رتبه بندی دانشگاه ها

رتبه بندی وبومتریک متشکل از یک پایگاه داده شامل پانزده هزار دانشگاه و بیش از پنج هزار مرکز تحقیقاتی است. چهار هزار دانشگاه اول در رتبه بندی مشخص شده و دانشگاه های دیگر نیز در رتبه بندیهای محلی و جزئیتر آمده است. در این روش رتبه بندی مؤسسات آموزش عالی و مراکز تحقیقاتی کشورهای در حال توسعه، با قرار دادن دستاوردهای علمی خود بر روی اینترنت، میتوانند وضعیت بهتری پیدا کنند، زیرا ممکن است نسبت به دانشگاه های تراز اول دنیا بسیار فاصله داشته باشند. شاخصهای وبومتریک به این دلیل به وجود آمده اند که میزان توجه مؤسسه ها را به نشر اینترنتی نشان دهند. بنابراین، دانشگاه های با کیفیت آموزشی بالا ممکن است به دلیل تمایل نداشتن به سیاستهای انتشار اینترنتی، رتبة مورد انتظار خود را در این نوع رتبه بندی، به دست نیاورند. هدف پژهش حاضر، رتبه­بندی شاخصهای مقیاس وبومتریک در دانشگاه­های تهران، اصفهان، تربیت مدرس، الزهرا، مازندران، گیلان، یزد، اراک و رازی است. برای انجام این پژوهش توصیفی، مقطعی و کاربردی از پرسشنامه استفاده شد که پس از سنجش روایی و پایایی بر اساس نمونه­گیری طبقه­بندی شده، سهمیه­ای بین 355 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه­های منتخب یاد شده توزیع گردید. داده های پژوهش با استفاده از نرم­افزار SPSS16 تجزیه و تحلیل شده است

موضوع اعتبارات تحقیقاتی و فرایند برنامه ریزی و بودجه ریزی این اعتبارات همواره از مهمترین چالش ها در مدیریت نظام های علم و فنّاوری بوده است؛ ترمیم و بهبود وضعیت اعتبارات تحقیقاتی با توجه به عملکرد سازمان ها از اهمیت خاصی برخوردار است. شاخص های مختلفی در ارتباط با بررسی عملکرد دانشگاه ها تاکنون طراحی و معرفی شده اند. با توجه به ویژگی ذاتی شاخص های ترکیبی، که نقص هایی را در بردارد در این تحقیق سعی شده است تا با در نظر گرفتن تجربیات موجود در سایر مدل های معتبر بین المللی، شاخص ترکیبی جدیدی در زمینه رتبه بندی دانشگاه ها معرفی شود تا بتواند به شکل بهتری عملکرد دانشگاه ها را مورد سنجش قرار دهد. همچنین سعی شده است تا با ارائه وزن های منطقی و به دور از قضاوت ذهنی که ناشی از بکارگیری روش تحلیل عاملی است، شاخصی کاربردی طراحی نمود. در این ارزیابی بدون در نظر گرفتن بودجه مصوب، دانشگاه تهران دارای بیشترین امتیاز و در صورت لحاظ بودجه سرانه مصوب، دانشگاه کرمانشاه، رتبه اول دانشگاه های کشور را به خود اختصاص می دهد. در این تحقیق از روش تحلیل عاملی با چرخش واریماکس و با استفاده از مدل مولفه های اصلی، برای دستیابی به یک چارچوب و مدل مناسب برای رتبه بندی دانشگاه ها استفاده شده است.

