پدیده اجتماعی

روش تأویل براساس حکمت متعالیه، ویژگی های خاصی دارد. این روش وقتی برای فهم پدیده های اجتماعی به کار می رود، توصیفی عمیق از آنها عرضه می کند. هدف این نوشتار صورت بندی روش تأویل براساس حکمت متعالیه و با تأکید بر آراء آیت الله جوادی آملی است. در این مقاله پس از اشاره به مبانی و مراحل روش تأویل براساس حکمت متعالیه، به تبیین ""تأویل وجودی"" و ""تأویل مفهومی"" پرداخته و دو مرحله ""خرق حجاب"" و ""بازگشت به اصل"" برای رسیدن به چهره باطنی پدیده ها بیان می شود. یافته های این پژوهش چنین است: «دانشمند علوم اجتماعی با به کارگیری این روش پس از خرق حجاب های فهم پدیده اجتماعی، به اصل و چهره باطنی آنها که همان نماد و نشانه بودن است می رسد»؛ «چهره باطنی پدیده های اجتماعی، نشانه ها و نمادهایی هستند که اسما و صفات الهی را در صحنه اجتماعات انسانی و روابط حاکم بر آنها نشان می دهند»؛ نتیجه اینکه، فهم پدیده های اجتماعی، اعم از حقیقی و اعتباری، جز در پرتو فهم اسماء الهیِ حاکم بر آن ها امکان پذیر نیست.

شادی و نشاط اجتماعی به منزله یکی از موضوعات و نیازهای مهم هر جامعه تلقی شده که نقش تعیین کننده ای در تأمین سلامت فرد و رفاه اجتماعی دارد. اصول پنج گانه جامعه شناختی تحلیل دورکیمی نشاط اجتماعی به مثابه پدیده اجتماعی عبارت اند از:"چیستی"، "الگوهای اجتماعی"، "همبسته ها"، "پیشایندها" و "پسایندهای آن". تحقیقات فراوان، متنوع و متعددی در حوزه نشاط اجتماعی در ایران، طی بیست سال گذشته انجام شده که ضرورت انجام تحقیق فراترکیب در این خصوص را فراهم می نماید. هدف اصلی پژوهش حاضر ارائه چارچوب و الگویی جامع و یکپارچه در تبیین نشاط اجتماعی در ایران خواهد بود. تحقیق حاضر از نوع "فراترکیب" خواهد بود. فراترکیب نوعی روش تحقیق کیفی است که در آن تحقیقات کیفی درهم آمیخته شده و در نهایت تفسیری نواز مجموعه آن ها پدید می آید. اطلاعات تحقیق حاضر با استفاده از چهار منبع اینترنتی پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، پایگاه اطلاع رسانی نشریات علمی ایران، پایگاه مجلات تخصصی نور، پرتال جامع علوم انسانی جمع آوری شده است. در مجموع 251 مقاله بر اساس نه کلیدواژه های «شادی»، «نشاط»، «شادمانی»، «شادکامی»، «شادابی»، «شادمانی اجتماعی»، «شادکامی اجتماعی»، «شادابی اجتماعی» و «نشاط اجتماعی» شمارش و شناسایی گردید. یافته های تحقیق حاضر نشان از روندی افزایشی و همچنین سریع و شتابان (خصوصاً در دهه دوم پژوهش) در تولید دانش و پژوهش نشاط اجتماعی در ایران طی 20 سال (سال های 1378 تا بهمن ماه 1398) داشته است. نتایج استفاده از روش"فراترکیب" تحقیق را قادر به "ارائه چارچوب و الگویی جامع و یکپارچه تبیین نشاط اجتماعی در ایران" نموده است. بر اساس مدل پیشنهادی نشاط اجتماعی قابل تفکیک در پنج بخش به ترتیب فراوانی شامل پیشایندها (63 درصد)، وضعیت (14 درصد)، پسایندها (13 درصد)، کلیات (8 درصد) و همبسته ها (2 درصد) گزارش و طبقه بندی شده اند. شرایط و عوامل مؤثر بر نشاط اجتماعی در ایران در هفت دسته اصلی شمارش شده اند. بیشترین فراوانی عوامل مؤثر فرعی بر نشاط اجتماعی عبارت اند از دینداری (29 مقاله)، سرمایه اجتماعی (24 مقاله)، اعتماد اجتماعی (11 مقاله)، امنیت اجتماعی (10 مقاله)، سرمایه فرهنگی (9 مقاله)، احساس محرومیت نسبی و طبقه اجتماعی (8 مقاله)، احساس مقبولیت اجتماعی، آنومی، هوش معنوی و عزت نفس (هرکدام 7 مقاله). کارکردهای نشاط اجتماعی در ایران در شش دسته اصلی طبقه بندی شده اند. بیشترین فراوانی اثرات فرعی نشاط اجتماعی عبارت اند از سلامت عمومی (7 مقاله)، رضایت زناشوئی (4 مقاله)، موفقیت تحصیلی (8 مقاله) و رضایت شغلی (3 مقاله).

