رقابت پذیری مقصد

فضای رقابتی به وجود آمده در صنعت گردشگری بین المللی، ضرورت توجه به توان رقابتی مقاصد را خیلی زود نمایان کرد. افزایش توان رقابتی که منجر به حفظ و افزایش سهم بازار می شود، هدف اصلی بسیاری از مقاصد گردشگری دنیا قرار گرفته است. از این رو پژوهش حاضر سعی کرده با استناد به تئوری های نوین رقابت پذیری گردشگری و استفاده از روش پیمایشی، یک رهیافت کمی را برای 1. ارزیابی شاخص های رقابت پذیری صنعت گردشگری و 2. اولویت بندی اقدامات لازم جهت افزایش توان رقابتی ارائه کند. پرسشنامه مورد استفاده بر اساس مدل مفهومی رقابت پذیری مقصد ریچی و کراچ تبیین شد و برای تعداد 60 استاد و دانشجوی رشته گردشگری (در مقطع ارشد و دکترا) که اطلاع کافی از علم گردشگری و صنعت گردشگری ایران داشته اند، فرستاده شد. از این تعداد 45 پرسشنامه برگشت داده شد که پنج تای آنها معیوب تشخیص داده شده و 40 پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. لازم به ذکر است که پرسشنامه به دو بخش پیمایش «وضعیت» و «اهمیت» شاخص های رقابت پذیری صنعت گردشگری تقسیم شده بود. با بررسی اطلاعات به دست آمده مشخص شد بیشتر شاخص های رقابت پذیری صنعت گردشگری کشورمان در شرایط بسیار نامطلوبی به سر می برند. شاخص های بازاریابی، وجود معاونت ممیزی مقصد، کنترل و ارزیابی، برنامه مترقی توسعه گردشگری، عزم سیاسی مسئولان به ترتیب در بدترین شرایط قرار داشتند. شاخص هایی که در بهترین شرایط نسبت به دیگر شاخص ها قرار داشته اند به ترتیب فرهنگ و تاریخ، آب و هوا و جاذبه های طبیعی، مهمان نوازی، پیوندهای قومی، مذهبی و اقتصادی و هزینه/ارزش خدمات و کالاها هستند. در ادامه پژوهش با استفاده از اطلاعات به دست آمده از پیمایش و به کار بردن آنها در ماتریس تحلیل اهمیت/عملکرد، اولویت های صنعت گردشگری کشور مشخص شد. برای فرموله کردن نظرات 40 تن از خبرگان گردشگری به منظور تعیین اولویت های این صنعت، از یک رهیافت کمی استفاده شد که در خلال پژوهش به طور کامل توضیح داده می شود.

همگام شدن با روندهای جهانی و کسب مزیت رقابتی مستلزم این است که مقصدهای گردشگری راهبردهای خود را بر اساس شناخت اهمیت ویژگی های رقابت پذیری مقصد و عملکرد خود در این زمینه تدوین نمایند. در پژوهش حاضر، رویکرد IPA برای ارزیابی اهمیت فعالیت های مختلف جهت کسب مزیت رقابتی در مدیریت مقصد و بررسی عملکرد دو مقصد یزد و شیراز مورد استفاده قرارگرفته است. نتایج نشان داد که از دید خبرگان، در هر دو مقصد حدود نیمی از معیارها با اهمیت اندک و عملکرد ضعیف، اولویت پایینی برای اختصاص منابع دارند. بر اساس میانگین امتیازهای مرتبط با اهمیت، در شهر یزد ابعاد «مدیریت بحران»، «بازاریابی»، «تغییرات اقلیمی»، «آموزش گردشگری و مهمان نوازی»، «توسعه پایدار» و «توسعه محصول و نوآوری» و در شهر شیراز ابعاد «تغییرات اقلیمی»، «بازاریابی»، «مدیریت بحران»، «توسعه پایدار»، «توسعه محصول و نوآوری» و «آموزش گردشگری و مهمان نوازی» به ترتیب از بااهمیت ترین تا کم اهمیت ترین ابعاد مربوط به رقابت پذیری مقصد شناخته شدند.