این پژوهش با هدف شناسایی، تدوین و اعتباریابی شاخص های آموزش و یادگیری رتبه بندی دانشگاه ها با توجه به نظرات خبرگان آموزش عالی، اساتید دانشگاه ها و دانشجویان انجام شده است. داده ها طی دو مرحله کیفی و کمی جمع آوری و تجزیه و تحلیل شد. در مرحله کیفی با 20 نفر از خبرگان حوزه آموزش عالی به صورت فردی و در غالب گروه های کانونی مصاحبه شد. طی مرحله تجزیه و تحلیل داده های کیفی با استفاده از روش کدگذاری باز، محوری و گزینشی، 21 شاخص از عامل آموزش و یادگیری در رتبه بندی دانشگاه ها شناسایی شد. در بخش کمی با مشارکت 360 نفر از دانشجویان و اساتید دانشگاه ها، پرسش نامه ای که بر اساس مقیاس لیکرت از شاخص ها تنظیم شده بود، به اجرا گذاشته شد. از تحلیل عاملی تاییدی، برای سنجش روایی شاخص ها و از همگونی درونی، آلفای کرانباخ و شاخص اعتبار مرکب با هدف اعتباریابی استفاده شد. نتایج پژوهش حاصل از تحلیل عاملی تاییدی نشان داد که 19 شاخص از شاخص های به دست آمده در حوزه آموزش و یادگیری از روایی قابل قبولی برخوردار بودند، همچنین ضریب آلفای کرانباخ 78/0 و اعتبار مرکب 89/0 از مطلوب بودن اعتبار شاخص های به دست آمده، حکایت داشت.

امروزه دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی در توسعه کشورها نقش اساسی دارند و ضروری است عملکرد آنها با روش ها و معیارهای مناسب مورد ارزیابی قرار گیرد. در بین کارکردهای مختلف دانشگاه ها، پژوهش و تولید علم نقش برجسته ای دارد و بررسی برون دادهای علمی، بخش مهمّی از ارزیابی علمکرد علمی دانشگاه ها محسوب می شود. یکی از روش های ارزیابی برون دادهای علمی، به کارگیری شاخص های علم سنجی است. در این زمینه، شاخص های متعدّدی به منظور ارزیابی کمّی و کیفی برون دادهای علمی پژوهشگران تعریف شده که می تواند به سطح مؤسّسات توسعه یابد. در این مقاله، با روش پیمایشی – توصیفی تعداد 285526 مقاله علمی مربوط به 76 دانشگاه و مؤسّسه آموزش عالی دولتی تابعه وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. داده های هر دانشگاه به صورت جداگانه با استفاده از شاخص های تعداد تجمّعی برون دادهای علمی، تعداد استنادها، سهم کیفی، شاخصh ، پارامترm و شاخصg مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و رتبه بندی مؤسّسات انجام شد. نتایج نشان می دهد که دانشگاه تهران از نظر تعداد تجمّعی برون دادهای علمی و تعداد استنادها، دانشگاه صنعتی شریف از نظر شاخصh و شاخصg ، و دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل از نظر پارامترm برترین دانشگاه های ایران در بین دانشگاه های مورد بررسی هستند. در رتبه بندی های انجام شده، رتبه بندی بر اساس پارامترm جایگاه بسیاری از دانشگاه ها را به علّت قدمت پژوهشی تغییر داده است. در نهایت، مقایسه نتایج رتبه بندی های ارائه شده با نتایج نظام های رتبه بندی ISC وURAP مورد بحث قرار گرفت. یافته ها  نشان می دهد که رتبه بندی دانشگاه های ایران از نظر شاخص های تعداد تجمعی مقالات، تعداد استنادها، شاخصh و شاخصg همبستگی شدیدی با نتایج نظام های رتبه بندیISC وURAP دارند.

