گزارشگری مالی متقلبانه

پیش بینی صحیح گزارشگری مالی متقلبانه نه تنها موجب کاهش هزینه ها و زیان های اقتصادی و اجتماعی شده، بلکه باعث پیشگیری و کنترل تقلب هم می شود. استقرار سامانه کنترل های داخلی برای کشف تقلب و اصلاح اشتباهات در گزارشات مالی واقعیتی انکارناپذیر است و همچنین طبق بیانیه سازمان بورس و اوراق بهادار تهران طراحی یک سیستم کنترل داخلی موثر برای پیشبرد اهداف شرکت دارای اهمیت می باشد. از این رو هدف این پژوهش، ارائه مدل توسعه یافته ی پنج ضلعی تقلب در گزارشگری مالی با تاکید بر ساختار کنترل های داخلی است. بدین منظور، برای انجام پژوهش، شش فرضیه طراحی شد که رابطه فشار، فرصت، توجیه، قابلیت، تکبر و ساختار کنترل های داخلی با تقلب را در صورتهای مالی 166 شرکت بورسی انتخاب شده به روش حذف سیستماتیک در دوره زمانی سالهای 1388 تا 1398مورد بررسی قرار گیرد. یافته های پژوهش نشان می دهد که متغیرهای فشار، فرصت، توجیه، قابلیت و ساختار کنترل های داخلی دارای تاثیر معناداری بر تقلب گزارشگری مالی متقلبانه هستند. از سوی دیگر متغیر تکبر تاثیر معنادار در گزارشگری مالی متقلبانه ندارد.

همواره دانشمندان و محققان مالی تلاش کرده اند که دیدگاه های متفاوتی از واژه تقلب برای جوامع بیان کنند تا بتوانند درک بهتری از عناصر و عوامل مؤثر را تقلب را تشریح نمایند. درواقع تمامی تقلب های صورت گرفته در واحدهای تجاری از یک منبع سرچشمه می گیرد و آن هم فشارها و انگیزه های مالی می باشد. هدف از تحقیق حاضر بررسی نقش تعدیلی استقلال هیئت مدیره بر رابطه بین گزارشگری مالی متقلبانه و بازده سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد؛ که ازلحاظ هدف کاربردی و ازلحاظ ماهیت مروری و ازلحاظ ماهیت داده ها جزء تحقیقات کمی است. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار برای بازه زمانی بین ۱۳۹۲ الی ۱۳۹۸ بررسی شده که در آخر با لحاظ کردن محدودیت های ذکرشده ۱۰۶ شرکت به عنوان نمونه انتخاب شده است. در این تحقیق برای جمع آوری و گردآوری داده ها و اطلاعات تحقیق از روش های کتابخانه ای و میدانی و نمونه برداری به صورت عینی نیز استفاده شده است. یافته های حاصل از تحقیق نشان داد که بین گزارشگری مالی متقلبانه و بازده سهام رابطه معنادار و معکوس وجود دارد. همچنین استقلال هیئت مدیره بر رابطه بین گزارشگری مالی متقلبانه و بازده سهام تأثیر معناداری ندارد.

فعالیت های مجرمانه، مانند گزارشگری مالی متقلبانه و سوء استفاده از دارایی ها؛ یک مشکل گسترده است که شرکت ها در سراسر جهان با آن روبرو می باشند. مطابق با پژوهش های نظری و تجربی رایج ترین تکنیک مورد استفاده برای گزارش های مالی متقلبانه شامل سوء استفاده از دارایی ها در جهت کسب منافع شخصی می باشد، ولی در مقابل؛ گزارشگری مالی متقلبانه (هر چند که غالبا بروز پیدا نمی کنند)، بیشترین زیان را در پی خواهد داشت. مسئولیت اصلی پیشگیری و کشف تقلب به مدیریت بستگی دارد. اما، علاوه بر مدیریت، هیئت مدیره، کمیته های حسابرسی، حسابرسان داخلی و حسابرسان مستقل، همگی در قابلیت اتکای صورت های مالی قابل اعتماد نقش و مسئولیت مهمی دارند. یکی از وظایف مهم حسابرسی داخلی ارائه خدمات اطمینان بخشی اثربخش و بررسی بی طرفانه مدارک به منظور ارزیابی مستقل فرآیندهای نظام راهبری شرکتی، کنترل های داخلی و مدیریت ریسک مبتنی بر کشف، پیشگیری تقلب با هدف به حداقل رساندن آن می باشد.