اگرچه گردشگری ورزشی در کشور ما به عنوان یک صنعت در حال تکامل توجه بسیاری را به خود جلب کرده است، اما پژوهش ها در زمینه مدیریت و بازاریابی مقصد، همچنان محدود است. پژوهش حاضر با هدف بررسی ارتقای رقابت پذیری گردشگری ورزشی ایران از طریق کیفیت تجربه گردشگری اجرا شد. روش تحقیق از نوع توصیفی-همبستگی بود. بدین منظور، 245 گردشگر ورزشی که ایران را به عنوان مقصد گردشگری ورزشی انتخاب کرده بودند، پرسشنامه های رقابت پذیری ادراک شده مقصد هالمن و همکاران، (2014) و کیفیت تجربه گردشگری منگ، (2006) را تکمیل نمودند. روایی پرسشنامه ها با استفاده از نظر متخصصان (روایی محتوا) و مدل سازی معادلات ساختاری (روایی سازه) ارزیابی و تأیید شد. نرم افزار اسمارت پی.ال.اس جهت تجزیه و تحلیل داده ها مورد استفاده قرار گرفت. یافته ها حاکی از این بودند که کیفیت مرحله های مختلف تجربه گردشگری شامل برنامه ریزی پیش از سفر، مسیر سفر، در منطقه و واکنش پس از سفر می توانند ادراک گردشگران ورزشی از رقابت پذیری ایران به عنوان مقصد گردشگری ورزشی را ارتقا دهند. از این رو می توان چنین نتیجه گرفت که تجربه گردشگری صرفاً به درون مرزهای مقصد گردشگری محدود نمی شود و از لحظه تصمیم به سفر تا بازگشت از آن را در بر می گیرد و با ارائه تجربیات با کیفیت بالای گردشگری در تمامی این مرحله ها، می توان ادراک گردشگران از رقابت پذیری گردشگری ورزشی ایران را ارتقا داد و یک برگ برنده در میان گزینه های جایگزین گردشگری ورزشی به دست آورد.

تجربه به عنوان هسته اصلی محصول گردشگری می تواند یک مزیت رقابتی برای مقصدهای گردشگری ایجاد کند که به سختی قابل جایگزینی و تقلید است. بنابراین، پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر کیفیت تجربه گردشگری بر رقابت پذیری ادراک شده و نیت های رفتاری گردشگران ورزشی خارجی اجرا شد. جامعه آماری پژوهش تمامی گردشگران ورزشی خارجی سفرکرده به مقصدهای گردشگری ورزشی ماجراجویانه ایران در سه سال گذشته بودند که 245 نفر در پژوهش مشارکت داشتند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه های کیفیت تجربه گردشگری منگ (2006)، رقابت پذیری ادراک شده مقصد هالمن و همکاران (2014) و نیت های رفتاری شارما و نایاک (2019) بود. از مدل یابی معادلات ساختاری برای تحلیل داده ها استفاده شد. نتایج نشان داد که کیفیت تجربه گردشگری می تواند بر رقابت پذیری ادراک شده ایران و رقابت پذیری ادراک شده نیز به دنبال آن می تواند بر نیت های رفتاری گردشگران ورزشی تأثیر بگذارد. بر مبنای یافته ها می توان نتیجه گیری کرد که با بهبود کیفیت تجربه گردشگری در تمامی مراحل سفر از زمان برنامه ریزی تا پس از سفر، می توان ادراک گردشگران ورزشی از رقابت پذیری ایران به عنوان مقصد گردشگری ورزشی را ارتقا داد و در نهایت بر نیت های رفتاری آینده آنها، اثر مثبت گذاشت.