هدف: هدف پژوهش حاضر، مقایسه شاخص ها و معیارهای نظام های رتبه بندی با مفاهیم و الزام های اسناد فرادستی آموزش عالی کشور و بررسی میزان تناسب مدل های رتبه بندی جهت رتبه بندی دانشگاه های ایران است.   روش شناسی: پژوهش از نوع کاربردی و به روش تطبیقی انجام شده است. در این پژوهش با مطالعه شاخص ها و معیارهای 12 نظام رتبه بندی دانشگاه ها، محتوای متنی اسناد فرادستی آموزش عالی کشور به عنوان راهبردهای ابلاغی تحلیل و مفاهیم در قالب کدهای باز و محوری استخراج گردیده است. کدهای باز، از نظر مفهومی، با رویکرد روش گسترش مشخصه های کیفی با شاخص ها و معیارهای مدل های رتبه بندی دانشگاه ها تطابق مفهومی داده شده اند. یافته ها: با تحلیل محتوای متن هفت سند فرادستی آموزش عالی کشور، 241 گزاره الزام آور برای دانشگاه ها و 36 مفهوم اصلی استخراج گردیده است. مفاهیم استخراج شده در قالب کدهای باز  با  26 شاخص اصلی نظام های رتبه بندی دانشگاه ها تطابق داده شده است. نتیجه گیری: نتایج نشان می دهد تنها 69% مفاهیم استخراج شده از اسناد فرادستی، به گونه ای در این مدل ها مورد توجه قرار گرفته و 31% مفاهیم استخراج شده از اسناد، در نظام های رتبه بندی دیده نمی شود. از این رو، لازم است ارزش ها و معیارهای مطلوب مندرج در اسناد فرادستی در رتبه بندی دانشگاه های ایران لحاظ شود.

رتبه بندی یکی از ابزارهای ارزیابی عملکرد، رقابت پذیری و موفقیت دانشگاه ها به شمار می آید. رتبه بندی ای مطلوب است که برگرفته از رسالت های کلیدی نظام آموزش عالی باشد به گونه ای که با اجرای آن، شاهد تغییر رفتار موسسات در مسیر اهداف کلان باشیم. در این مقاله، اسناد فرادستی آموزش عالی کشور به عنوان راهبردهای ابلاغی انتخاب و متن هر کدام با انتخاب گزاره های الزام آور برای دانشگاه ها و کدگذاری باز و محوری، تحلیل محتوا شده است. از 241 گزاره، 36 کد اصلی استخراج و کدها در شش محور گروه بندی شدند. برای کدگذاری محوری، کارکردهای اساسی دانشگاه ها درنظر گرفته شد. برای استخراج معیارهای مناسب، کدهای محوری حاصل از تحلیل محتوای اسناد، مبنا قرار گرفت و در ادامه، معیارهای آموزشی، پژوهش و فناوری، تاثیرگذاری اجتماعی و فرهنگی، کارآفرینی و خلق ثروت، کمک به توسعه پایدار و تعاملات بین  المللی و فرابخشی برای رتبه بندی دانشگاه های ایران پیشنهاد و مهم ترین مفاهیم هر معیار معرفی گردید. نتایج نشان می دهد که تاثیرگذارترین کدهای هر معیار به ترتیب پژوهش تقاضامحور، آموزش تقاضامحور، آموزش و پژوهش مبتنی بر ارزش های اسلامی، توجه به محیط زیست و همکاری های بین المللی بوده است.

دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی، به عنوان نهادهای دانش محور نقش کلیدی در توسعه کشورها دارند و عملکرد آنها در حوزه های مختلف باید ارزیابی شود. در میان کارکردهای مختلف دانشگاه ها، پژوهش و تولید علم نقش برجسته ای دارد و بررسی برون دادهای علمی، بخش مهمّی از ارزیابی علمکرد دانشگاه ها محسوب می شود. یکی از روش های ارزیابی برون دادهای علمی، به کارگیری شاخص های علم سنجی است. بیشترین تعداد برون داد علمی دانشگاه های ایران در سالهای اخیر به موضوعات مهندسی اختصاص دارد. در این مقاله، 85097 مقاله علمی با موضوعات مهندسی در دانشگاه ها و مؤسّسات آموزش عالی دولتی تابعه وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری با روش پیمایشی-توصیفی انتخاب و بررسی می شود. داده های هر دانشگاه به صورت جداگانه با شاخص های تعداد تجمّعی برون دادهای علمی مهندسی، تعداد استنادها، سهم کیفی، شاخص h، پارامتر m و شاخص g تحلیل و رتبه بندی مؤسّسات انجام می شود. نتایج نشان می دهد دانشگاه تهران از نظر تعداد تجمّعی برون دادهای علمی مهندسی و تعداد استنادها، دانشگاه صنعتی شریف از نظر شاخص های h و g، پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی از نظر سهم کیفی و دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل از نظر پارامتر m و سهم دانشکده های مهندسی در برون داد مهندسی، برترین دانشگاه های ایران در بین دانشگاه های مورد بررسی هستند. همچنین نتایج رتبه بندی های ارائه شده با نتایج نظام رتبه بندی ISC مقایسه می شود. یافته ها نشان می دهد رتبه بندی دانشگاه های ایران از نظر شاخص های تعداد تجمعی برون داد مهندسی، تعداد استنادها، شاخص h و شاخص g با نتایج نظام های رتبه بندی ISC همبستگی معناداری دارد.

