روش شناسی تحقیق

تبارشناسی مجموعه ای از تکنیک های تاریخی مورد استفاده در فلسفه است که برای اولین بار توسط فردریش نیچه، فیلسوف آلمانی و پس از او توسط میشل فوکو، فیلسوف پست- مدرن فرانسوی در مطالعاتشان به عنوان اصلی ترین روش تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است. در این مقاله کوشش شده است تا از رویکرد تبارشناسانه به منظور ریشه یابی مبانی معرفت شناختی و هستی شناختی و روش شناختی علوم مدرن در عصر رنسانس استفاده شود تا بتوان نه تنها گفتمان جدیدی را در ارتباط با سنخ شناسی روشهای تحقیق در علوم انسانی ارائه نمود، بلکه به ریشه یابی بنیان های روش شناختی علوم انسانی در مسیر تمدن اسلامی-ایرانی نیز، هرچند به صورت اجمالی، پرداخت. نظریه ای که در مقاله ی حاضر مطرح می شود بیان می کند که روش های علمی ظهور یافته در عصر رنسانس از دیر باز مورد استفاده ی محققین و علمای ایرانی-اسلامی قرار می گرفتند. مطالعات تبارشناسانه به ما نشان می دهد که خاستگاه بسیاری از روش های متداول علمی در علوم انسانی که در علوم مدرن مورد استفاده پژوهشگران قرار می گیرند به قرن ها قبل در مسیر تمدن ایرانی-اسلامی بر میگردد.

تحقیق نیازمند روش است و روش نیازمند جهان بینی خاص محقق. در حقوق، برخی منکر وجود روش و روش شناسی خاص هستند؛ اما با رد ادعای مذکور و با توجه به تمامی جنبه های عملی و علمی این دانش، می توان از روش شناسی اصولی یا مبتنی بر مصلحت و تطبیقی و تاریخی برای یافتن احکام یا رسیدن به پاسخ مسائل علمی حقوق استفاده کرد. این روش ها ممکن است در هر تحقیقی جداگانه استفاده شوند یا در تحقیقی به صورت ترتیبی به کار روند. روش های یادشده مختص حقوق جدید نیستند و در تاریخ فقه نیز می توان اثرشان را یافت. در این نوشته، به شناسایی این روش ها می پردازیم.

پیشرفت در هر زمینه از علم، حاصل بهره گیری از پژوهش های نظام مند است. پژوهش کیفی ریشه در رشته های متعدد علمی دارد. این رشته ها، نه تنها شامل علوم اجتماعی مانند مردم شناسی، جامعه شناسی و روان شناسی هستند، بلکه علوم انسانی مانند هنر، ادبیات، فلسفه و حتی تحقیق های بین رشته ای را نیز در برمی گیرند. با آغاز قرن بیستم و تکثر روش های پژوهش، این قاعده مورد دقت نظر قرار گرفت که برای انجام درست یک پژوهش، باید از روش صحیح و متناسب با آن استفاده کرد. روش دلالت پژوهی به عنوان یکی از روش های کیفی، مناسب انجام پژوهش هایی اس ت ک ه در آن پ ژوهشگر قص د دارد از سهم عاریه ای یک رشته، مکتب، فلسفه، نحل ه مطالع اتی، نظریه، مدل و یا یک ایده عام بهره گرفته، و گاهی رهنموده ای اولی ه ای را ب رای رش ته یا حوزه مطالعاتی یا موضوع مطالعاتی خود ارائه نماید. آشنایی پژوهشگر با شیوه های پژوهش کیفی به طور خاص و بعضاً کم ّی، ب رای موفقی ت در این روش شناسی ضروری است. هدف این مقاله، پرداختن به روش شناس ی دلالت پژوهی، اهمیت و ضرورت، معرفی و چگونگی اجرای این روش است.

اهمیت تحقیقات روش شناسی در حوزه تجارت الکترونیک، به اهمیت روش تولید علم و درک منطق حل مسائل قلمرو تجارت الکترونیک بر می گردد. در هر رشته علمی این نوع تحقیقات برای جامعه علمی آن رشته اهمیت دارد. هدف مقاله حاضر بررسی روش شناسی تحقیقات در حوزه تجارت الکترونیک از طریق بررسی سه مجله معتبر تجارت الکترونیک از سال 2009 تا سال 2013 با استفاده از روش مطالعه نگاشت سیستماتیک است. در نتیجه انجام این تحقیق، از مجموع 422 مقاله، 337 مقاله استخراج شد. این مطالعه تلاش شده است نوع تحقیق، هدف تحقیق، پارادایم فلسفی، دامنه تحقیق، روش تحقیق و واحد تحلیل مقالات، به روش کمّی و کیفی تحلیل شود. نتایج به دست آمده نشان می دهد تحقیقات کمّی مبتنی بر پارادایم اثبات گرایی با اهداف کاربردی در موضوعات مربوط به توسعه محصولات و خدمات جدید و روش تحقیق پیمایشی در سطح تحلیل جامعه، بیشترین فراوانی را داشته است. در نهایت، با استفاده از نرم افزار کلمنتاین روابط بین برخی نتایج نیز تحلیل شده است.

مطالعه تطبیقی یکی از روش های متداول و پرکاربرد در پژوهش های علوم اجتماعی قلمداد می شود و استفاده از این روش پژوهش در سال های اخیر روند رو به رشدی داشته است. از سوی دیگر شاهد پویایی در سیاست گذاری در عرصه علم، فناوری و نوآوری در کشورهای مختلف اعم از توسعه یافته و در حال توسعه هستیم. این امر پژوهشگران سیاست گذاری را بر آن داشته است تا با اتخاذ رویکردی تطبیقی، ضمن بررسی تجارب موفق و ناموفق بین المللی، توصیه هایی را برای تدوین بهتر سیاست های ملّی ارائه نمایند. هدف اصلی مقاله حاضر، شناسایی اصول و قواعد حاکم بر مطالعات تطبیقی بوده و به دنبال پاسخ به این سوال است که این اصول تا چه حد در مطالعات سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری در ایران رعایت شده است؟ مسیر این پژوهش، ارزیابی 82 پژوهش تطبیقی به زبان فارسی و مرتبط با سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری با استفاده از کلیدواژه های مرتبط و جستجو در مجلات علمی منتخب می باشد. به طور کلی مطالعات تطبیقی بر چهار بنیان اصلی شامل ملاحظات تعیین نمونه، معادل سازی سازه ها، رویکرد تجزیه و تحلیل (متغیّرگرایی یا موردمحوری) و مسائل مرتبط با علّیت استوار هستند. یافته های پژوهش نشان می دهد که اغلب تألیفات ارزیابی شده به بنیان های اصلی مطالعات تطبیقی وفادار نبوده اند که دلیل اصلی آن غالباً عدم آشنایی و تسلط کافی پژوهشگران به مسائل روش شناختی مطالعات تطبیقی است. در نتیجه باتوجه به اهمیت نتایج و یافته های این نوع پژوهش ها برای سیاست گذاران، عدم رعایت اصول آن از جانب پژوهشگران، می تواند مشکلاتی را در طراحی و پیاده سازی سیاست ها ایجاد نماید.