امروزه موفقیت مقصدها به میزان زیادی به توان رقابتی آنها در محیط رقابتی گردشگری بستگی دارد. از سوی دیگر، توسعه گردشگری در بسیاری از مقصدها با مسائل زیست محیطی و فرهنگی همراه بوده است؛ بنابراین، در نظر داشتن اصول پایداری در اثنای ارزیابی و تحلیل رقابت پذیری می تواند اقدامی مفید در راستای کاهش اثرات منفی توسعه گردشگری در مقصدها باشد. بدیهی است که پایداری، از پیش نیازهای اساسی در نیل به خودکفایی اقتصادی و رونق و شکوفایی اقتصاد شهرها و در سطحی کلان، اقتصاد ملی است. مقاله حاضر درصدد است تا چارچوبی مفهومی برای ارزیابی رقابت پذیری مقصد با محوریت پایداری ارائه دهد. با این هدف که این چارچوب بتواند راهنمایی برای مقصدهای گردشگری کشورمان در دستیابی به توسعه و رقابت پذیری پایدار گردشگری، و به دنبال آن شکوفایی اقتصاد ملی باشد. به منظور شناسایی مهمترین عوامل و مولفه ها در دستیابی به رقابت پذیری پایدار مقصد، ادبیات مربوط به رقابت پذیری گردشگری و ادبیات مرتبط با موضوع پایداری و توسعه پایدار، هردو مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. در نهایت، چارچوبی مفهومی شامل پنج بعد ارائه شد. این چارچوب، تا حدی بر مبنای ابعاد رقابت پذیری مقصد که توسط پژوهشگران پیشین پیشنهاد شده است، و نیز بر مبنای اصول توسعه پایدار، بنا شده است. به این ابعاد و همپوشانی آنها به طور مفصل در این نوشتار پرداخته شده است. با در دست داشتن چنین چارچوبی، مدیران قادر به ارزیابی رقابت پذیری واقعی مقصدها خواهند بود.

امروزه رقابت در گردشگری به یکی از مسائل مهم تبدیل شده است. از سوی دیگر، رقابت مقصد تا حد زیادی تحت تاثیر کیفیت تجربه گردشگر است. با این وجود مطالعات کمی رقابت پذیری را از منظر تقاضا بررسی نموده اند. هدف از انجام این مطالعه، بررسی تاثیر کیفیت تجربه بر ادراک گردشگر از رقابت پذیری مقصد است. در این راستا، از مدل ارائه شده توسط منگ (2006) اقتباس شده است. این مدل حاکی از آن است که کیفیت تجربه گردشگری در مراحل مختلف سفر بر ادراک رقابت پذیری گردشگران از مقصد تاثیر دارد. جامعه آماری پژوهش متشکل از گردشگران اروپایی است که از ایران بازدید نموده اند. به منظور تجزیه و تحلیل نتایج از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج حاصله نشان می دهد میان کیفیت تجربه و رقابت پذیری ادراک شده رابطه معناداری وجود دارد و ادراک گردشگران از رقابت مقصد بطور مستقیم تحت تاثیر کیفیت تجربه گردشگری می باشد. علاوه بر این، به نظر می رسد سطح مشارکت گردشگران تنها با مرحله بعد از سفر ارتباط مثبت و معنی دار دارد.

در دوره کنونی جهانی شدن و با افزایش روزافزون اهمیت شهرها و رقابت بین آن ها، مسئولان می کوشند با یافتن یا ایجاد منابعی جدید و مزایای رقابتی، رشد و توسعه پایدار شهرها را تضمین و جایگاه رقابتی آن ها را تثبیت کنند. یکی از این منابع و مزیت های رقابتی، فراهم کردن امکانات فرهنگی و تفریحی همراه با سازمان دهی و برگزاری رویدادهای خاص و جشنواره های سالانه است. این موضوع ازآن رو اهمیت دارد که نقش رویدادها در توسعه و ارتقای جایگاه رقابتی میزبانانشان به عنوان یک کاتالیزور برای توسعه رویدادمدار با توسعه امکانات و زیرساخت های رویداد، موضوعی اثبات شده است. در این مقاله، با توجه به مسائل و مشکلات و همچنین قابلیت ها و امکانات موجود در شهر شیراز برای تبدیل شدن به یک شهر رویدادمدار (که با تکنیک گروه تمرکز شناسایی شده اند)، اهداف و راهبردها و پروژه های اجرایی در جهت ارتقای رقابت پذیری آن به منزله مقصد گردشگری با استفاده از تکنیک ایدا تبیین شده است. مجموعه اهداف برنامه ریزی زیرمجموعه پنج موضوع اصلی برنامه ریزی یک شهر رویدادمدار، یعنی جایگاه راهبردی رویداد در چشم انداز شهر، ذی نفعان رویداد و روابط آن ها در شهر، برنامه ریزی رویداد (و منابع مرتبط با رویداد) در شهر، ارتباطات و بازاریابی رویدادهای شهر و وضعیت نظارت بر نتایج و پایداری رویدادها و مجموعه راهبردهای آن در چهار حوزه اصلاح ساختارهای اجرایی و مدیریتی رویدادها، اصلاح جایگاه و ساختارهای قانونی رویدادها، رشد آگاهی های عمومی و تقویت روحیه مشارکت در ارتباط با رویدادها و همچنین توسعه و بهبود وضعیت منابع شهر مرتبط با رویدادها ارائه شده است

