تجدید حیات شهری

بافت های کهن شهری یکی از ارزشمندترین و گرانبهاترین آثار فرهنگی محسوب می شود که گواهی بر یک تمدن با شکوه و افتخارآمیز دارد و شناسنامه واقعی شهرها محسوب می شود. علیرغم تمامی شکوه و عظمت مثال زدنی خویش، به سبب عدم توجه دقیق و مناسب، چندی است دچار فرسودگی و ضعف شده و در آستانه تهدیدهای مختلف قرار گرفته است که ادامه حیاتشان را دچار مشکل کرده و باید برای آن چاره ای اندیشید. در این تحقیق بافت قدیم شهر آران و بیدگل مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق از روش اسنادی (کتابخانه ای) و پیمایش استفاده شده است. جامعه آماری مورد بررسی کارشناسان و متخصصین در حوزه نوسازی و بهسازی بافت های قدیم شهری را در برمی گیرد. حجم نمونه به صورت تصادفی تعداد ۳۰ نفر تعیین گردید. در روش پیمایشی در قسمت سؤالات عمومی از تحلیل توصیفی برای تجزیه و تحلیل اطلاعات کمک گرفته شد. بر این اساس با مدل SWOT نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها بررسی شده و در نهایت راهکارهای رسیدن به اولویت های مبتنی بر جهت گیری های برنامه راهبردی و چشم انداز ارائه می شود. نتایج تحقیق نشان می دهد اولویت اول برای برنامه ریزی راهبردی بافت قدیم استراتژی رشد و توسعه می باشد. بطوری که این راهبرد شامل جذب گردشگر و تولید درآمد و اشتغال، استفاده از مشارکتهای مردمی در راه رسیدن به توانمند سازی با توجه به ویژگیهای فرهنگی مذهبی بافت، بهره وری از نیروی فعال و بومی در امر ساماندهی و توانمندسازی، تشکیل شرکت احیاء و ساماندهی برای هر محله توسعه صنعت گردشگری، اقدامات فرهنگی و فرهنگ سازی و اطلاع رسانی، افزایش تعامل مراکز مذهبی با نهاد های مدنی برای بسترسازی مشارکت مدنی می باشد.

هسته تاریخی، بخشی از تمامیت شهر است که در روند توسعه شهرنشینی متناسب با نیازهای روز رشد نکرده و فرسوده شده اند. به منظور حل مشکلات ناشی از پدیده فرسودگی شهری، رهیافت های متعددی ارائه شده است که هیچ کدام به طور پایدار نتوانستند این پدیده را رفع یا کنترل کنند. در این میان رهیافت تجدید حیات شهری به عنوان راهکاری متفاوت با نگرشی همه جانبه و رویکردی منسجم و یکپارچه به منظور بازگرداندن روند رشد اقتصادی گذشته با در نظر گرفتن بعد پایداری، مورد توجه قرار گرفته است. از این رو هدف پژوهش حاضر، تبیین استراتژی های اجتماعی- اقتصادی تجدید حیات شهری در بافت های تاریخی شهر سمنان می باشد. روش تحقیق به صورت توصیفی- تحلیلی می باشد و برای جمع آوری داده ها نیز از روش کتابخانه ای و پیمایشی استفاده شده است. نتایج مدل SWOT نشان داد که نمره نهایی نقاط قوت و ضعف، برابر با ۸۱/۲ شده است که این مقداری بزرگ تر از میانگین مورد نظر (۵/۲) می باشد. نتیجه آنکه بافت تاریخی سمنان از نظر عوامل داخلی دارای قوت می باشد؛ لذا می توان از توان بالقوه و بالفعل موجود در راستای تعدیل نقاط تهدید و ضعف در راستای تجدید حیات استفاده کرد. همچنین نتایج نشان دادند که مجموع نمره نهایی فرصت ها و تهدیدها، برابر با ۹۷/۲ شده است که این میزان مانند نمره نهایی قوت ها و ضعف ها مقداری بزرگ تر از میانگین مورد نظر (۵/۲) است. نتیجه آنکه فرصت ها در بافت تاریخی، بیشتر از تهدیدات می باشد و بنابراین برای تجدید حیات بافت تاریخی می توان از فرصت ها یا موقعیت ها، بهره برداری و از عواملی که موجب تهدید می شود دوری کرد. تجزیه و تحلیل عوامل درونی و عوامل بیرونی نشان داد که راهبرد تهاجمی (حداکثر- حداکثر) به عنوان مهم ترین راهبرد در سیاست تجدید حیات شهری در بافت تاریخی سمنان، اتخاذ شده است.

