی ها و حوادث کشتیرانی، مهم ترین منشأ تهدیدها و آلودگی های زیست بوم دریایی جنوبگان به شمار می آید. این نوشتار، در پی ارزیابی کارآمدی، بازدارندگی و جامعیت حقوق محیط زیست دریایی جنوبگان ناظر بر کشتی ها است.   روش: این پژوهش، با استفاده از روش کیفی روندپژوهی انجام شده است. روندها زنجیره مستمری از رویدادها به ویژه رویدادهای جریان سازی هستند که وضعیت کنونی را مشخص کرده و از موقعیت های محتمل آینده خبر می دهند. منابع مورد استفاده این پژوهش بنا به ماهیت کیفی آن، از نوع اسنادی و کتابخانه ای است. داده های مورد نیاز از اسناد دست اول حقوقی، کتاب ها، مقاله های معتبر و تارنماهای مرتبط با موضوع گردآوری شده اند. یافته ها: پژوهش نشان داد که تهدیدآفرینی زیست محیطی کشتی ها به ویژه با ظهور تهدیدهای نوپدید در سال های پیش رو به دلایلی چون تغییر اقلیم، گرم شدن زمین و ذوب شدن تدریجی یخ های قطبی از یک سو و افزایش رقابت های ژئواسترتژیکی قدرت های بزرگ در جنوبگان از سوی دیگر، افزایش یابد. از این رو، به منظور حفاظت پایدار از محیط زیست دریایی جنوبگان، باید کشتیرانی سبز و استفاده از کشتی های سازگار با محیط زیست در دستور نهادهای مرتبط قرار گیرد. نتایج: نظام حقوقی چندسطحی و سخت گیرانه محیط زیست دریایی جنوبگان، با داشتن شرایط سازواری و هم تکمیلی با حقوق بین الملل زیست محیطی از کارآمدی و بازدارندگی مطلوب و مناسبی در حفاظت از زیست بوم دریایی جنوبگان برخوردار است، اما به دلیل مسلم پنداشتن ممنوعیت فعالیت های نظامی در این منطقه، حداقل تا زمان بازنگری پیمان جنوبگان در سال 2048 و در نتیجه مسکوت گذاشتن رابطه کشتی های جنگی و محیط زیست دریایی جنوبگان به لحاظ جامعیت، ناکافی به نظر می رسد.

هدف: حضور ایران در جنوبگان از ابعاد علمی، راهبردی، سیاسی و اقتصادی اهمیت داشته اما بدلیل عدم شفافیت ارزش های حاصل شده، بطور جدی دنبال نشده است. بعلاوه امکان استفاده از تمامی پتانسیل های قاره جنوبگان برای ایران در ابتدای امر وجود ندارد و نیاز است اهمیت و اولویت این ارزش ها مشخص گردد. همچنین بررسی ادبیات نشان می دهد این موضوع بسیار کم مورد توجه محققین قرار گرفته است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی و اولویت بندی ارزش های حاصل شده از حضور ایران و تاسیس پایگاه در قطب جنوب انجام گرفت. روش: پژوهش حاضر کاربردی و ازنظر گرد آوری داده ها، میدانی است. ازنظر نوع داده ها و روش حل از نوع کمّی و در حوزه تصمیم گیری چندشاخصه قرار دارد. جهت تعیین اهمیت ارزش های مورد نظر از روش بهترین-بدترین فازی استفاده شد. مقایسات زوجی توسط 15نفر از اساتید و صاحبنظران حوزه جنوبگان انجام گرفت. یافته ها: براساس نتایج ارزش های مصرفی غیرمستقیم، ارزش های مصرفی مستقیم غیراستحصالی و ارزش های مصرفی مستقیم استحصالی به ترتیب مهمترین ارزش های حاصل از حضور ایران در جنوبگان می باشند. نتیجه گیری: طبق نتایج درحال حاضر انجام تحقیقات علمی، پایش ماهواره ها و حضور نظامی بیشترین ارزش را برای ایران دارد چراکه با ایجاد پایگاه دائمی در این منطقه عمق استراتژیک ایران بیشتر شده و تردد مکرر میان قطب جنوب و سواحل ایران، حضور بیشتر ایران در اقیانوس های مهم را درپی دارد که بر تجارت کالا، انرژی و امنیت تجاری جهان تاثیر مثبت دارد. مجموعه این عوامل ایران را از قدرت منطقه ای به قدرت بین المللی تبدیل می کند. لذا باید برنامه ریزی های لازم جهت حضور ایران در جنوبگان هرچه سریع تر انجام گیرد.