رشد فزاینده صنعت گردشگری، ذینفعان گردشگری را در مسیر تفکر و اقدام راهبردی مقتضی برای ارتقای توانایی رقابت پذیری مقصد، قرار داده است؛ لذا، هدف پژوهش، تحلیل تاثیر توسعه ظرفیت سازمانی در رقابت پذیری مقصد گردشگری سرعین است؛ روش پژوهش تحلیلی است و داده های اولیه مبتنی بر ابزار پرسشنامه ازجمعیت نمونه بالغ بر 200 نفر به شیوه تصادفی هدفمند از جامعه آماری گردشگران ,و کارشناسان وابسته به صنعت گردشگری گرد آوری شد. یافته های توصیفی نشان داد که در چارچوب ظرفیت سازمانی، مولفه های ظرفیت رهبری سازمان و ارتباطات سازمانی و در حوزه رقابت پذیری مقصد، دو مولفه ی مدیریت و بازاریابی و عملکرد رقابتی مقصد، در شرایط مناسبی برای پیشبرد توسعه گردشگری قرار ندارند؛ مدل یابی معادلات ساختاری نشان داد که مدل مفهومی محقق ساخته از برازش مناسب برخوردار بوده، در نتیجه، تاثیر توسعه ظرفیت سازمانی در رقا بت پذیری مقصدگردشگری آبگرم در شهر سرعین، مثبت و معناداراست.

جایگاه رقابتی برند مقصد، ارائه چارچوبی از جانب مقصدهاست که از طریق آن می توانند متمایز بودن خود را از مقاصد دیگر نشان دهند. در تحقیقات مختلف به جنبه های متنوعی از برندهای گردشگری پرداخته شد، اما به موضوع جایگاه یابی رقابتی برند گردشگری پرداخته نشده است. جایگاه یابی رقابتی برند نه تنها یک تصویر مثبت در ذهن مخاطب نسبت به رقبا ایجاد می کند بلکه با تبدیل مزیت های نسبی به مزیت های رقابتی باعث توسعه در ابعاد مختلف و هویت بخشی به آن می گردد. هدف این پژوهش ارائه مدل از عوامل تأثیرگذار و پیامدهای جایگاه رقابتی برند گردشگری در استان گیلان است. این پژوهش از نوع ترکیبی است که در بخش کیفی آن از الگوی نظام مند نظریه داده بنیاد استفاده شده است. همچنین بر حسب روش گردآوری داده ها از نوع تحقیقات میدانی محسوب می شود. جامعه آماری پژوهش اساتید رشته مدیریت و جغرافیای دانشگاه ها و مدیران حوزه گردشگری در استان گیلان هستند. در بخش کیفی از نمونه گیری نظری یکی از انواع نمونه گیری هدفمند استفاده گردید و تعداد حجم نمونه با توجه به اشباع نظری 11 نفر بوده است. نتایج تحلیل داده های حاصل از مصاحبه های نیمه ساختاریافته جهت تدوین الگوی جایگاه رقابتی برند گردشگری استان گیلان به روش کدگذاری نشان داد که 321 کدباز شناسایی و در قالب 26 مفهوم طبقه بندی و بر اساس رهیافت استراوس و کوربین (1998) در هفت مقوله اصلی شامل منابع رقابتی، جایگاه رقابتی برند گیلان، عوامل زمینه ای، مدیریت مقصد و عملیات جایگاه یابی و برندسازی مقصد، عوامل مداخله گر و پیامدها تقسیم بندی شدند. همچنین به منظور سنجش مدل طراحی شده در بخش کمی پژوهش از نظرات 169 نفر از مدیران، کارشناسان ارشد و کارشناسان حوزه گردشگری در استان گیلان استفاده شد. نتایج این بخش نیز نشان از برازش مناسب مدل طراحی شده با داده های به دست آمده داشت. سایر نتایج نیز نشان دادند که کلیدی ترین عاملِ جایگاه یابی برند مقصد در ذهن مشتریان، عملیات مربوط به جایگاه یابی، برندسازی و تبلیغات آن مقصد بوده و تمامی عوامل دیگر با اجرای صحیح این عامل نمود بارزتری خواهند داشت.

