کتاب درسی دانشگاهی

کتاب درسی به عنوان ابزار مهم آموزش از گذشته های دور در خدمت آموزش قرار گرفته و با گسترش علوم و پیشرفتهای حاصل شده در فناوری (تکنولوژی) وضعیت کتابهای درسی هم از نظر کیفیت و هم از نظر ویژگیهای فنی و صوری بهبود یافته است. یکی از کتابهایی که با استفاده از فناوریهای جدید تدوین و منتشر شده کتاب کاربرد روان شناسی در زندگی جدید است که میتوان آن را نمونه ای از کتابهای درسی مطلوب به شمار آورد. استفاده از نظر متخصصان مختلف در تدوین، طراحی و انتشار، اظهار نظر دهها متخصص درباره کیفیت آن، داشتن ساختار منطقی، روان و سلیس بودن مطالب، استفاده از طرحها و تصاویر زیبا و رنگی، و جذاب بودن مطالب از ویژگیهای مهم این کتاب است. علاوه بر اینها استفاده از حروف مناسب، صفحه پردازی زیبا، ذکر اهداف یادگیری، بهکارگیری جداول و نمودار، آوردن نکات عملی و کاربردی درباره برخی مباحث، موجب افزایش کیفیت کتاب شده است. این کتاب میتواند به الگو و نمونه یک کتاب درسی مطلوب مورد استفاده مؤلفان و ناشران قرار گیرد.

هدف پژوهش حاضر تبیین معیارهای تالیف و تدوین کتابهای درسی رشته های علوم تربیتی و روان شناسی از نظر محتوایی است. روش این پژوهش توصیفی ـ پیمایشی است و جامعه آماری آن صاحب نظران برنامه درسی و مؤلفان کتابهای درسیاند که با آنان به طور نیمه سازمانیافته مصاحبه شده است؛ بخش دیگر این جامعه، دانشجویان کارشناسی ارشد رشته های علوم تربیتی، مشاوره و روان شناسی و دانشجویان سال آخر کارشناسی این رشتـه ها در دانشگـاه اصفهـان (سال تحصیلی 1386ـ1387) هستند که به سؤالات پرسش نامه پاسخ داده اند. برای مصاحبه با متخصصان و مؤلفان از روش نمونه گیری هدفمند و برای انتخاب دانشجویان از روش نمونه گیری طبقه ای نسبتی متناسب با حجم استفاده شده است. روش کمی و کیفی، دو روش بهکار گرفته شده برای جمع آوری اطلاعات است. در بخش کیفی از مصاحبه نیمه سازمانیافته و در بخش کمی از پرسش نامه محقق ساخته شامل سؤالات بسته پاسخ با مقیاس سبک لیکرت و سؤالات چند گزینه ای استفاده شده است. به منظور برآورد روایی سؤالات پرسش نامه و مصاحبه، روایی محتوایی و برای برآورد پایایی سؤالات به سبک لیکرت، روش آلفای کرونباخ بهکار گرفته شده است. پایایی پرسش نامه 82/0 برآورد شده است. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از مصاحبه از روش مقوله بندی و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از پرسش نامه از آمار توصیفی و استنباطی و در نرم افزار SPSS (نسخه 15) استفاده شده است.نتایج حاصل از مصاحبه نشان میدهد توجه به دانش قبلی، به روز بودن (از نظر علمی)، مستند بودن، کاربردی بودن محتوای انتخاب شده، مغایرت نداشتن با ارزشـها، مبانی فرهنگی و نیازهای جامعه از جمله مواردی است که مصاحبه شوندگان در بخش محتوایی به آنها اشاره کرده اند. نتایج پرسش نامه نشان داد که از نظر دانشجویان باید به ویژگیهای محتوایی کتابهای درسی مطلوب بیش از حد متوسط (5/3 از 5) توجه داشت.

آموزش وپرورش تطبیقی از مباحث مهم در علوم تربیتی است، دستاوردهای آموزش وپرورش تطبیقی در اصلاح نظام های آموزشی کاربرد بسیاری دارد، بدین منظور این موضوع در اغلب کشورها موردتوجه است در زبان فارسی کتاب های متعددی دراین باره نوشته شده که یکی از این کتاب ها، آموزش وپرورش مقایسه ای تألیف شراره حسینی است که می تواند یکی از منابع درس آموزش وپرورش تطبیقی مورداستفاده قرار گیرد؛ و در این مقاله موردنقد قرارگرفته است. از ویژگی های مثبت این کتاب از نظر فنی حروف مناسب و خوانا و صفحه آرایی خوب طرح جلد مناسب و قطع مناسب می باشد. ازنظر محتوایی نیز سلیس و روان بودن مطالب و هماهنگی عنوان ها و مطالب و بیان مطالب به صورت مختصر و مفید، از ویژگی های مثبت کتاب است. کاستی های کتاب قدیمی بودن مطالب و عدم استفاده از منابع جدید و دست اول، نقل و قول مطالب از سایر کتاب ها، بدون تحلیل و بررسی و آوردن برخی مطالب غیر مرتبط با آموزش وپرورش تطبیقی می باشد. همین طور عدم استفاده از تصویر و جدول و نمودار از نارسایی های دیگر کتاب است در پایان مقاله پیشنهادهای کاربردی ارائه شده با استفاده از آن ها می توان کیفیت کتاب را بهبود بخشید.

