شاخص h

امروزه دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی در توسعه کشورها نقش اساسی دارند و ضروری است عملکرد آنها با روش ها و معیارهای مناسب مورد ارزیابی قرار گیرد. در بین کارکردهای مختلف دانشگاه ها، پژوهش و تولید علم نقش برجسته ای دارد و بررسی برون دادهای علمی، بخش مهمّی از ارزیابی علمکرد علمی دانشگاه ها محسوب می شود. یکی از روش های ارزیابی برون دادهای علمی، به کارگیری شاخص های علم سنجی است. در این زمینه، شاخص های متعدّدی به منظور ارزیابی کمّی و کیفی برون دادهای علمی پژوهشگران تعریف شده که می تواند به سطح مؤسّسات توسعه یابد. در این مقاله، با روش پیمایشی – توصیفی تعداد 285526 مقاله علمی مربوط به 76 دانشگاه و مؤسّسه آموزش عالی دولتی تابعه وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. داده های هر دانشگاه به صورت جداگانه با استفاده از شاخص های تعداد تجمّعی برون دادهای علمی، تعداد استنادها، سهم کیفی، شاخصh ، پارامترm و شاخصg مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و رتبه بندی مؤسّسات انجام شد. نتایج نشان می دهد که دانشگاه تهران از نظر تعداد تجمّعی برون دادهای علمی و تعداد استنادها، دانشگاه صنعتی شریف از نظر شاخصh و شاخصg ، و دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل از نظر پارامترm برترین دانشگاه های ایران در بین دانشگاه های مورد بررسی هستند. در رتبه بندی های انجام شده، رتبه بندی بر اساس پارامترm جایگاه بسیاری از دانشگاه ها را به علّت قدمت پژوهشی تغییر داده است. در نهایت، مقایسه نتایج رتبه بندی های ارائه شده با نتایج نظام های رتبه بندی ISC وURAP مورد بحث قرار گرفت. یافته ها  نشان می دهد که رتبه بندی دانشگاه های ایران از نظر شاخص های تعداد تجمعی مقالات، تعداد استنادها، شاخصh و شاخصg همبستگی شدیدی با نتایج نظام های رتبه بندیISC وURAP دارند.

مقدمه: J. E. Hirsch شاخصی را با نام h-Index به حوزه علم سنجی معرفی کرد که نشان دهنده کیفیت بهره وری علمی واقعی از انتشارات یک پژوهشگر است که معادل عامل تأثیر(Impact Factor)برای پژوهشگران به شمار می آید. روش بررسی: پژوهش های انجام شده بیانگر آن است که پایگاه های استنادی، نمره h متفاوتی را برای هر پژوهشگر ارائه می دهند و نیز h پژوهشگران در حوزه های مختلف علمی تفاوت دارد. با وجود مزایای بسیار h-Index، معایب آن موجب ارائه شاخص های مکمل برای آن از جمله m، r، g شده است. نتیجه گیری: نقطه قوت h-Index، کاربرد بالقوه آن در ارزیابی مقالات در سطح خرد است که مکمل شاخص های دیگر کتاب سنجی موجود است. این شاخص به همراه دیگر شاخص های مکمل می تواند معیار مناسبی برای ارتقاء درجه علمی پژوهشگران و دانشمندان و اعضاء یک گروه علمی باشد.

دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی، به عنوان نهادهای دانش محور نقش کلیدی در توسعه کشورها دارند و عملکرد آنها در حوزه های مختلف باید ارزیابی شود. در میان کارکردهای مختلف دانشگاه ها، پژوهش و تولید علم نقش برجسته ای دارد و بررسی برون دادهای علمی، بخش مهمّی از ارزیابی علمکرد دانشگاه ها محسوب می شود. یکی از روش های ارزیابی برون دادهای علمی، به کارگیری شاخص های علم سنجی است. بیشترین تعداد برون داد علمی دانشگاه های ایران در سالهای اخیر به موضوعات مهندسی اختصاص دارد. در این مقاله، 85097 مقاله علمی با موضوعات مهندسی در دانشگاه ها و مؤسّسات آموزش عالی دولتی تابعه وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری با روش پیمایشی-توصیفی انتخاب و بررسی می شود. داده های هر دانشگاه به صورت جداگانه با شاخص های تعداد تجمّعی برون دادهای علمی مهندسی، تعداد استنادها، سهم کیفی، شاخص h، پارامتر m و شاخص g تحلیل و رتبه بندی مؤسّسات انجام می شود. نتایج نشان می دهد دانشگاه تهران از نظر تعداد تجمّعی برون دادهای علمی مهندسی و تعداد استنادها، دانشگاه صنعتی شریف از نظر شاخص های h و g، پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی از نظر سهم کیفی و دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل از نظر پارامتر m و سهم دانشکده های مهندسی در برون داد مهندسی، برترین دانشگاه های ایران در بین دانشگاه های مورد بررسی هستند. همچنین نتایج رتبه بندی های ارائه شده با نتایج نظام رتبه بندی ISC مقایسه می شود. یافته ها نشان می دهد رتبه بندی دانشگاه های ایران از نظر شاخص های تعداد تجمعی برون داد مهندسی، تعداد استنادها، شاخص h و شاخص g با نتایج نظام های رتبه بندی ISC همبستگی معناداری دارد.