زبان لاری

زبان لاری هم چون سایر زبان ها و گویش های ایرانی منبع بسیار مهمی در پژوهش های تاریخی، اجتماعی و به ویژه زبان شناسی است. این زبان شاخه ای از زبان های ایرانی جنوب غربی است که توسط اطلس زبان های در خطرِ یونسکو به عنوان یکی از زبان های در خطر معرفی شده است. هدف از این پژوهش بررسی فعل مرکب در این زبان است. این مقاله می کوشد تا به این سوالات پاسخ دهد: چه فرایندهایی در ساخت فعل مرکب در زبان لاری دخیل هستند، سازه غیرفعلی در فعل مرکب در این زبان چیست و ساخت فعل مرکب در این زبان، فرایندی نحوی است یا ساختواژی. داده ها در این زبان به روش میدانی و بر اساس شم زبانی نویسنده به عنوان گویشور بومی گرد آوری شده و به شیوه توصیفی- تحلیلی بررسی شدند. نتایج پژوهش نشان می دهد که ساخت فعل مرکب در این زبان یک فرایند ساختواژی است؛ زیرا حرکت هسته به هسته نیست بلکه در این زبان عناصری غیر از هسته از جمله قیدها و ضمایر نیز با فعل ترکیب می شوند و فعل مرکب را می سازند. در این زبان دو فرایند عمده ترکیب و انضمام نیز در تشکیل فعل مرکب دخیل هستند. دامنه ترکیب در زبان لاری گسترده و شامل صورت های مختلفی از جمله ترکیب صفت با فعل، اسم با فعل، گروه حرف اضافه با فعل، قید یا قید پیشوندی با فعل و ضمیر با فعل است. اما تنها دو گونه انضمامی مفعول صریح و مفعول بواسطه در این زبان وجود دارند.

همگونی یکی از مهم ترین و متداول ترین انواع فرایندهای واجی است که تقریبا در تمام زبان های دنیا پدیده ای رایج محسوب می شود. این مقاله به بررسی این فرایند واجی و انواع مختلف آن در زبان لاری می پردازد. در این زبان همگونی از سه بعد شباهت، پیوستگی و جهت بررسی شده است. بر همین اساس همگونی در زبان لاری شامل همگونی کامل و ناقص، همگونی پیوسته و ناپیوسته، همگونی پیش رو و پس رو می باشد. اما، برخلاف عقیده احمدنیا (1385) در این زبان همگونی دوسویه وجود ندارد. در این فرایندهای همگونی ممکن است همخوان با همخوان، همخوان با واکه، واکه با همخوان و یا  واکه با واکه همگون شود. فرایند همگونی همخوان با همخوان شامل همگونی در واک، جایگاه تولید و شیوه تولید است. در همگونی همخوان با واکه، همگونی در جایگاه و شیوه تولید وجود دارد اما همگونی همخوان با واکه در زبان لاری وجود ندارد. اگرچه در برخی از پایان نامه های مربوط به زبان لاری به فرایند همگونی پرداخته شده اما این امر بسیار پراکنده و مختصر صورت گرفته و با چنین انسجامی به این موضوع پرداخته نشده است. 

گاه گویشوران یک زبان برای رساندن مفهوم مورد نظر خود دست به واژه سازی می زنند و بر این اساس از قواعد و الگوهایی تبعیت می کنند که باعت ایجاد فرایندهایی موسوم به فرایندهای واژه سازی می شوند. فرایند تکرار نیز یکی از این فرایندها محسوب می شود که در اکثر زبان ها به کار می رود و با تکرار کامل یک واژه و یا تکرار تنها بخشی از یک واژه، کلمه ای جدید ساخته می شود. این پژوهش به بررسی فرایند تکرار در زبان لاری که یکی از زبان های جنوب شرقی ایران است و اصالتی بس کهن دارد، می پردازد و واژگانی که بر این اساس ساخته شده اند را از منظر الگوی ساخت واژه ای و معنا مورد بررسی قرار می دهد. واژگان، به صورت کتابخانه ای جمع آوری شده و سپس مورد تحلیل قرار گرفته اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در این زبان که خود دارای ساختاری متفاوت می باشد هر دو نوع تکرار کامل و تکرار ناقص وجود دارد و هر یک به نوبه خود به شاخه های متفاوتی تقسیم می شوند، همچنین واژگانی نیز وجود دارند که نمی توان آن ها را به تنهایی به کار برد و در مواردی نیاز به یک همکرد دارند تا بتوانند در بافت یک جمله قرار گیرند.

دوگان سازی یکی از موضوعات مهم در مطالعات زبانی در زبان های مختلف است. دوگان سازی نوعی فرایند ساخت واژه است که تمام یا بخشی از پایه نسخه برداری می شود و برای نشان دادن مفاهیمی از جمله توزیع، جمع، تکرار، فعالیت، افزایش اندازه، شدت مضاعف، تداوم، تصغیر یا تضعیف به کار می رود. پژوهش حاضر با هدف شناسایی انواع فرایند دوگان سازی در زبان لاری، ارائه طبقه بندی از انواع آن و تحلیل این فرایند بر اساس رویکرد واجی صورت گرفته است. زبان لاری، شاخه ای از زبان های ایرانی جنوب غربی است که در اطلس زبان های در خطرِ یونسکو به عنوان یکی از زبان های در خطر معرفی شده است. 114 داده در این زبان به روش میدانی و بر اساس شم زبانی نویسنده به عنوان گویشور بومی گرد آوری شده اند و بر اساس روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج پژوهش نشان می دهند که در این زبان دو نوع فرایند دوگان سازی کامل و ناقص وجود دارد که بر اساس رویکرد واجی قابل توجیه است.

پژوهش حاضر می کوشد تا روابط مفهومیِ موجود بین واژه های زبان لاری، ادامه زبان فارسی میانه و یکی از زبان های ایرانیِ در حال انقراض را که در شهرستان لار، استان فارس، تکلم می شود، در چارچوب معنا شناسی واژگانی بررسی و بخشی از شبکه معنایی آن را برای نخستین بار تعیین کند. بدین منظور 2500 واژه از 5000 واژه اصیلِ گردآوری شده اقتداری (1371) که با حرف «ل» (لاری) مشخص شده اند، به عنوان داده های پژوهش، استخراج  و براساس موضوع دسته بندی شدند و روابطِ مفهومیِ موجود بین آن ها تعیین گردید. سپس، تعداد و درصد واژه های شرکت کننده در این روابط، تعیین و در هر رابطه طرحی برای شبکه معنایی این زبان ارایه گردید. نتایج نشان می دهد که در این زبان روابطِ مفهومیِ شمول معنایی، هم معنایی، چندمعنایی، هم آوا-هم نویسی، هم نویسی، تقابل معنایی، تباین معنایی، جز ء واژگی، عضوواژگی و واحدواژگی وجود دارد که از این میان، شمول معنایی بیشترین و تباین معنایی کمترین بسامد وقوع را دارد. به علاوه، موردی از هم آوایی نیز یافت نمی شود که نشانگر ابهام کمتر نسبت به فارسی معیار در زبان لاری باشد. همچنین، شبکه معنایی زبان لاری منحصربه فرد و بخش اعظم آن دارای نظمِ سلسله مراتبی است و در بخش هایی نیز به صورت ناهمگن است.