هدف: مدیریت خطا فرایندی است که با شناسایی بموقع خطاها، در پیشگیری از رویداد خطاها و برخورد با خطاها به عنوان کلید درک تولید کیفیت در حوزه حسابداری نقشی برجسته پیدا کرده است. مدیریت خطا برای کیفیت پیامدهای کار در محیط واحدهای تجاری به خصوص محیط های مالی حیاتی است زیرا، خطاها در تعارض مستقیم با کیفیت گزارشگری مالی هستند و استفاده کنندگان از گزارش های مالی را به نتیجه گیری های غلط می رسانند؛ لذا با توجه به جایگاه ویژه مدیریت خطا در حسابداری و به طور خاص در گزارشگری مالی، انتظار می رود با شناسایی، مدلسازی و آزمون مدیریت خطا بتوان شاهد اطلاعات باکیفیت تری در قالب گزارشگری مالی بود.   روش: پژوهش حاضر پژوهشی آمیخته است بدین صورت که ابتدا از طریق مصاحبه با 15 نفر از خبرگان رشته، مدل پژوهش تدوین و در ادامه برای بررسی آثار پیامدهای شناسایی شده عدم مدیریت خطا بر گزارشگری مالی متقلبانه، نمونه 150 تایی از شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به روش حذف سیستماتیک انتخاب و در بازه زمانی سا ل های 1398 - 1391 مورد مطالعه قرار گرفته اند. برای آزمون داده های کمی از رگرسیون لجستیک استفاده شده است.   یافته ها: نتایج بدست آمده نشان می دهد از بین سه نوع خطای شناسایی شده که خطاهای رعایتی، عملیاتی و گزارشگری اند، مدیریت خطاهای عملیاتی اثر منفی و معناداری بر گزارشگری مالی متقلبانه داشته و کیفیت حسابرسی موجب تقویت ارتباط مذکور گردیده است.   نتیجه گیری: مدیریت خطا در واحدهای تجاری به خصوص در بخش عملیاتی علاوه بر بالابردن کارایی و اثربخشی عملیات واحدهای تجاری، احتمال گزارشگری مالی متقلبانه را کاهش می دهد و موجب ارتقا سطح کیفیت گزارشگری مالی می گردد.

هدف: در مواردی که شرایط مالی شرکت ناپایدار و رشدی کمتر از میانگین صنعت تجربه می کند، مدیریت ممکن است برای ارائه تصویری پایدار از سلامت مالی شرکت به گزارشگری متقلبانه متوسل شود. از طرفی هرچه کیفیت راهبری شرکتی بالاتر باشد، تمایل به گزارشگری مالی متقلبانه کاهش می یابد. هدف این پژوهش، آزمون رابطه پایداری مالی با گزارشگری مالی متقلبانه و بررسی نقش تعدیل کنندگی کیفیت سازوکارهای راهبری شرکتی بر این رابطه است .   روش: چهار فرضیه پژوهش با استفاده از نمونه ای متشکل از 102 شرکت پذیرفته شده در بورس تهران طی دوره 1394 الی 1398 و بکارگیری رگرسیون لجستیک آزمون شدند.   یافته ها: نتایج نشان داد که پایداری مالی (برحسب رشد دارایی ها) رابطه مثبت و معناداری با گزارشگری مالی متقلبانه دارد، ولی رابطه معناداری بین پایداری مالی(بر حسب Z-Score ) و گزارشگری مالی متقلبانه مستند نشد. علاوه بر این، کیفیت سازوکارهای راهبری شرکتی بر رابطه بین رشد دارایی ها وگزارشگری مالی متقلبانه نقش تعدیل کنندگی ندارد، در حالی که رابطه بین Z-Score و گزارشگری مالی متقلبانه را تضعیف می کند.   نتیجه گیری: در شرایط پایداری مالی ضعیف، انگیزه گزارشگری مالی متقلبانه افزایش می یابد. این انگیزه در محیطی با کنترل های نامناسب مضاعف می شود. در ناپایداری مالی ارتقای کیفیت سازوکارهای راهبری شرکتی می تواند احتمال گزارشگری مالی متقلبانه را کاهش دهد.