نظر به اهمیت طراحی آموزش و نقش آن در ایجاد محیط یادگیری موثر، امروزه سازمانهای مختلف تجاری، صنعتی، خدماتی و بسیاری از مراکز آموزشی به طراحی آموزشی توجه خاصی مبذول داشته اند. علی رغم گسترش روزافزون طراحی آموزشی در مجامع علمی جهانی؛ با این حال، در این خصوص، منابع علمی و متون درسی معتبر به زبان فارسی که بتواند نیازهای متخصصان و دانشجویان را برآورده سازد انگشت شمارند. کتاب «طراحی آموزش اثربخش» منبع سودمندی است که در سالهای اخیر در اختیار متخصصان، کارشناسان، و دانشجویان قرار گرفته است. در این مقاله، کتاب مذکور نقد شده است. در یک دید کلی، کتاب مورد بررسی، به عنوان یک کتاب درسی دانشگاهی، علاوه بر ویژگیهای مثبت شکلی، از امتیازهای محتوایی نظیر جامعیت، غنای علمی، و همچنین اثربخشی آموزشی برخوردار است. مولفان در این کتاب، یک الگوی طراحی آموزشی را ارائه داده اند که برگرفته از مبانی علمی و همچنین سوابق تجربی آنان است. وجود بخشهای متنوع، سبب شده است که کتاب مورد بررسی علاوه بر علمی بودن، از ویژگی درسی و آموزشی بودن نیز برخوردار باشد. در کنار مزیتهای یاد شده، کتاب دارای معدود کاستی هایی است که در این مقاله ذکر شده است.

پروراندن مهارت ها و نگرش ها همراه با آموختن اندیشه های فراگیران، رسالت مشترک نظام های آموزشی است که از طریق کتاب های درسی انجام می گیرد. برای ایفای این رسالت، کتاب درسی علاوه بر کیفیت و نحوه ارائه مطلوب، باید بتواند یادگیرنده را برای یادگیری و توسعه آن در یادگیری های بعدی یاری رساند. هدف از پژوهش حاضر، ارزیابی کیفیت یک نمونه از کتاب های تألیفی مطرح و پرکاربرد در حوزه اصول و مقدمات مدیریت آموزشی با استفاده از شاخص های ده گانه منصوریان (1392) است. برای رسیدن به این هدف از آمار توصیفی و آزمون آماری «خی دو تک نمونه ای» استفاده شد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر نحوه گردآوری اطلاعات توصیفی از نوع پیمایشی-مقطعی است. جامعه آماری مورد بررسی شامل کلیه دانشجویان شاغل به تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری رشته مدیریت آموزشی شهر تهران به تعداد 230 نفر است. حجم نمونه بر اساس جدول مورگان شامل 91 دانشجوی کارشناسی ارشد و 49 دانشجوی دکتری است که از 6 دانشگاه در تهران از طریق نمونه گیری در دسترس پیمایش شدند، می باشد. داده های پژوهش از طریق پرسشنامه جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته های این پژوهش به نوبه خود قابل تأمل است و نشان می دهد اگرچه که کتاب های مورد ارزیابی در عوامل تخصص گرایی و هدفمندی، توان نظری و دلالت های کاربردی، توان استنادی و ماهیت میان رشته ای، صلاحیت و کارنامه پدیدآورندگان، انسجام محتوایی و ساختاری و ویژگی های فیزیکی و ظاهری وضعیت خوبی داشتند، اما از منظر دانشجویان تحصیلات تکمیلی در برخی از عوامل مانند جامعیت و روزآمدی، پاکیزگی نگارشی و ادبی، همخوانی با نظریه های یادگیری و ماهیت تعاملی و توان انگیزشی وضعیت رضایت بخش نیست.

