افراط گرایی دینی

هدف اصلی این پژوهش واکاوی افراط گرایی دینی و نقش تعلیم و تربیت اسلامی در مهار آن می باشد. ابزار پژوهش شامل تمامی اسناد و مدارکی است که در رابطه با افراط گرایی دینی و شیوه استفاده از آموزش های دینی در شکل گیری افراط گرایی وجود دارد، می باشد. روش تجزیه و تحلیل در پژوهش حاضر تحلیل مضمون است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مؤلفه های افراط گرایی دینی عبارتند از: اعمال خشونت علیه مخالفان یا دگراندیشان، کافر پنداشتن مخالفان، شرکت در بحث های افراط گرایانه و ترور شخصیت، ایجاد وحشت در جامعه با ترور افراد، بمب گذاری و حمله به اماکن عمومی، ایجاد محدودیت در جامعه بدون درنظرگرفتن شرایط عمومی و حدود دین. همچنین مؤلفه های تعلیم و تربیت مطلوب در مهار افراطگرایی عبارتند از: تعلیم و تربیت صحیح کودکان از ابتدا و قراردادن آنها در مسیر درست دین، آموزش آموزه های اسلامی و روش تساهل و تسامح در سیره ی اهل بیت (ع)، آشنایی با تعالیم عرفانی و مثبت اندیشی و محبت به غیر، برجسته کردن حوادث تلخ تاریخی ناشی از افراطگرایی، عدم سخت گیری حکومت های اسلامی در احکام دینی، گرایش کشورهای اسلامی به مؤلفه هایی چون وحدت، عشق، نوع دوستی، ایجاد تمایل در نسل جوان برای مطالعه در زمینه های مختلف و شناخت همه جانبه نسبت به دین و سیاست.  

خاورمیانه به علت داشتن مرزهای نامتجانس سیاسی، نگرش های بعثی، ملی گرایانه، عروبت و جنبش های اسلامی و تضادهای انسانی از یک سو، و حضور کنشگران فرا منطقه ای از سوی دیگر، از ابتدای قرن بیستم تاکنون محل نضج و سازماندهی گروه های بنیادگرای اسلامی بوده است. در این منطقه ژیوپلیتیکی و حساس تاثیرگذاری دین به طور اعم و بنیادگرایی دینی به طور اخص در آن به صورتی کاملا آشکار نمایان شده و مصادیق بارز آن حوادث سال های اخیر در کشورهای عراق، سوریه، یمن و... است. با توجه به این مقدمه سوال اصلی مقاله این است که راهبرد سیاست خارجی روسیه در خاورمیانه در پرتو گسترش افراط گرایی دینی با تاکید بر چهار بازیگر اصلی ایران، ترکیه، عربستان و سوریه از ابتدای قرن حاضر و به ویژه سالیان متاخر چگونه بوده است؟ روش انجام مقاله توصیفی- تحلیلی است. در ۱۰ سال اخیر، تمام حملات تروریستی صورت گرفته در قلمرو شوروی، از سوی سلفی های تکفیری بوده کرملین نگران است موفقیت هر چند نسبی افراط گرایی دینی در خاورمیانه، باعث تشویق جمعیت بزرگ مسلمان منطقه ی آسیای مرکزی شود و در نتیجه، احتمال مداخله ی بین المللی را فراهم سازد. علاوه بر این، احتمال می رود که بنیادگرایان مسلمان در چچن بار دیگر خواهان جدایی از فدراسیون روسیه شوند. بدون تردید افزایش نفوذ اسلام رادیکال در میان نیروهای شورشی سوریه، عزم روسیه برای حمایت از رژیم اسد را تقویت کرده است.

آرامگاه شیخ علی نقی اصطهباناتی یکی از آثار ملی و هویت بخش کشور است که دستخوش دست اندازی و تخریب های عمدی بسیاری بوده است. با گذشت ده سال از تخریب دیوار محوطه آن، نه تنها اقدامی برای مرمت و بازسازی آن صورت نگرفته، بلکه برخی مدعی شده اند این بنا مسجدی قاجاری است و مدفن شیخ نیز در اصفهان است؛ ازاین رو این پرسش مطرح است که چگونه افراط گرایی بقای آرامگاه شیخ را با تهدید مواجه ساخته است؟ به نظر می رسد تفاوت های عقیدتی و برداشت های افراطی دینی به انگیزه ای برای تخریب این آرامگاه و تحریف تاریخی پیشینه و مدفن شیخ تبدیل شده است. هدف این پژوهش آشنایی با «وندالیسم افراط گرا» و نقش آن در تخریب این آرامگاه و آگاهی بخشی پیرامون این مسئله است. برای پیشبرد این موضوع از نظریه های وندالیسم، روش توصیفی-تحلیلی و منابع کتابخانه ای-اسنادی استفاده شده است. یافته ها نشان می دهند افراط گرایی با استفاده از کارویژه های تحریف، تخریب و ممانعت از ترمیم، به تهدیدی برای بقای مجموعه شیخ علی نقی اصطهباناتی تبدیل شده و تحریف تاریخی، مکملی برای پروژه های تخریب و ممانعت از ترمیم در راستای کاهش حساسیت، فشار اجتماعی و بی تفاوتی دستگاه های متولی است؛ ازاین رو نیازمند مستندسازی و آگاهی بخشی از طریق تولید محتوای علمی و رسانه ای و پیگیری گروه ها و فعالان اجتماعی است.