گزارشگری مالی متقلبانه، یکی از مهم ترین فرآیندهایی است که برخی از شرکت ها، درگیر آن هستند. در این پژوهش، هدف استفاده از مدل پنتاگون، به منظور ارائه مدل جامع گزارشگری مالی متقلبانه، بر اساس شرایط بومی ایران است. در راستای آزمون فرضیه ها، بر مبنای روش گشتاورهای تعمیم یافته، داده های 161 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، طی سال های 1388 تا 1397 جمع آوری گردید. در بررسی جداگانه شاخص های مدل پنتاگون، نتایج پژوهش بیانگر آن است که از بین شاخص های فشار، فشارهای بیرونی، که موسسات مالی و اعتباری، بر شرکت ها اعمال می کنند، تاثیر بالایی بر گزارشگری مالی متقلبانه داشته است. در بررسی شاخص فرصت، با استفاده از ماهیت صنعت، شواهد بیانگر آن است که این شاخص دارای ارتباط معکوس با گزارشگری مالی متقلبانه است و هر چه این شاخص کاهش یابد، احتمال وقوع تقلب در صورتهای مالی، بیشتر می ش ود. در بررس ی شاخص های توجیه، تغییر حسابرسان مستقل، از اهمیت بالاتری برخوردار بوده و در حقیقت تغییر زیاد حسابرسان مستقل، امکان بیشتری برای بروز تقلب را فراهم می کند. در بررسی شاخص های استعداد، افزایش مکرر در حق الزحمه های غیرعادی حسابرسی، ممکن است حسابرسان مستقل را، از افشای موارد تقلبِ کشف شده، در گزارشگری مالی، باز دارد و صورتهای مالی را مستعد بروز رفتارهای متقلبانه، نماید و در نهایت از بین شاخص های خودشیفتگی، تغییرات شدید در قیمت سهام، از اهمیت بالاتری در زمینه ارتکاب تقلب در گزارشگری مالی برخوردار بوده و هر چه میزان تغییرات شدید در قیمت سهام، بیشتر باشد، احتمال بروز تقلب در گزارشگری مالی، بیشتر می شود. در بررسی کلی شاخص ها نیز، شاخص های فشار، بیشترین اثر را، بر گزارشگری مالی متقلبانه داشته است.

هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی عملکرد الگوهای یادگیری ماشین در پیش بینی طرح های تقلب مورد استفاده در گزارشگری مالی در فضای چند کلاسه با استفاده از مجموعه داده نامتوازن است. از این رو صورت های مالی 134 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در قلمرو زمانی سال 1387 الی 1399 با استفاده از روش های رگرسیون لجستیک، درخت تصمیم، الگوریتم گرادیان تقویت شده و ماشین بردار پشتیبان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته اند. الگوهای مزبور در محیط پایتون با رویکرد چندکلاسه پیاده سازی و اجرا شدند. معیار ارزیابی عملکرد محاسبه و مقایسه شد. افزون بر این عملکرد الگوهای یادگیری ماشین در تشخیص نوع تقلب در صورت های مالی با رویکرد دوکلاسه و بر اساس مجموعه داده متوازن نیز بررسی گردید. نتایج پژوهش نشان می دهد تفاوت معنادار در عملکرد الگوهای یادگیری ماشین در فضای چند کلاسه وجود دارد و روش ماشین بردار پشتیبان نسبت به سایر روش ها عملکرد بهتری دارد. با تقلیل فضای مسئله به دسته بندی دو کلاسه تفاوت معنادار در عملکرد الگوهای یادگیری ماشین در تشخیص گزارش های مالی مشکوک به "بیش نمایی دارایی، کم نمایی بدهی و هزینه"، "بیش نمایی دارایی و کم نمایی هزینه" و "کم نمایی هزینه و بدهی" تایید نشد. با این حال، عملکرد ماشین بردار پشتیبان بر عملکرد روش رگرسیون لجستیک و درخت تصمیم در پیش بینی گزارش های مالی مشکوک به "بیش نمایی دارایی و درآمد" ارجح است. پژوهش حاضر با توسعه فضای مسئله با هدف دسته بندی چندکلاسه سعی دارد شکاف تحقیقاتی موجود در قلمرو موضوعی پژوهش را رفع نماید.