یکی از موضوعات مهم در اقتصاد اسلامی نحوه تولید نظریه و جرح و تعدیل نظریات اقتصادی رایج است. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و انتشارات سمت با انتشار ویرایش سوم کتاب «نظریه پردازی علمی اقتصاد اسلامی» در سال 1391، که به کوشش حجت الاسلام حسن آقانظری تألیف شده است، تلاش کرده اند گامی در این راستا بردارند. در این کتاب نویسنده بر آن است تا با تلفیق آموزه های اسلام و روش علمی برگرفته از فلسفه علم، به ارائه روشی برای نظریه پردازی در اقتصاد اسلامی بپردازد. لیکن با دو مشکل اساسی روبرو است: اولاً اسلام عملاً به آموزه هایی از جنس باید و نباید کاهش داده می شود و بدین ترتیب گزاره هایوجودی و معرفتی آن از ایفای نقش در اقتصاد باز داشته می شوند. ثانیاً با پذیرش تجربه به عنوان مقوم و معیار علمی بودن یک گزاره به دامن تجربه گراییو نقاط ضعف آن می غلتد.البته بحث های فقهی و مکتبی کتاب، به ویژه مبحث اعتباریات آن، گامی به جلو در کتب اقتصاد اسلامی محسوب می شود. کتاب برای نشان دادن امکان نظریه پردازی در اقتصاد اسلامی دو نمونه عینی از این کار را مطرح می کند، هر چند این دو نظریه بیشتر در قالب اسلامی سازی علم اقتصاد موجود قرار می گیرند.ازاینروکتابحاضربرای بدل شدن به یک کتاب درسی مناسب در حوزه اقتصاد اسلامی نیازمند بازنگری اساسی است

کتاب درسی به منزله مهم ترین ماده آموزشی سهم عمده آموزش را به خود اختصاص می دهد و محور اصلی فعالیت های یاددهی یادگیری و فرایند آموزشی است. اگر این ماده آموزشی به نحو مناسب تهیه و تدوین شده باشد، نقش بی بدیلی در یادگیری دانشجویان ایفا می کند و سبب تسهیل در تحقق اهداف نظام آموزشی می شود. درصورتی که کتاب درسی کاستی هایی داشته باشد، فرایند آموزشی و یادگیری را کُند و مختل خواهد کرد. این که کتاب های درسی تا چه حد مناسب اند و تا چه میزان معیارهای کتاب درسی را دارند، نیازمند بررسی و سنجه آن با شاخص های علمی حاصل از علوم مرتبط، به ویژه روان شناسی و علوم تربیتی و فناوری آموزشی است. در همین راستا، بررسی کتاب مبانی عرفان نظری تألیف سعید رحیمیان، با سه شاخص ساختاری، صوری، و زبانی موردپردازش این مقاله است. با محوریت این شاخص ها نارسایی های بارز این اثر بازخوانی می گردد و هدف آن است تا یادآوری کاستی ها، سبب ویراستاری فنی و رفع نقیصه های مشهود در این متن درسی دانشگاهی شود و کتاب تراز متن درسی، اگرچه با رعایت هنجارهای حداقلی، در دست رس علاقه مندان علوم اسلامی به ویژه آموزه های جذاب عرفانی قرار گیرد.

مقالۀ پیشِ رو محتوای علمی و ساختار کتاب تاریخ و فلسفۀ ریاضیات را بررسی می کند. این کتاب تألیفی و دانشگاهی را انتشارات دانشگاه پیام نور به چاپ رسانده است. در برنامۀ مصوب وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری، دو درس اختیاری سه واحدی برای تاریخ ریاضیات و فلسفۀ علم (ریاضیات) در نظر گرفته شده است و سرفصل هایی برای آن ها ارائه شده، اما در برنامۀ مزبور کتاب درسی خاصی برای این دو درس پیش نهاد نشده است. در این مقاله، ضمن ارائۀ ارجاعات لازم نشان داده شده که این کتاب درواقع ترجمه ای از سه منبع دیگر است و نویسندگان آن هیچ نقشی در تولید محتوای کتاب ایفا نکرده اند، چنان که یکی از فصول کتاب عیناً از روی ویکی پدیای فارسی نوشته شده است. علاوه براین، ترجمه ها مغلوط و مشتمل بر اشتباهات علمی فراوان است.