رقابت پذیری از مهم ترین مسائل در اقتصاد کشورهاست. در حوزه ی گردشگری نیز افزایش توان رقابتی می تواند با حفظ و افزایش سهم بازار منجر به افزایش رشد این بخش و به تبع آن رفاه ملی شود. پژوهش حاضر با هدف تحلیل عوامل موثر بر رشد بخش گردشگری با تاکید بر رقابت پذیری مقصد برای 63 کشور منتخب، طی دوره زمانی 2016-2007 انجام شده است. روش در برآورد مبتنی بر داده های تابلویی پویا و تخمین زن گشتاورهای تعمیم یافته سیستمی می باشد. نتایج حاکی از آن است که در مجموع اثر رقابت پذیری مقصد بر رشد ارزش افزوده حقیقی بخش گردشگری، اثری مثبت می باشد. البته نوع و اندازه ی آن در گروه های مختلف کشوری متفاوت است. بدین شرح که در تفکیک کشورها براساس ویژگی هایی نظیر صادرکننده گی سوخت؛ سطح درآمد؛ قرار داشتن در سطح ده کشور برتر از حیث تعداد گردشگران و میزان مخارج صورت گرفته در بخش گردشگری؛ و سطح توسعه یافتگی تفاوت معناداری در علامت و اندازه ی اثرگذاری رقابت پذیری مقصد بر رشد گردشگری مشاهده می شود. همچنین اثرپذیری رشد بخش گردشگری از سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی، جمعیت و نرخ ارز حقیقی مثبت است.

در سال های اخیر، افزایش تعداد مسلمانان مرفه، صنعت حلال را به ارائه شیوه ای از زندگی ازجمله سفر حلال و خدمات مهمان نوازی حلال سوق داده است. سهم ایران به عنوان یک کشور کاملاً اسلامی که تمام شرایط گردشگری حلال در آن وجود دارد فقط ۱۶۰ میلیون دلار، معادل ۳ درصد کل صنعت گردشگری حلال در جهان است و در رتبه بندی مقصدهای برتر گردشگری حلال سال 2018 در جایگاه هفدهم قرار دارد. رشد سریع بازار گردشگری حلال و رقابت مقصدها برای به دست آوردن بخشی از این بازار به دلیل مزایای بالقوه اقتصادی، فرهنگی، مذهبی و سیاسی آن، ضرورت توجه به حوزه گردشگری حلال و حضور رقابتی در این بازار را نشان می دهد. ازآنجاکه نقطه شروع تکوین راهبردهای بهبود موقعیت رقابتی یک مقصد را می توان مشابه با عوامل مؤثر بر رقابت پذیری در نظر گرفت؛ پژوهش حاضر باهدف بررسی و اولویت بندی عوامل رقابت پذیری ایران در گردشگری حلال بر پایه مدلی برگرفته از مدل رقابت مقصد دویر و کیم انجام گرفت. ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه ای محقق ساخته است که به شیوه اینترنتی توسط 192 نفر از بخش عرضه در صنعت گردشگری، اعم از خبرگان، متصدیان و فعالان حوزه گردشگری شهر تهران که با روش نمونه گیری قضاوتی انتخاب شدند؛ تکمیل گردید. جهت تجزیه وتحلیل داده ها از آزمونt  تک نمونه ای و فریدمن استفاده شد. نتایج تجزیه وتحلیل داده ها هفت فرضیه طرح شده پژوهش را به عنوان عوامل رقابت پذیری ایران در گردشگری حلال تأیید نمود. همچنین اولویت این عوامل به ترتیب "عوامل موقعیتی ایران در گردشگری حلال"، "مدیریت مقصد در گردشگری حلال"، "منابع فرهنگی/ تاریخی ایرانی-اسلامی"، "شرایط تقاضا برای گردشگری حلال ایران"، "منابع حمایتی و پشتیبان در گردشگری حلال"، "منابع طبیعی دلخواه مسلمانان" و "منابع انسان ساخت بر محور گردشگری حلال" بودند