کتاب راهنمای معلم

هدف مقاله حاضر تحلیل محتوای کتاب های راهنمای معلم فیزیک متوسطه در ایران نسبت به ابعاد ماهیت علم است. روش گردآوری داده ها آخرین نگاشت کتاب های راهنمای معلم فیزیک درنظر گرفته شد. به همین علت کتاب های راهنمای معلم فیزیک2 (در سال 89) و فیزیک3 (در سال 89) و فیزیک4 (در سال 94)، که وزارت آموزش و پرورش براساس اهداف مصوب منتشر کرده است، انتخاب گردید. روش پژوهش تحلیل محتوای جهت دار بود. واحد تحلیل پاراگراف درنظر گرفته شد و متن پاراگراف ها براساس سه جنبه عمومی ماهیت علم شامل موقتی بودن، خلاقانه بودن و عملکرد و مقایسه نظریه و قانون به روش مقوله سازی تجزیه و تحلیل شد. داده ها به روش همسوسازی اعتباریابی شد. نتایج به دست آمده نشان داد که از میان جنبه های ماهیت علم مورد بررسی، بیشترین تأکید کتاب های راهنمای معلم فیزیک متوسطه بر جنبه موقتی بودن علم است که به طور آشکار ملاحظه می شود و جنبه خلاقانه بودن علم به طور ضمنی از مضامین مرتبط با ویژگی خلاقیت استنباط می شود. نتایج همچنین نشان داد ویژگی های مربوط به قانون و نظریه علمی در کتاب های راهنمای معلم فیزیک بخوبی معرفی و تبیین نشده است. از میان کتاب های راهنمای معلم فیزیک دوره متوسطه جنبه های ماهیت علم در پایه های سوم و چهارم کمتر از پایه دوم است.

در نظام تعلیم و تربیت متمرکز، مهم ترین ابزار و رسانه آموزشی همان کتاب درسی است. تحلیل محتوای کتاب درسی به ما کمک می کند تا نسبت به نواقص موجود در کتاب درسی آگاهی پیدا کرده و برای رفع آن اقدام کنیم. پژوهش حاضر، با هدف بررسی میزان ارتباط تمرین های قرآن پایه دوم ابتدایی با اهداف موجود در کتاب راهنمای معلّم در سه حیطه شناختی، عاطفی و روانی-حرکتی انجام شده است. روش تحقیق در این پژوهش، استفاده از روش های آماری توصیفی به همراه تحلیل محتوای ارتباطی است. اهداف مشخص شده در کتاب راهنمای معلّم در سه حیطه شناختی، عاطفی و روانی-حرکتی، طبقات این تحلیل و پژوهش را تشکیل داده و تمرین ها بر اساس آن بررسی می شوند. واحد ثبت در این پژوهش «مضمون تمرین» است و واحد زمینه نیز همان درس های کتاب قرآن پایه دوم ابتدایی هستند. نمونه آماری نیز کتاب قرآن پایه دوم ابتدایی است که به صورت تصادفی انتخاب شده است. یافته های این پژوهش نشان دهنده آن است که از کل تمرینات موجود در کتاب قرآن پایه دوم ابتدایی، 28/39درصد از تمرینات دارای اهداف در حیطه دانشی،92/58 درصد در حیطه روانی-حرکتی و تنها 14/7 درصد از تمرینات دارای اهداف در حیطه عاطفی بودند. لذا نتایج بیانگر این موضوع است که اهداف در حیطه عاطفی در کتاب قرآن پایه دوم ابتدایی چندان مورد تاکید و توجه نبوده و با توجه به اهمیت این حیطه در یادگیری، باید اقدامات مناسبی توسط مسئولان،مولفان کتب درسی و معلّمان ابتدایی جهت تحقق اهداف در حیطه انجام گیرد.

در نظام آموزش و پرورش کشور ما، کتاب و محتوا یکی از ارکان اصلی آموزش است لذا تحلیل کتب درسی و محتوای آنها به ما کمک خواهد کرد تا نواقص و مشکلات احتمالی را پیدا کنیم و سپس برای حل آنها تدبیری بیندیشیم. پژوهش حاضر، با هدف بررسی میزان ارتباط تمرین های کتاب مطالعات پایه پنجم ابتدایی با اهداف موجود در کتاب راهنمای معلّم انجام شده است. روش تحقیق در این پژوهش، استفاده از روش های آماری توصیفی به همراه تحلیل محتوای ارتباطی است. اهداف مشخص شده در کتاب راهنمای معلّم ، طبقات این تحلیل و پژوهش را تشکیل داده و تمرین ها بر اساس آن بررسی می شوند. واحد ثبت در این پژوهش «مضمون تمرین» است و واحد زمینه نیز همان درس های کتاب قرآن پایه دوم ابتدایی هستند.یافته های این پژوهش نشان دهنده آن است که از کل تمرینات موجود در کتاب یعنی از مجموع 169 تمرین تألیف شده برای کتاب مطالعات، 138 تمرین یعنی 65/81%تمرینات، در راستای تحقق اهداف می باشند و 31 تمرین یعنی 34/18% تمرینات، در راستای تحقق اهداف نمی باشند.همچنین از بین کل اهداف موجود در کتاب راهنمای معلم، 74 هدف (48/65%) دارای تمرین می باشند و دانش آموز با انجام آن تمرین ها به اهداف خواهد یافت، امّا برای 39 هدف دیگر (42/34%)تمرینی در کتاب تدوین نشده است. نتیجه می گیریم که برای تعدادی از اهداف هیچ تمرینی در نظر گرفته نشده و برای تحقق این اهداف معلمان و مولفان کتاب درسی باید توجه ویژه ای به این بخش از اهداف داشته باشند.