هدف پژوهش حاضر نقد و بررسی کتاب مبانی نظری تکنولوژی آموزشی، تألیف دکتر هاشم فردانش می باشد. بدین جهت دو بعد شکلی و محتوایی کتاب به شیوه ی تحلیلی – اسنادی مورد واکاوی قرار گرفته است. رعایت قواعد نگارشی و املایی، روان بودن متن، واژه نامه انگلیسی – فارسی و نمایه موضوعی را می توان از امتیازات ظاهری اثر مذکور دانست. با این حال ارائه پیشگفتار، بیان هدف اصلی اثر، مقدمه و اهداف هر فصل، جمع بندی، پرسش هایی برای ارزیابی مخاطب و طراحی مناسب تر جلد می تواند از نظر ظاهری به مطلوبیت بیشتر آن کمک کند. در بعد محتوایی، این اثر دارای امتیازاتی همچون نظم منطقی و انسجام درونی، توجه به مبانی این حوزه، واژه گزینی های مناسب و اهتمام به منابع معتبر می باشد. به روز رسانی تعریف تکنولوژی آموزشی، ارائه محتوایی در رابطه با مفاهیم سیستم ها، یادگیری و عملکرد؛ یکدست کردن سبک استناددهی، ارائه روشن تر برخی شکل ها و رج بندی مناسب عناوین می تواند باعث غنای محتوایی بیشتر این اثر شود. در مجموع این اثر برای آشنایی اولیه با بنیان های نظری تکنولوژی آموزشی اثر ارزشمندی است و تا حدی نسبی می تواند خوانندگان را با چهارچوب های کلی و اولیه این حوزه آشنا کند.

هدف: هدف این پژوهش شناسایی اطلاعات مورد نیاز در کیوآر کد کتاب های درسی دانشگاهی از دیدگاه اساتید است. روش شناسی: پژوهش حاضر از نظر روش شناسی کیفی و از لحاظ نوع تحقیق کاربردی است . مصاحبه با اساتید با استفاده از پرسشنامه نیمه ساختار یافته در رابطه با مولفه های مهم در انتخاب کتاب درسی دانشگاهی و معیارهای مهم مورد نیاز به منظور درج درکیوآرکد انجام شد. برای تحلیل داده های مصاحبه ها از تکنیک تحلیل تم استفاده شده است. یافته ها: در مجموع برای انتخاب کتاب درسی دانشگاهی، 21 مولفه شناسایی شد که مهمترین مولفه اهمیت نویسنده کتاب بود. در مجموع 43 مولفه برای درج در کیوآرکد کتاب های درسی دانشگاهی از دیدگاه اساتید مطرح شد. این مولفه ها در پنج معیار نویسنده کتاب(7 مولفه)، نشر کتاب(10مولفه)، ظاهر کتاب(9 مولفه) ، محتوای کتاب(14 مولفه) و اهمیت کتاب در محیط دانشگاهی(3 مولفه) دسته بندی شدند. اصالت پژوهش: به نظر می رسد تا کنون پژوهشی مرتبط یا تا حدودی مرتبط در ارتباط با موضوع کیوآر کد با کتاب انجام نشده و اغلب آن ها به کتابخانه محدود است. ناشران کتب دانشگاهی به واسطه ی انتخاب مولفه های درست بواسطه ی این پژوهش می توانند بازاریابی و توزیع کتاب خود را گسترده تر نمایند. اگرچه بررسی دیدگاه سایر ذی نفعات نظیر کتابداران و کاربران برای نتیجه گیری نهایی ضروری است.

در پژوهش حاضر به تبیین معیارهای نگارشی و ساختاری تألیف و تدوین کتاب های درسی علوم تربیتی و روان شناسی و مشاوره پرداخته شده است. روش مورد استفاده در این پژوهش توصیفی – پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش شامل صاحب نظران برنامه درسی، مؤلفان کتاب های درسی و دانشجویان کارشناسی ارشد بوده اند. به منظور برآورد روایی سئوال های پرسشنامه و مصاحبه از روایی محتوایی و برای برآورد پایایی سئوال های سبک لیکرت، از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است. پایایی پرسشنامه در حیطه نگارشی70/0 و در حیطه ساختاری 81/0 برآورد شده است. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از مصاحبه از روش مقوله بندی و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از پرسشنامه از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است. نتایج نشان داد در حیطه نگارشی توجه به زبان و ادبیات فارسی و اصول نگارشی توجه به سطح دشواری، تعریف واژه های تخصصی توجه به جدیدترین یافته های علمی، ساختار منظم در ارائه مطالب و توجه به زمان آموزش توسط مصاحبه شوندگان مورد تأکید قرار گرفته است. در حیطه ساختاری نیز بخش های مقدمه، پیشگفتار، راهنمای استفاده از کتاب، فهرست مطالب، اهداف کلی کتاب، مقدمه هر فصل، اهداف کلی و جزئی هر فصل، سئوال های تحلیلی، فهرست منابع مورد استفاده در فصل، و منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر و نمایه ها، اجزای لاینفک یک کتاب درسی را تشکیل می دهد.