طغرایی

مؤیدالدین طُغرایی (متولد453ق) در دو باب از رساله منسوب به او، مفاتیح الرحمه و میزان الحکمه، مفاهیمی اساسی در کیمیا یعنی، «حل و عقد» را شرح کرده است. حل و عقد و دو مفهوم وابسته به آنها یعنی «ترکیب و تفصیل»، اصلی ترین مفاهیم در کیمیای طغرایی اند. هر تبدیلی که خواص کیمیایی، فیزیکی و مکانیکی مواد و اجساد (فلزات) را دگرگون می کند، نیازمند حل یک یا چند ماده سپس عقد آنهاست و ممکن است که این عمل، بسته به ماهیت مواد و هدف فرآیندهای کیمیایی، چندین بار تکرار شود. این دو مفهوم را در متون کیمیایی قبل از طغرایی کمتر می توان دید و ازاین رو شرح طغرایی، آن هم به تفصیل و تشریح، ممتاز است. علاوه بر آن طغرایی می کوشد تا در متن رساله، مفاهیم و متغیرهایی را طرح و تعریف کند که از لحاظ تجربی، محسوس اند و لذا قابلیت اندازه گیری شدن دارند. این مقاله ضمن مرور مفاهیم پایه در کیمیای طغرایی، تعریف، شرح و تفاسیر طغرایی از دو مفهوم حل و عقد و هم چنین انواع آن را بر اساس رساله مفاتیح صورت بندی و بیان کرده و سپس، مفاهیم مرتبط با آنها را به همراه ذکر نوآوری های طغرایی در مفهوم سازی ارائه می کند.

طغراء واژه ای اصالتاً ترکیست که در زبان های عربی و فارسی نیز به کار رفته است. در سنت دیرین حاکمان ترکِ ترکستان، طغراء به مثابه نشانه نوشتاری معادل امضاء یا تأیید و صحّه نهادن بر حکم و دستور بود. بعدها با قدرت یابی ترکان در سرزمین های شرقی اسلامی تا هند و شرق آسیا و بسط اقتدار سیاسی آنان در قلمروی عثمانی تا اقصای مغرب اسلامی و شرق اروپا، طغراء به عنوان بخشی از تشکیلات اداری مسلمانان رواج تام و تمام یافت و دارای سازمانی خاص گردید. علاوه بر پیوستگی به دستگاه اداری مسلمانان که تا مرتبه اختصاص دیوانی به آن رشد کرد، طغراء جنبه هنری نیز یافت و بسیاری از هنرمندان خطاط و نقاش در آن به طبع آزمایی پرداختند و نمونه های ارزنده هنری را تا پایان امپراتوری عثمانی خلق کردند. پژوهش حاضر با بهره گیری از رویکرد زمینه شناسی تاریخی به بررسی پیدایی و سیر تحول و تطور طغراء در تمدن اسلامی می پردازد.

در این جستار، وصف طبیعت در دیوان دو شاعر کهن ایرانی: طغرایی(515ﮪ) و منوچهری دامغانی(433ﮪ)، مقایسه و بررسی شده است. نخست به جایگاه و رسالت ادبیات تطبیقی، مختصری از زندگینامه طغرایی و منوچهری، ویژگی های ادبی، فرهنگی و محیطی عصر و شعر دو شاعر اشاره کرده ایم و سپس با روش وصفی تحلیلی، به مقایسه تطبیقی وصف طبیعت بی جان و جاندار و شیوه پرداخت و تصویر سازی این موضوعات در دیوان های طغرایی و منوچهری با ذکر نمونه و بیان اشعاری که اثر پذیری در آنها مشهود است، پرداخته ایم.

دو قصیده ی لامیه العرب شنفری و لامیه العجم طغرایی فصاحت ترکیب و زیبایی تعبیر گسترده ای دارند. تاکنون درباره لامیه طغرایی ادعای سرقت شعری از لامیه شنفری مطرح نشده است و چنین موضوعی نیز در آن وجود ندارد، ولی روابط محکمی بین این دو قصیده از نظر علت و سبب سرائیدن، معانی و واژگان پرداخته شده در آن ها وجود دارد. هدف این پژوهش بررسی اشتراکات موضوعی ولفظی دوقصیده وتأثیر پذیری آگاهانه طغرائی ازقصیده شنفری می باشد. طغرائی با استفاده از معانی وموضوعات شنفری؛ با اسلوب های هنرمندانه، قصیده خود را به انواع مضامین، صناعات بلاغی وضرب المثل های مختلف آراسته است. همچنین از واژگان شنفری به زیبایی درقصیده اش بهره برده است که نتیجه تاثیرپذیری وتعامل بین ادبای برجسته می باشد. پژوهنده در این تحقیق با بررسی واژگان، معانی و موضوعات دو قصیده با روش تحلیل و مقایسه ی بین ابیات، و بر اساس روش دکتر عبدالملک مرتاض در کتاب مقاربه سیمائیّه؛که به بررسی روابط بین معلقات به روش ارتباط لفظی و مضمونی و ذاتی یا هویتی پرداخته است، قصد اثبات وجود روابط و اشتراکات موضوعی ولفظی بین این دو قصیده ارزشمند را دارد.