ناحیه مرکزی شهرها مرکز کارکردی (نه الزاماً جغرافیایی) هر شهر را تشکیل می دهند. به همین دلیل جاذب بیشترین مراجعات و سفرهای روزانه هستند. ضرورت اساسی تداوم حیات اقتصادی و کارآمدی فعالیت های ناحیه مرکزی شهر «قابلیت احیاء و باززنده سازی» آن است. در پاسخگویی به این مسائل و مشکلات، مفاهیم و رویکردهای جدیدی برای توسعه های آتی مرکز شهر مطرح گردید که یکی از آنها رویکرد رشد هوشمند است. در این پژوهش سعی بر آن است تا با آشنایی کامل از تئوری رشد هوشمند و بررسی وضعیت موجود شهر نهاوند با استفاده از روش تحلیل و ارزیابی اطلاعات به ارائه راهبردها و سیاست هایی برای توسعه احیای مجدد مرکز شهر نهاوند که دچار افت شهری شده است مبتنی بر اصول رشد هوشمند پرداخته شود. نوع انجام تحقیق توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری داده ها اسنادی- کتابخانه ای می باشد و جامعه مورد پژوهش محدوده مرکز شهر نهاوند است.

توسعه های میان افزا در بافت های تاریخی با دوگانگی متناقضِ توسعه و حفاظت مواجه است که با تخطی از یکی، دیگری به چالش کشیده می شود. نخستین پرسش برای مداخله در بافت های تاریخی، فرآورده و فرآیند توسعه های جدید در آن هاست. در توسعه های میان افزا چه باید ساخت و «اقتضای بافت تاریخی» باید چگونه لحاظ گردد؟ کاربست توسعه میان افزا در احیای بافت تاریخی ابتدا باید با تعریف و سپس گونه شناسی انواع آن آغاز شود. بدین منظور پیشینه نظری به دنبال چیستی، چرایی و چگونگی توسعه میان افزا و پیشینه عملی به دنبال تجارب داخلی و خارجی آن است. ترکیب گفتمان توسعه بافت تاریخی و اقدامات متخصصان در هدایت و کنترل آن با نظریه کل رشدیابنده کریستوفر الکساندر، چارچوبی عملیاتی- تحلیلی برای توسعه های میان افزا در بافت های تاریخی را فراهم می نماید. بر مبنای این چارچوب، توسعه میان افزا در بافت های تاریخی باید هم پیوند با زمینه آن بوده، در بافت تاریخی یزد باید تفسیری از این هم پیوندی در لایه های فرم شهرِ تاریخی یزد (ماهوی) و نیز محیط های مرتبط (رویه ای) با آن باشد. این هم پیوندی برای سایت ایلچی خان به صورت ویژه از طریق اصول و رهنمودهایی جهت نیل به توسعه هم پیوندِ میان افزا در بافت تاریخی یزد محقق می گردد.  

در سال های اخیر که شاهد تحول سریع علوم و فنون هستیم به صراحت می توانیم این تغییر و تحول را در ساختارهای اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و امنیتی شهرها به خصوص بافت های مختلف آن شاهد باشیم. این تحولات خود نیازمند به بازنگری در خصوصیات شهری را دو چندان می کند و به طبع آن مباحث مربوط به نوسازی و بهسازی شهرهای دارای پیشینه تاریخی مطرح می شوند. ضرورت انجام این تحقیق امکان سنجی ظرفیت زیست اجتماعی در محلات بافت قدیم شهر کرمان است که بر اساس روش تحقیق تحلیلی – توصیفی و مبتنی بر پیمایش های میدانی و مطالعات کتابخانه ای و با استناد به اسناد و نقشه های مختلف و همچنین تکمیل پرسشنامه های طراحی شده و مراجعه به سایت های اینترنتی انجام گرفته است. اطلاعات نیز بر اساس شاخص هایی که ارتباط معنی داری با حیات شهری در نقاط مختلف شهر دارند در نظر گرفته شده است که بررسی معیارهایی مانند پویایی و تحرک اجتماعی، مشارکت، امنیت، احساس تعلق، تنوع اجتماعی و شرایط اقتصادی ساکنین که در نهایت توسط مدل الکتره از سری مدل های چند شاخصه که منجر به اولویت بندی محلات شهری خواهد شد استفاده می شود. نتایج نشان داد که با توجه به شاخص های انتخابی در راستای ارزیابی پتانسیل تجدید حیات شهری، محله خواجه خضر بیشترین و محله گلبازخان کمترین توان را به خود اختصاص داده اند.