هدف: بیش از 60 سال است که نظام معاهده جنوبگان به عنوان یک «نظام حقوقی سخت و چندلایه»، به طرزی کارآمد با انجماد ادعاهای حاکمیتی پیشین برخی از دولت ها و مهار ادعاهای حاکمیتی جدید و نیز با ممنوع ساختن هرگونه فعالیت نظامی، توانسته است از نظامی سازی جنوبگان به عنوان «قاره صلح» جلوگیری کند. اما به دلیل پویا بودن نظام جهانی و عدم ایستایی محیط مادی و معنایی بین المللی، بدیهی است که به مرور زمان مجموعه های حقوقی، کارآمدی اولیه خود را از دست داده و نیاز به بازنگری و روزآمدسازی پیدا کنند. پژوهش پیش رو با طرح این سئوال که «آیا بازآرایی ساختاری نظام بین الملل، امکان نظامی سازی جنوبگان را افزایش داده است؟»، به بررسی این انگاره پرداخته است:«بازآرایی ساختاری نظام بین الملل به ویژه از نظر ساختار قدرت و ساختار فناوری با افزایش رقابت های ژئواستراتژیکی قدرت های بزرگ، احتمال نظامی سازی جنوبگان را افزایش داده است».    روش شناسی: این پژوهش با استفاده از روش «روندپژوهی» انجام شده است. روندپژوهی امکان بررسی تحولات بلندمدت در محیط های پیچیده را فراهم کرده و بر شناخت رفتارهای تکراری و تغییرهای ساختاری تمرکز دارد. از جمله ویژگی های این روش، پیش بینی آینده بر اساس تحلیل داده ها و شناسایی الگوهای پنهان است. داده های مورد نیاز پژوهش نیز، از منابع اسنادی، کتابخانه ای و الکترونیکی جمع آوری شده است. یافته ها: پژوهش نشان داد که برای آینده منطقه جنوبگان پنج روند و چهار سناریو قابل پیش بینی است. روندها عبارتند از: ۱. افزایش رقابت های ژئواستراتژیکی برای کنترل منابع؛ ۲. احتمال نقض معاهده جنوبگان؛ ۳. گسترش حضور علمی با کاربردهای دوگانه؛ ۴. فشارهای بین المللی برای بازنگری معاهده جنوبگان و ۵. آثار زیست محیطی و افزایش همکاری های بین المللی. سناریوهای احتمالی نیز به این ترتیب شناسایی شدند: ۱. سناریوی رقابت شدید ژئواستراتژیکی؛ ۲. سناریوی همکاری بین المللی؛ ۳. سناریوی حضور نظامی پنهان و ۴. سناریوی تداوم وضعیت موجود. پژوهش حاضر از میان این روندها و سناریوها، وقوع گونه های همآوردجویانه آنها را در آینده جنوبگان محتمل تر می داند. نتایج: برابر پژوهش، نظامی سازی جنوبگان غیرممکن یا غیرقابل قبول نیست، بلکه هم ممکن به نظر می رسد و هم قابل قبول. هرچند در حال حاضر نمی توان معمای امنیت را در تعریف کامل خود، به منطقه جنوبگان تسری داد، با این حال در شرایط به سرعت متغیر بین المللی، تضمینی برای تداوم گریز از نظامی سازی آن وجود ندارد. برای حفظ صلح و امنیت در منطقه، بایستی از یک سو ابهامات حقوقی موجود در نظام معاهده جنوبگان در خصوص تعریف نظامی سازی و فعالیت های نظامی برطرف شود. از سوی دیگر، مفهوم نظامی سازی با توجه به بازآرایی ساختاری نظام بین الملل مورد بازبینی و بازتعریف قرار گیرد.