درچند سده اخیر در جهان اسلام مبارزات بیداری اسلامی در برهه های مختلف زمانی توسط اصلاح گرایان و ملت های مسلمان منجر به وقوع جنبش ها و حرکت های عظیمی شده است. وقوع بیداری اسلامی از اواخر سال 2010 که نقطه آغاز آن کشور تونس و سرنگونی نظام دیکتاتوری آن زین العابدین بن علی بود سبب شد که بسیاری از نظام های سیاسی دیکتاتوری عرب در جهان اسلام به صورت دومینو وار دستخوش دگرگونی و فروپاشی شوند. در بعضی از کشورها این قیام ها با سرکوب خشونت بار نظام های سیاسی همراه گردید و در بعضی دیگر از کشورها با وجود مهیابودن شرایط برای به نتیجه رسیدن مطلوب این قیام ها این جنبش ها به هدف غایی خود که همانا تغییر به نفع ملت ها و حاکم شدن نظام های مردم سالار بود منجر نگردید. یکی از دلایل ناکامی بیداری اسلامی، منازعات و واگرایی های هویتی است که ریشه آن به مسائل تاریخی و جامعه شناسانه در جهان اسلام برمی گردد. پژوهش پیش رو با رویکرد توصیفی-تحلیلی در نظر دارد به این پرسش ها پاسخ دهد که ریشه منازعات و واگرایی های هویتی در جهان اسلام از منظر جامعه شناسی تاریخی چیست و چگونه این منازعات بر انحراف بیداری اسلامی در یک دهه اخیر در جهان اسلام تأثیرگذار بوده است. فرضیه پژوهش این است که قرائت های متحجرانه از دین و رشد افراط گرایی دینی، قومیت و فرقه گرایی عربی، نفوذ اندیشه های بیگانه در جهان اسلام و رشد تفکرات التقاطی، ضعف عقلانیت در ایجاد یک هویت مشترک دینی و وجود تعارض در میان وفاداری های ملی و دینی از مهم ترین ریشه ها و عوامل تأثیرگذار در منازعات هویتی و انحراف در بیداری اسلامی به شمار می روند.

در میان ادیان ابراهیمی، اسلام دینی واقع گرا و حقیقت محور است. این دین، تمام تلاش خود را برای جلوگیری از تکرار آنچه برسر ادیان دیگر آمده است به کار گرفت. قرآن کریم و سیره اهل بیت (ع) ضمن روشنگری درباره مبانی، علل و عوامل بروز افراط گرایی دینی، مولفه هایی چون عقلانیت، اعتدال، احترام متقابل و گفتگو را به عنوان رمز تامین و حفظ امنیتی پایدار معرفی نموده و بدنبال تبیین راه های چالش با بحران هایی چون افراطی گری و رفتارهای خشونت آمیز است. متاسفانه چند دهه ای است که جهان درگیر صحنه های خشونت آمیز و افراطی گرایانه است که دل هر انسانی را می آزارد و این در حالی است که پرهیز از اعمال خشونت آمیز و افراط مآبانه، هدف غایی همه انسانها و همه اقوام و ملل بوده است و قطعاً دستیابی به این نیاز حیاتی بشر، جز با تمرین آن بر اساس معارف وحیانی و سنت نبوی و ولوی (ع) در زندگی فردی و اجتماعی و نیز گسترش آن بر اساس آموزه های تربیت اسلامی، میسور و ممکن نخواهد بود. لذا این پژوهش. با روش توصیفی تحلیلی و با شیوه کتابخانه ای و با ابزار پژوهش که شامل تمامی اسناد و مدارکی است که در رابطه با افراط گرایی دینی و شیوه استفاده از آموزش های دینی در شکل گیری افراط گرایی وجود دارد، درصدد واکاوی مبانی افراط گرایی دینی و نقد آن و نیز تبیین میزان فهم افراط گرایان از آموزه ها و معارف قرآن کریم است. این نوشتار می خواهد نسبت میان قرآن، آخرین پیامبر و ظهور افراط-گرایی دینی را مورد بررسی قرار دهد و سپس با تبیین نقش آموزه های اسلامی در تربیت انسانی و تاثیر آن در تعدیل افراط-گرایی، شیوه های مرسوم در سیره اهل بیت (ع) در تربیت اسلامی جوانان برای جلوگیری از افراط گرایی را بیان نماید.