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی نقش تعاملی تخصص حسابرس بر رابطه بین معاملات غیرعادی با اشخاص وابسته و گزارشگری مالی متقلبانه با تاکید بر آزمون تئوری نمایندگی در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. روش: در این پژوهش با توجه به نوع داده ها، از روش رگرسیون لاجیت استفاده شده است. نمونه آماری پژوهش شامل 118 شرکت طی بازه زمانی 1393 تا 1400 بوده که با استفاده از روش حذف سیستماتیک انتخاب شدند. یافته ها: نتایج نشان داد اجزای معاملات غیرعادی با اشخاص وابسته، باعث افزایش گزارشگری مالی متقلبانه می شود. همچنین تخصص حسابرس، شدت رابطه مثبت بین معاملات غیرعادی با اشخاص وابسته و گزارشگری مالی متقلبانه را کاهش داده و تعدیل می نماید. نتیجه گیری: با توجه به تئوری نمایندگی، انگیزه معاملات غیرعادی با اشخاص وابسته این است که دارایی های شرکت را به نفع اشخاص وابسته از تملّک شرکت خارج و مدیران نیز برای سرپوش گذاشتن بر آن، به تحریف صورت های مالی اقدام کنند که منجر به گزارشگری مالی متقلبانه می شود. همچنین حسابرسان متخصص به این دلیل که سهم بالایی از شرکت های یک صنعت را رسیدگی می کنند، دارای تخصص و تجربه ای هستند که سایر حسابرسان، آن تخصص و تجربه را ندارند؛ بنابراین، توانایی آن ها برای کشف تحریف ها و گزارشگری مالی متقلبانه در خصوص معاملات غیرعادی با اشخاص وابسته بیشتر است.  

هدف: تاکنون تأثیر عوامل مختلفی روی تقلب در گزارشگری مالی بررسی شده است اما جنبه رفتاری آن در تحقیقات پیشین مورد توجه قرار نگرفته است. هدف از انجام تحقیق، بررسی تأثیر ریسک پذیری و انتظارات مدیر بر تقلب در صورت های مالی است. روش: تحقیق، به صورت آزمایشگاهی انجام پذیرفت و جهت آزمون فرضیه ها یک بازی مشارکتی طراحی گردید و از مشارکت کنندگان درخواست شد با توجه به انتظاراتشان از تصمیم دیگران، از بین استراتژی تقلب یا عدم تقلب یکی را انتخاب نمایند. ریسک پذیری بازیکنان با استفاده از انتخاب لاتاری و انتظارات آنها از طریق پرسش مستقیم اندازه گیری شد. در نهایت، برای تجزیه و تحلیل داده ها از رگرسیون لجستیک استفاده شد. یافته ها: بین نگرش افراد به ریسک و تقلب در گزارشگری مالی، رابطه معناداری وجود ندارد. اما بین انتظارات فرد از نحوه تصمیم گیری دیگران و مدیریت سود، رابطه مثبت وجود دارد. به علاوه، افراد در مواجهه با سناریوی مدیریت سود واقعی، تمایل بیشتری برای تقلب کردن دارند و میزان تقلب انجام شده در دور آخر بازی تفاوت معناداری با میانگین تقلب های انجام شده در دورهای قبل نداشت. نتیجه گیری: هرچه فرد انتظار داشته باشد تعداد بیشتری تقلب نمایند، احتمال تقلب کردن او نیز بیشتر می شود. اکثر تقلب ها به صورت مدیریت سود واقعی انجام می شوند و تمایل بیشتری به تقلب در آخرین دور تصدی مدیران وجود ندارد.

بیش از نیمی از عاملان تقلب در صورت های مالی مدیریت هستند. نظارت ناکارآمد، فرصتی را برای مدیران فراهم می کند تا رفتار متقلبانه داشته باشند. هدف این تحقیق بررسی رابطه نظارت ناکارآمد با گزارشگری مالی متقلبانه در شرکت های با مالکیت خانوادگی است. پژوهش انجام شده ازنظر نوع هدف، جزء پژوهش های کاربردی است و روش پژوهش ازنظر ماهیت و محتوایی علت و معلولی هست. انجام پژوهش در چارچوب استدلالات قیاسی- استقرایی صورت گرفته و برای تجزیه وتحلیل فرضیه ها از تحلیل پانلی کمک گرفته شده است. جامعه آماری پژوهش، کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده و با استفاده از روش نمونه گیری حذف سیستماتیک، 165 شرکت به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شده در دوره ی زمانی 10 ساله بین سال های 1391 تا 1400 مورد تحقیق قرار گرفتند. نتایج حاصل از آزمون فرضیه های پژوهش نشان داد بین نظارت کارآمد (شاخص کیفیت کنترل داخلی و مالکیت نهادی) و گزارشگری مالی متقلبانه رابطه منفی و معنی داری وجود دارد. همچنین بین مالکیت خانوادگی و گزارشگری مالی متقلبانه رابطه معنی دار و مثبتی وجود دارد؛ اما مالکیت خانوادگی بر رابطه بین نظارت کارآمد و گزارشگری مالی متقلبانه تأثیر معنی داری ندارد.

