فروپاشی اجتماعی

این نوشتار ویژگی فیلم های دهه 1970 تا 2010 سینمای روسیه را بررسی و تحلیل می کند. در دهه 60 قرن بیستم، سینمای روسیه به جهان شناسانده شد و پیش از گذشته در مسیر پیشرفت قرار گرفت. سیاست های نرم فرهنگی دوران اُتتیپل[1] و وضعیت هنر و جامعه در عصر پرسترویکا، فیلم های دهه های 1970 و 1980 را به پدیده ای ویژه تبدیل کرد که بازتاب روشنی از روابط اجتماعی آن عصر است. آزادیِ ناگهان جاری شده در بستر هنر اتحاد شوروی - که در آستانه فروپاشی بود - سینمای دهه 1990 را نیز تحت تأثیر قرار داد و بسیاری از نابسامانی های اجتماعی، عریان تر از همیشه به نمایش گذاشته شدند. دهه نخست قرن بیست و یکم، سینمای روسیه میزبان فیلم هایی از جنس فیلم های سینمای هالیوود بود و تلاش کرد این راه را مصمم ادامه دهد. در این دهه، سینمای روسیه شاهد تصاویری بود که پیش از این به خود ندیده بود. با تغییر کارکرد هنر در دوران پساشوروی، رویکرد هنرمندان نیز تغییر کرد و سینما نیز در بسیاری موارد به گیشه می اندیشید. نسخه روسی رؤیای آمریکایی در فیلم های گیشه ای روسیه دیده می شود؛ اما دغدغه آسیب شناسی اجتماعی و ساختن یا بازگشت به هویت روسی، همچنان در برخی فیلم های روسیه جدید قابل مشاهده است. سینمای معناگرای روسیه را می توان تأیید این مدعا دانست. حمایت های دولتی از فیلم های اقتباسی از آثار ادبی و رویدادها تاریخی، منجر به تولید فیلم های ماندگاری در این حوزه شده است. سینمای روسیه، دوران گذار خود را گذرانده است و انتظار می رود به زودی شاهد آثاری باشیم که ردپای هویت غیرروسی کمتر در آن ها دیده شود.

فروپاشی اجتماعی وضعیتی است که در آن جامعه نظام های حمایتی خود اعم از نظام های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هویتی خود را از دست می دهد و سقوط می کند. اگرچه برخی نشانه ها می توانند انگاره فروپاشی اجتماعی را به صورت احتمال به ذهن تحلیلگران متبادر کنند، اما پیش بینی دقیق این که چه زمانی و در کدام جوامع فروپاشی اجتماعی رخ می دهد، ممکن نیست. این مقاله با روش تحلیل اسنادی و بر مبنای چارچوب نظم اجتماعی مسعود چلبی در صدد شناسایی رویکردهای نظری به انگاره فروپاشی اجتماعی جامعه ایرانی در سه دهه اخیر است. دیدگاه های موافقان انگاره فروپاشی اجتماعی را می توان در قالب سه رویکرد سیاسی-اجتماعی، اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی-اجتماعی و رویکردهای مخالفان این انگاره را می توان به دو دسته دیدگاه های کاملا مخالف با انگاره و دیدگاه های قائل به نظریات جایگزین تقسیم نمود. یافته ها نشان می دهد که باورمندان به انگاره فروپاشی اجتماعی، ادله کافی را برای اثبات این موضوع در نسبت با جامعه ایران ندارند و از طرفی، وضعیت موجود جامعه ایران کاملا متفاوت از وضعیتی است که بتوان آن را با وضعیت در آستانه فروپاشی توصیف نمود و فرضیات مبتنی بر این انگاره نادرست هستند. در مقاله حاضر، ضمن شناسایی و دسته بندی رویکردهای نظری، مهم ترین ادله موافقان و مخالفان انگاره بیان شده و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.