عالم انباشته از پدیده های مختلفی است که همه آن ها یک ویژگی مشترک دارند؛ اینکه یک سِیر وجود تا فنا را طی می کنند. بررسی علل و عوامل به وجودآمدن، بقا، رشد، بلوغ و گسترش این پدیده ها تا رسیدن به مرحله فنا و نابودی، فعالیتی علمی است، که توسط دانشمندان عرصه های علوم مختلف صورت می پذیرد. سیر منطقی تبیین و توصیف، در راستای رسیدن به یک قاعده کلی برای پیش بینی یک فرآیند علمی است. در عرصه علوم طبیعی و فیزیکال این امر چندان دشوار نیست؛ اما در حوزه علوم انسانی به ویژه پدیده های اجتماعی، بسی دشوار می نماید. شناخت جامع و نظام مند، تبدیل پیچیدگی در یک پدیده و سیستمی کردن آن ذیلِ شعار «فهم مسئله، خود نیمی از فرآیند حل مسئله است» در این نوع از پدیده ها لازم و ضروری است. از جمله وظایف محققین علوم انسانی و اجتماعی، گذر از «وانمود» به «نمود» و از نمود به «بود» و «هست» است؛ که همان قاعده نهفته در روابط پدیدارهاست. با این اوصاف نگارنده این جستار با رویکردی اکتشافی و با روش طوفان مغزی یا خبرگی به روش دلفی سعی در ترسیم مدلی کاربردی جهت تحلیل جامع پدیدارهای اجتماعی نموده است.

تأمین امنیت از اساسی ترین نیازهای بشر و دارای پیوندی عمیق با شکوفایی و رشد و توسعه نظام های سیاسی و حکومت هاست. از جمله عوامل مؤثر بر امنیت، احترام و رعایت آداب ورسوم در سطوح محلی، منطقه ای یا ملی موجود جامعه است؛ چنانچه موضوعاتی مانند تمسخر و توهین، تحقیر باورهای عمومی و اعتقادات، عدم توجه به بزرگان و نمادهای مردمی، عرف و ... به شدت مسائل اجتماعی را دستخوش تغییرات امنیتی می کنند. از سوی دیگر، مسائل اجتماعی در صورت حل نشدن می توانند به سرعت، به صورت بحران های سیاسی یا امنیتی تغییر شکل داده و تمامیت یک نظام اجتماعی را مورد تهدید قرار دهند و هزینه های اجتماعی بسیاری را برای جامعه ایجاد کنند. مواردی نظیر احساس ناامنی در بین شهروندان، اختلال در زندگی روزمره آنان، تضعیف انسجام اجتماعی و قطبی شدن جامعه، افزایش تخاصم و رفتارهای خشونت آمیز، کاهش اعتماد در بین بازیگران اجتماعی و ... ازجمله مهم ترین هزینه های اجتماعی امنیتی شدن مسائل اجتماعی هستند. هدف از انجام این پژوهش بررسی میزان تأثیر عدم توجه به آداب ورسوم اقوام بر امنیتی شدن پدیده های اجتماعی است. نوع پژوهش توسعه ای-کاربردی، روش آن توصیفی-تحلیلی و داده های پژوهش نیز به صورت اسنادی و میدانی جمع آوری و روش تجزیه وتحلیل آن نیز آمیخته بوده است. برای دستیابی به چارچوب، از وجوه مشترک منابع دینی، اسناد بالادستی، مکاتب امنیتی، نظریه های روان شناختی و جامعه شناختی و مصاحبه با اندیشمندان استفاده شد. یافته های پژوهش نشان می دهد که عدم رعایت احترام به آداب ورسوم مردم در جامعه تأثیر مستقیم بر امنیتی شدن پدیده های اجتماعی دارند.

بی تردید، پدیده های اجتماعی به عنوان موضوع تحقیق، به اندازه پیچید گی خود دارای جهات و اضلاع متعددی هستند که تحلیل درست هر یک از آن ها به روش مناسب خود نیاز دارد. به همین جهت، محققان در حوزه مطالعات اجتماعی تلاش کردند با ابداع روش مطالعه ویژه این رشته بتوانند پدیده ها را مورد کاوش دقیق تر قرار داده تا احتمال خطا را کاهش دهند؛ البته نباید این حقیقت را از نظر دور داشت که اگر با نگاهی تقلیل گرایانه، همه پدیده های اجتماعی از طریق یک یا چند روش کلی مورد مطالعه قرار داده شود، بعید نیست محقق را از هدفش که شناخت بهتر و دقیق تر پدیده های اجتماعی است، دور بدارد؛ لذا تا جایی که ممکن است باید برای هر موضوع و پدیده ای اجتماعی بتوان از روش منحصر به آن بهره گرفت. نگارنده در این تحقیق بنا دارد چالش های نظری را که یکی از پدیده های پرتکرار در جوامع امروز است، با شیوه ای مناسب مورد بررسی قرار داده و برای تحلیل آن روشی خاص پیش روی دانشجویان رشته دانش اجتماعی قرار دهد تا شناخت دقیق تری نسبت به چالش پیش روی خود پیدا کرده و سپس نتیجه اش را در اختیار حکیمان در میدان نظر و حاکمان در مقام عمل قرار دهند. روش پیشنهادی در حقیقت، چراغ راهی است که با بهره گیری از آن می توان چالش مورد نظر را از ابعاد متعدد مورد مطالعه قرار داده و تنها به یک بعد از ابعاد آن اکتفا نشود.