اندیشکده

مؤسسه آمریکن اینترپرایز یکی از مهم ترین اندیشکده ها در شکل دهی سیاست خارجی دولت جمهوری خواه ایالات متحده است و پژوهش حاضر نیز با رویکرد تحلیلی-توصیفی و استفاده از نظریه بازی ها نقش این اندیشکده در جهت دهی به سیاست خارجی امریکا علیه ایران را بررسی می کند. در این مقاله، گزارش های این اندیشکده با رویکرد تحلیلی-توصیفی در خصوص ایران در شش دسته تفکیک شده موردبررسی محتوایی قرارگرفته است. سپس با استفاده از رویکرد آماری، جایگاه و سهم ایران از حجم فعالیت های این اتاق فکر محاسبه شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد خطوط سیاستی مؤسسه آمریکن اینترپرایز در مورد ایران در شش حوزه خاورمیانه، اطلاعات، دفاع، تروریسم، امریکای لاتین و مرکز تهدیدهای حساس و بحرانی تأثیر به سزایی در شکل گیری سیاست خارجی دولت ترامپ در خصوص ایران داشته است. با تکیه بر داده های آماری، حدود ۸۵ درصد از گزارش های این مؤسسه متمرکز بر دو حوزه خاورمیانه و تروریسم است که بیشترین تأثیر را در برجسته سازی تهدید سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ترور سردار سلیمانی و همچنین تدوین راهبرد خروج از برجام توسط دولت ایالات متحده داشته است. درنهایت، با بهره گیری از نظریه بازی ها و تحلیل راهبرد ارائه شده از سوی این اندیشکده جهت خروج از برجام نشان داده می شود که انتخاب هر گزینه دیگری منجر به کاهش بازده مورد انتظار دولت ایالات متحده می شود. درنتیجه، خروج از برجام منجر به شکل گیری یک تعادل نش در تقابل بین دو کشور می شود که هیچ کشوری انگیزه خروج از وضعیت تعادلی موجود را نخواهد داشت.

در طرح ریزی دکترین های امنیتی، همواره برای مؤلفه تهدید نقش ویژه ای در نظر گرفته می شود. اگر تهدید را معادل ترکیبی از احتمال یک رویداد و پیامدهای منفی آن بدانیم، گزاره تهدید در الگوی ذهنی تحلیل گران روسی به مجموعه وضعیت هایی گفته می شود که به نحوی منافع، ارزش ها و اولویت های ملی کوتاه مدت و بلندمدت کشور روسیه را به خطر انداخته، به آنها آسیب زده و یا نابودی آنها را نشانه رفته است. این نوشتار با اولویت دادن به تحولات امنیتی و توجه به تهدیدهای محوری در این محیط، سؤال اصلی خود را این گونه مطرح می کند که اندیشکده های دولتی و غیردولتی روسیه چه تعریف، دیدگاه، ابعاد و مؤلفه هایی پیرامون دو مفهوم تهدید و محیط در آسیای مرکزی و قفقاز دارند؟ فرضیه اصلی مقاله عبارت است از آن که اندیشکده های دولتی و غیردولتی در روسیه بر پایه تجربیات تاریخی، جغرافیای ملی، هویت طبیعی و فرهنگی، منافع و اولویت های مادی خود به تعریف و بسط مفاهیم تهدید و محیط در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز پرداخته اند این مقاله در چارچوب نظریه سازه انگاری به تبیین ادراکات روسی از تهدید و تأثیر آن بر مفهوم محیط به ویژه آسیای مرکزی و قفقاز می پردازد. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای به انجام رسیده است.

امروزه به دلیل پیچیده تر شدن مسائل هویتی، حل مسائل مزمن هویتی نظیر شکاف های قومی و مذهبی و نیز شکاف های گفتمانی، صرفاً با اتکا به ظرفیت دولت ها امکان پذیر نیست. لذا بهره گیری از اندیشکده های مطالعاتی و نیز تخصصی راهبردی به رکن اساسی توسعه ظرفیت های کنشگران حاکمیتی، در حل مسائل هویتی مبدل شده است. شدت یافتن مداخلات خارجی چندجانبه در منطقه، علیه هویت شیعی، اسلامی، ایرانی و افزایش فشارهای سخت و نرم افزاری در حوزه برخی معضلات هویتی، ضرورت ایجاد و توسعه ظرفیت اندیشکده های تخصصی را نه تنها جهت مشارکت در حوزه تصمیم سازی، بلکه جهت ایفای نقش در حوزه برنامه ریزی و اجرا، قوت بخشیده است. امروزه با تکیه به بازیگران و کنشگران دولتی نمی توان در حل مسائل پیچیده حوزه هویت ایران، موفق عمل کرد. در این تحقیق بر پایه نشست های فشرده و نسبتاً گسترده خبرگی، با استفاده از خبرگان و صاحب نظران امر، طرحی برای تولید و توسعه ظرفیت اندیشکده های مطالعات راهبردی تخصصی ارائه شده است که در آن الزامات، فرآیندها و الگوی نظام تصمیم گیری و سیاست گذاری راهبردی بومی در حوزه حل مسائل هویتی ایران به منظور نیل به وضعیت مطلوب ارائه شده است.