افراد در زندگی خود با معضلات اخلاقی روبرو می شوند. مدیران، حسابداران و حسابرسان نیز در حرفه خود با موقعیت های متعددی روبرو می شوند، موقعیت هایی که وسوسه می شوند تا عمل غیراخلاقی انجام دهند. یکی از این رفتارهای غیراخلاقی، تقلب و دستکاری سود است که منجر به شکست اخلاقی در شرکت ها می شود. با توجه به احتمال تقلب در صورت های مالی و آثار زیان بار آن بر اقتصاد، پیشگیری و کشف تقلب مالی، برای جلوگیری از پیامدهای مخرب آن، اهمیت زیادی دارد. بنابراین معرفی یک ابزار تشخیص زودهنگام، برای هشدار دادن به دستگاه های اجرایی برای انجام تحقیقات بیشتر یا اقدامات قانونی، ضروری است. توسعه مدلی که بتوان از طریق آن به پیش بینی دستکاری سود و کشف رفتار غیراخلاقی مدیران پرداخت، امکان ارزیابی بهتری از عملکرد شرکت را فراهم می آورد. هدف این پژوهش، بررسی توانایی مدل بنیش و اسپاتیس در جهت کشف گزارشگری مالی متقلبانه است. سپس ضرایب این دو مدل، با استفاده از رگرسیون لجستیک تعدیل شده و توانایی این دو مدل تعدیل شده جدید نیز برای کشف گزارشگری مالی متقلبانه بررسی شد. در این راستا، داده های 99 شرکت تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران (1089 مشاهده) طی سال های 1386- 1396 بررسی شد. نتایج نشان می دهد مدل اولیه بنیش و اسپاتیس، در کشف گزارشگری مالی متقلبانه قدرت خوبی ندارد، اما مدل تعدیل شده بنیش و مدل تعدیل شده اسپاتیس با دقت به ترتیب 77% و 82% قادر به کشف گزارشگری مالی متقلبانه هستند.

تقلب در گزارشگری و حسابداری مالی در سال های اخیر با توجه به بحران های مالی ایجاد شده در شرکت ها، رشد قابل توجهی داشته است، به طوری که تقلب، یک مسئله سیاسی و اقتصادی شده و امروزه مجامع قانون گذار، به حرفه حسابداری و علل ایجاد تقلب در آن و همچنین راه های مقابله با رفتار متقلبانه در گزارش های مالی توجه خاصی کرده اند. از این رو در تحقیق حاضر به ارائه الگوی بهینه حسابرسی در راستای کاهش گزارشگری مالی متقلبانه پرداخته شده است. گزارشگری مالی متقلبانه، تحریف یا حذف عمدی مبالغ یا موارد افشا از صورت های مالی برای فریب استفاده کنندگان صورت های مالی است که شامل بازی اعداد مالی می شود. این پژوهش از نوع تحقیقات داده بنیاد می باشد. همچنین این تحقیق از نوع کیفی و تحقیقات پدیدار شناسانه است و جامعه آماری خبرگان حسابداری می باشند که شامل حسابداران عضو جامعه حسابداران رسمی می باشد که از آنان برای تعیین ابعاد، مؤلفه ها و شاخص های کاهش گزارشگری مالی متقلبانه در سال 1399 نظرخواهی می شود. این پژوهش پس از آن که اطلاعات و داده های لازم گردآوری، استخراج و طبقه بندی شدند، به حل مدل و تجزیه وتحلیل اطلاعات با استفاده از روش دلفی فازی پرداخته شده است که بر اساس نتایج این تحقیق مدل نهایی کاهش گزارشگری مالی متقلبانه تحقیق بر اساس مولفه های توانایی فنی حسابرس، ویژگی های صنعت، وجود کمیته حسابرسی در سازمان، سیستم حسابرسی مستمر، تاخیر در ارائه گزارش حسابرسی، افشای مناسب اطلاعات، سیستم های اطلاعاتی حسابداری، شهرت و اعتبار حسابرس، استقلال حسابرس، حق الزحمه حسابرس، استانداردهای گزارشگری مالی بین المللی، استفاده از فناوری های جدید مانند کامپیوتر و نرم افزارهای حسابرسی، سیستم های کنترل داخلی کارآمد و امنیت شغلی حسابرس ارائه گردید. نهایتا می توان بیان داشت که جلوگیری، کشف و تجسس تقلب در صورت های مالی شرکت ها، امروز بیش از هر زمان دیگری بدل به دغدغه جدی حسابداران رسمی دنیا شده است و حسابداران رسمی را بیش از هر زمان دیگر برای ارائه خدمات پیشگیرانه یا واکنشی مربوط به تقلب، چه در شرکت های سهامی خاص و عام و چه در شرکت های دولتی یا شبه دولتی، به خدمت می گیرند.