ساختار کتاب درسی

کتاب درسی به عنوان ابزار مهم آموزش از گذشته های دور در خدمت آموزش قرار گرفته و با گسترش علوم و پیشرفتهای حاصل شده در فناوری (تکنولوژی) وضعیت کتابهای درسی هم از نظر کیفیت و هم از نظر ویژگیهای فنی و صوری بهبود یافته است. یکی از کتابهایی که با استفاده از فناوریهای جدید تدوین و منتشر شده کتاب کاربرد روان شناسی در زندگی جدید است که میتوان آن را نمونه ای از کتابهای درسی مطلوب به شمار آورد. استفاده از نظر متخصصان مختلف در تدوین، طراحی و انتشار، اظهار نظر دهها متخصص درباره کیفیت آن، داشتن ساختار منطقی، روان و سلیس بودن مطالب، استفاده از طرحها و تصاویر زیبا و رنگی، و جذاب بودن مطالب از ویژگیهای مهم این کتاب است. علاوه بر اینها استفاده از حروف مناسب، صفحه پردازی زیبا، ذکر اهداف یادگیری، بهکارگیری جداول و نمودار، آوردن نکات عملی و کاربردی درباره برخی مباحث، موجب افزایش کیفیت کتاب شده است. این کتاب میتواند به الگو و نمونه یک کتاب درسی مطلوب مورد استفاده مؤلفان و ناشران قرار گیرد.

کتاب درسی در نظام آموزش و پرورش، جایگاه محوری دارد و یکی از مهم ترین ابزارهای یادگیری در کلیه سطوح تحصسلی به شمار می رود. یکی از راهکارهای مهم ارتقاء کتابهای درسی، نقد و ارزیابی دقیق و کارشناسانه آنهاست. کتاب «جامعه شناسی جنسیت با رویکردی اسلامی» اثر حسین بستان، به عنوان متن درسی برای دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و دکتری و نیز طلاب سطح سه در رشته های مطالعات زنان و جامعه شناسی تدوین شده است. منزلت علمی نویسنده از یک سو، بدیع بودن موضوع کتاب از سوی دیگر و رویکرد آموزشی داشتن کتاب از سوی سوم، این کتاب را شایسته نقد و بررسی قرار داده است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی در صدد پاسخگویی به این سؤال است که مزایا و کاستی های این کتاب به عنوان یک کتاب درسی چیست و تا چه حد شاخصه های کتاب درسی در این کتاب رعایت شده است؟یافته های پژوهش حاکی از آن است که اثر مورد نظر هر چند به لحاظ قوت علمی، نوآوری، اتقان محتوایی و نگارش ساده و روان، شایسته تقدیر است اما از جهت صوری، روش شناختی و سازماندهی ساختار و محتوای دروس بر اساس معیارهای تدوین متون درسی، مبتلا به اشکالات جدی است و فاصله زیادی با استاندادهای مطلوب دارد.

این پژوهش در نظر دارد کتاب تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی را که از سوی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت) منتشرشده، ارزیابی کند. این اثر، درمقایسه با آثار مشابه، گامی فراتر رفته و مؤلّف محترم، کتابی به نسبت روشمندتر، جامع تر و کاربردی تر را عرضه کرده است. نظم منطقی در بیان مباحث، ارائه دسته بندی های کامل تر از شیوه های اثرپذیری به همراه توضیحات سودمند در باب نمونه های آن و ترجمه های شیوا از آیات و احادیث از جمله نقاط قوت این کتاب به شمار می رود. امّا با توجّه به ملاک های ارزیابی کتب درسی از لحاظ شکلی، ساختاری و محتوایی برخی اشکالات جدّی به این کتاب راه یافته است که فرایند یادگیری و یادمانی مطالب را در دانشجو با مشکل مواجه می کند. عدم ارجاع و استناد به منابع معتبر در تعریف اصطلاحات، ابهام، کلّی گویی و تناقض، تعدّد عناوین، مطابقت نداشتن کتاب با اهداف و سرفصل آموزشی مصوّب، فقدان مقدمه مطلوب و اثربخش، لزوم توجّه بیشتر به معیارهای روزآمدی، سودمندی و جامعیّت در تدوین مطالب به همراه برخی ضعف های شکلی و ساختاری از جمله نکاتی است که در این کتاب، نیازمند بازبینی و اصلاح است.