این پژوهش با هدف بررسی ارتباط اهداف جزئی تدوین شده در کتاب راهنمای معلم با متن نوشتاری کتاب فارسی پایه پنجم ابتدایی انجام شده و با استفاده از روش تحلیل محتوا توصیفی ارتباط اهداف با متن نوشتاری مورد پژوهش قرار گرفته است.در این پژوهش،اهداف جزئی کتاب فارسی پایه پنجم ابتدایی، طبقات (کدها) را تشکیل داده است که متن نوشتاری بر اساس آنها رمزگذاری و شمارش شده است.واحد ثبت در این تحقیق مضمون یا موضوع بوده و واحد زمینه ،درس می باشد.همچنین روش شمارش در این تحقیق روش شمارش فراوانی ها و وجود یا عدم وجود است.جامعه آماری پژوهش،کتاب فارسی پایه پنجم ابتدایی شامل شش فصل،هفده درس می باشد و نمونه شامل متن نوشتاری دروس کتاب فارسی پایه پنجم ابتدایی است و منظور از متن نوشتاری،متن درس،درست نادرست،درک مطلب،دانش زبانی،شعرخوانی،صندلی صمیمیت،بخوان و حفظ کن،واژه آموزی،بخوان و بیندیش و حکایت است.نتایج تحلیل نشان می دهد از مجموع 101 هدف،به 71 هدف (دقیقا 29/70 درصد)در متن نوشتاری اشاره شده است اما 30 هدف دیگر(دقیقا 70/29 درصد)در متن نوشتاری لحاظ نشده اند. البته اهداف موجود در کتاب راهنمای معلم در سه حیطه شناختی،عاطفی ومهارتی تدوین شده اند و لحاظ کردن بعضی اهداف(مخصوصا اهداف مهارتی)در متن نوشتاری بسیار دشوار است بنابراین عدم مطابقت کامل بین اهداف ومتن نوشتاری منطقی وقابل قبول می باشد.

هدف از این پژوهش ارزشیابی عناصر محتوا شامل کتاب درسی، کتاب گویا، لوحه آموزشی مقوایی و کتاب راهنمای معلم در برنامه درسی آموزش قرآن دوره اول ابتدایی است. جامعه آماری پژوهشْ دانش آموزان، معلمان، کلاس های درس و مدارس دوره ابتدایی کل کشور است و با توجه به وسعت جامعه آماری روشِ نمونه گیری خوشه ای هدفمند انتخاب شد. حجم نمونه عبارت بودند از: چهار استان، 16 مدرسه، 48 کلاس درس، 353 معلم، 32 سرگروه آموزشی، 295دانش آموز. ابزارهای پژوهش شامل پرسش نامه کمّی نظرسنجی معلمان، فرم مصاحبه نیمه ساختارمند معلم، فرم مصاحبه ساختارمند با دانش آموز و فرم سؤال های جلسات هم اندیشی معلمان بود و در تحلیل داده ها از الگوی مثلث سازی استفاده شد. طبق یافته های این پژوهش، محتوای آموزش قرآن همسو با برخی اصول و اهداف مدنظر آموزش قرآن نیست. درواقع با توجه به اینکه در اصول برنامه درسی بر جذابیت محتوا تأکید شده، در تألیف کتاب های قرآن دوره اول ابتدایی این مسئله موردتوجه قرار نگرفته است که حاصل آن تحقق نیافتن هدف انس و علاقه به قرآن است. معلمان در هر سه پایه اول تا سوم ابتدایی به بخش های مختلف محتوا (کتاب درسی، کتاب گویا، راهنمای معلم، لوحه آموزشی) نمره زیر میانگین داده اند. درواقع ازنظرِ معلمان محتوای ارائه شده با وضع مطلوب فاصله دارد و نیاز به بازنگری اساسی دارد.