زمینداری

تا پیش از نیمه قرن نوزدهم میلادی/سیزدهم قمری، کشت تریاک در ایران رواج چندانی نداشت و تولید آن تنها با هدف مصرف داخلی صورت می گرفت. از نیمه دوم قرن نوزدهم/سیزدهم قمری، تحت تاثیر تحولات اقتصادجهانی، برخی از محصولات مثل تریاک در کشورهای پیرامونی مانند ایران، به محصولات تجاری تبدیل شد و بر برخی ابعاد اقتصادی این دوره، مانند زمینداری و اشتغال، تاثیر گذاشت. بازار پررونق جهانی تریاک و سود سرشار کشت خشخاش، موجب شد که تجار و شاهزادگان ثروتمند، با خرید زمین به تولید تریاک بپردازند و بدین صورت، قشر تجار و شاهزادگان زمیندار شکل گرفت. این مسئله گران شدن زمین را باعث شد و به زودی، زمین به صورت یک کالای سرمایه ای درآمد. در بخش اشتغال نیز، افزایش کشت تریاک و نیاز فراوان این محصول به نیروی کار، برای جمع آوری، موجب شد افراد بسیاری در این بخش به کار گرفته شوند؛ همچنین سود تجار در پرداخت نقدی دستمزد و نوع خاص این محصول که مصرف کردنی برای همه افراد نبود، باعث شد که دستمزد کالایی به صورت نقدی پرداخت شود که این مسئله به مناسبات کارمزدوری یاری رساند. این پژوهش بر آن است که براساس روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع و مآخذ تاریخی، به بررسی رابطه تجاری شدن تریاک و افزایش زمینداری و اشتغال و تبدیل مناسبات کاری، از کالایی به کارمزدوری، در دوره قاجاریه بپردازد.

چگونگی تشریح و تبیین وضعیت کشاورزی فارس در دورهٔ صفویه، از جمله مسایل پیچیدهٔ تاریخی این دوره به شمار می رود که با وجود پژوهش های انجام شده، هنوز نیازمند تحقیقات بیشتر است. نوشتار حاضر تلاش کرده تا پرتوی بر برخی از زوایای این مسئله بیفکند. در این پژوهش، مهم ترین عوامل و مؤلفه های تأثیرگذار بر روند وضعیت کشاورزی و کشاورزان در نظام زمینداری صفویان، به ویژه ایالت فارس بررسی شده اند، از جملهٔ این عوامل می توان به وضعیت مالکیت کشاورزان، انواع زمینداری، نظام مالیاتی، انواع و اقسام تحمیلات و بیگاری ها، و غیره اشاره کرد. مدعای این مقاله بر آن است که وضعیت کشاورزی در فارسی متکی به نظام تیولداری و زمینداری و همچنین اوضاع و شرایط سیاسی و اقتصادی دورهٔ صفویه داشته است. بدان معنا که در شرایط باثبات سیاسی و اقتصادی وضعیت کشاورزی در فارس مناسب بوده است، اما در شرایط بحرانی و عدم ثبات سیاسی و تحمیل انواع مالیات ها و سخت گیری های مالکان، به خصوص در جریان سیاست خاصه سازی، نارضایتی ها و شورش هایی را از سوی کشاورزان و روستاییان فارس شاهد هستیم. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و اینترنتی کوشیده است تا به تشریح و تبیین فرایند وضعیت کشاروزی فارس در دورهٔ صفویان بپردازد.