اینپژوهش با هدف شناسایی، تدوین و اعتباریابی ابعاد و شاخص های رتبه بندی دانشگاهها با عنایت به نظرات خبرگان آموزش عالی، اساتید دانشگاهها و دانشجویان انجام شد. داده ها طی دو مرحله کیفی و کمی جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در مرحله کیفی با 20 نفر از خبرگان حوزه آموزش عالی به صورت فردی و در غالب گروه های کانونی مصاحبه به عمل آمد. طی مرحله تجزیه و تحلیل داده های کیفی با استفاده از روش کدگذاری باز، محوری و گزینشی 148 شاخص از 9 عامل مورد شناسایی قرار گرفت. در بخش کمی با مشارکت 360 نفر از دانشجویان و اساتید دانشگاه ها ، پرسشنامه ای که بر اساس مقیاس لیکرت از شاخص ها تنظیم شده بود، به اجرا گذاشته شد . از تحلیل عاملی تاییدی، روایی همگرا و تشخیصی جهت سنجش روایی ابزار پژوهش و از همگونی درونی، آلفای کرانباخ و شاخص اعتبار مرکب به منظور اعتباریابی استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که ابزار ساخته شده از اعتبار و روایی قابل قبولی برخوردارند.

هدف پژوهش حاضر بررسی کیفیت نظام آموزش عالی ایران براساس موازین رتبه بندی های جهانی و ارائه رهیافت هایی برای برنامه ریزان آموزش عالی کشور است که از رویکرد تحقیق کیفی از نوع تئوری زمینه ایی بهره گرفته است. شرکت کنندگان در تحقیق، افراد صاحبنظر در  موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه تهران، موسسه آموزش عالی بیمه اکو، دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه فنی و حرفه ایی بود. ابزار مورد استفاده در پژوهش، مصاحبه نیمه ساختارمند، به گونه ایی که 16 نفر از افراد آگاه به حوزه مورد مطالعه با روش نمونه گیری گلوله برفی مورد مصاحبه قرار گرفتند و مصاحبه ها تا رسیدن به اشباع نظری ادامه داشت. مدت زمان مصاحبه ها از60-30 دقیقه در نوسان بود. برای اعتبار سنجی داده ها از دو روش بازبینی مشارکت کنندگان و مرور خبرگان غیر شرکت کننده در پژوهش استفاده شد. همچنین در تجزیه و تحلیل داده ها نیز  از کدگذاری باز، محوری و گزینشی استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد چالش های اقتصادی، چالش های فرهنگی-اجتماعی، چالش های سیاست گذاری، چالش های مدیریت دانشگاهی، چالش های زیرساختی، چالش های آموزشی و چالش های پژوهشی از عواملی هستند که منجر به ضعف رتبه دانشگاه های کشور در رتبه بندی های جهانی شده اند. در این راستا، لایه گذاری، افزایش کارآیی و اثربخشی عملیاتی، تغییر مسیر سیاست ها، گذر از رشد به توسعه و تقویت ارتباطات بین المللی، از جمله راهبردهای ارائه شده به منظور بهبود رتبه دانشگاه های ایران در رتبه بندی های مذکور، شناسایی شده است.