به منظور حل مشکلات ناشی از پدیده فرسودگی شهری، رهیافت های متعددی ارائه شده است که هیچ کدام به طور پایدار نتوانستند این پدیده را رفع یا کنترل نمایند. رهیافت تجدید حیات از آخرین نسل برنامه ها به منظور بازگرداندن روند رشد اقتصادی گذشته با توجه به بعد پایداری است که تمایل به بهبود مداوم در شرایط اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و محیطی را دارد. بنابراین این مقاله به دنبال بررسی تأثیر تجدید حیات شهری در بافت تاریخی شهر سمنان می باشد. پ ژوهش حاضر از نظ ر هدف، کاربردی و از نظر جمع آوری و تجزی ه و تحلی ل داده ه ا، توص یفی-پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش کلیه ساکنان بافت تاریخی سمنان می باشد که با روش نمونه گیری غیراحتمالی از نوع در دسترس، ۱۸۰ نفر به عنوان نمونه مورد مطالعه انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته بود. تحلیل و اعتبارسنجی الگو با مدل معادلات ساختاری و در بستر نرم افزار آماریSmart PlS صورت گرفت. یافته ها نشان دادند تجدید حیات شهری و ابعاد آن، بر فرسودگی بافت های تاریخی تأثیر منفی و معنی داری دارد.

بافت های ناکارآمد شهری، چرخه تغییرات شرایط کالبدی، اجتماعی و زیست محیطی شهری را در معرض فرسودگی قرار می دهد. تجدید حیات شهری رویکردی جامع و همه جانبه نگر در جهت رفع مشکلات بافت های ناکارآمد می باشد. در این پژوهش از رویکرد شهر هوشمند در جهت تحقق تجدید حیات شهری به کار گرفته شده است. پژوهش حاضر بر آن است تا با به کارگیری اصول محلات شهر هوشمند، روش های خلاق را برای ارتقا کیفیت زندگی ساکنان موجب شود. این پژوهش از نوع کاربردی و روش آن ترکیبی می باشد. در بخش کیفی بامطالعه متون معتبر شاخص های مؤثر در زمینه محلات شهر هوشمند و تجدید حیات استخراج شد. در بخش کمی با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی، عوامل اصلی تأثیرگذار در محلات شهر هوشمند، استخراج و در تحلیل رگرسیون میزان تأثیر عوامل محلات شهر هوشمند بر ابعاد تجدید به کار گرفته شد. در این پژوهش از ابزارهای تحقیقاتی چون پرسشنامه و مشاهده میدانی در محله نظام آباد استفاده شده است. جهت تحلیل داده های پرسشنامه از روش تحلیل عاملی اکتشافی و محاسبه رگرسیون مرحله به مرحله بین عوامل محلات شهر هوشمند و ابعاد رهیافت تجدید حیات شهری استفاده شده است. محله قدیمی نظام آباد به دلیل فرسودگی و نارسایی های کالبدی متعدد نیازمند سامان یابی می باشد. در این پژوهش محله نظام آباد به عنوان نمونه مطالعاتی انتخاب شده است. با به کارگیری اصول محلات شهر هوشمند در بعد اجتماعی با درصد واریانس 1/12 درصد، بعد اقتصادی با درصد واریانس 1/62 درصد و در بعد کالبدی- محیطی با درصد واریانس 8/19 درصد می توان باعث ارتقا تجدید حیات شهری در محله نظام آباد شد. این موضوع بیانگر آن است که بخش قابل توجهی از تغییرات بُعد اقتصادی تجدید حیات توسط عوامل محلات شهر هوشمند بیان می شود.