در پاسخ به چالش ها و معضلات امنیتی در سطوح خارجی (منطقه ای - جهانی)، سیاست های امنیتی کنشگران بر پایه پویش های محیطی طرح ریزی و پیگیری می شود. در مراکز مطالعاتی روسیه، اهداف امنیتی برگرفته از یک محیط شناسی بوده و بر پایه جغرافیای سیاسی اولویت می یابد. ساختارهای حاکم سیاسی، اقتصادی و فرهنگی درک شده در هر محیط از سوی این مراکز، بازتاب شرایط امن نسبت به منافع و خواسته های کرملین می باشد. این پرداخت روسی از امنیت و محیط در غرب آسیا بر اساس تبیین نیاز ها، منافع و پیامد های هر رفتار و تصمیم دولت روسیه در میان محققان روس شکل گرفته و درنهایت به یک گفتمان امنیتی دست می یابند. این نوشتار با هدف شناخت مبنای استراتژی کلان و دکترین های امنیتی اندیشکده های روسی در رابطه با محیط غرب آسیا، سؤال اصلی خود را بدین صورت بیان می دارد: اندیشکده های رسمی و تصمیم ساز روسیه چه نگرش، تبیین، دامنه و عناصری پیرامون مفهوم امنیت در محیط غرب آسیا دارند؟ پژوهش حاضر فرضیه خود را بر اساس تعریف مدلول امنیت از سوی اندیشکده های راهبردی روسیه در سطح منطقه ای و جهانی به ویژه منطقه غرب آسیا، بر پایه زیست تاریخی، جغرافیای وطنی و هویت درک شده توسط روس ها و با هدف چگونگی تعریف و تحقق منافع و اولویت های مادی روسیه قرار داده است. این مقاله در چارچوب نظریه سازه انگاری به تأویل نگاه و فهم روسی از محیط امنیتی در غرب آسیا می پردازد. نوشتار پیش رو برای دستیابی به یافته های قابل اتکا و مورد نظر، با روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای (مکتوب و الکترونیکی) به انجام رسیده است. در پایان برای نتیجه گیری سریع تر با بهره گیری از تحلیل های مبتنی بر مطالب اندیشکده های روسی، یافته های پژوهش در سه بعد محوری و نه مؤلفه های اصلی بیان خواهد شد.

جمهوری اسلامی در ذیل سیاست خارجی و دیپلماسی چندوجهی خود، علیرغم وجه اشتراکاتی که با بسیاری از کشورها ازجمله کشورهای پیرامونی و هم چنین کشورهای دارای شریعت اسلام داشته، تاکنون آن-چنان که باید و شاید نتوانسته است از منظر دیپلماسی عمومی-فرهنگی در این کشورها و در مرحله ی بعدی، کشورهای مستعد برای پذیرش مؤلفه های علمی و فرهنگی با منشاء سرزمینی ایران، موفق عمل نماید. لذا به نظر می رسد «دیپلماسی عمومی» و تقویت بنیه ی تعاملات «علمی» و «فرهنگی» در قالب مباحث علمی و اندیشکده ای تا اندازه ی زیادی می تواند در برطرف نمودن این ضعف مؤثر واقع شود. هم چنین است که در دنیای پر تلاطم امروزی و در مواجهه با تحولات گسترده در سطوح ملی و بین المللی، و در عرصه های مختلف به ویژه میدان متلاطم و پر مخاطره سیاست، فرهنگ، اجتماع و اقتصاد، مدیران و سیاست گذاران با چالشی اساسی و انکارناپذیر در فرایند تصمیم گیری بهینه، کارا و مؤثر روبرو هستند و این در شرایطی است که عموم نخبگان و متخصصان، به ویژه در اندیشکده ها، ازطریق تصمیم سازی در عرصه ی عمومی، بر تصمیم-سازی رسمی و حکومتی تأثیر می گذارند و بر همین اساس در خصوص موضوع مقاله، به تبیین و بازتعریف دیپلماسی علمی-فرهنگی و ارائه راهبردهای عملیاتی در دو سطح ملی و فراملی خواهیم پرداخت. امّا در ابتدای امر، به نظر می رسد باید داشته ها و ابزارهای دراختیار و بستر موجود برای اجرا و تحقق راهبردها و اقدامات پیشنهادی در طرح توسعه عملکری اندیشکده ها در حوزه دیپلماسی عمومی و دیپلماسی فرهنگی در داخل و خارج از مرزهای ایرانِ فرهنگی بازخوانی و مرور شود.