بحران های شهری

امروزه، برنامه ریزی و مدیریت بحران شهری جایگاه ویژه ای در حوزة مسائل شهری پیدا کرده است. وقوع بحران های انسانی متعدد در شهرها و کلان شهرهای دنیا و نیاز به برنامه ریزی و مدیریت این گونه بحران ها سبب شده است تا مدیران و برنامه ریزان شهری نیاز به تحقیق و پژوهش بیشتر در این زمینه را به خوبی احساس کنند. گاهی، وقوع بحران های انسانی از قبیل شورش ها و آشوب های شهری در شهرها و کلان شهرها و حوادث ثانویة ناشی از آن ها (خسارت به اموال عمومی، وندالیسم و سرقت) در برهه ای، باعث نبود امنیت در شهرها شده است و مدیریت آن ها راهکارهایی اساسی را طلب می کند. مسیرهای هشت گانة راهپیمایی شهر اصفهان که هر ساله در روزهای خاصی از سال جمعیت انبوهی را در خود می پذیرد، ممکن است در معرض هر گونه بحران احتمالی قرار بگیرد. وقوع بحران در این مسیرها نه تنها خسارت ها و تلفات مالی و جانی فراوانی به بار می آورد؛ بلکه تجمع جمعیت در این مسیرها نیز ممکن است باعث کاهش کارایی سازمان های متولی بحران در این مسیرها شود. فرضیة تحقیق این است که مسیرهای راهپیمایی شهر اصفهان با توجه به تراکم کاربری ها در معرض آسیب پذیری قرار دارند. مطالعات میدانی، پراکندگی فضایی کاربری ها در نقشه های ترسیمی با GIS و محاسبات پژوهشگران حاکی از آسیب پذیری بالای مسیرهای پنج، هشت و شش است. در ضمن، هنگام وقوع بحران کارایی سازمان های متولی بحران نیز کاهش می یابد و این کاهش در مسیر اول و سوم بسیار بارزتر است. بنابراین به جای مسیرهای با آسیب پذیری بالا مسیرهای جدید پیشنهاد شده و برای سایر مسیرها نیز در جهت کاهش خسارت ها و تلفات، راهبردهای مدیریتی معرفی شده است.

امروزه مدیریت بحران جزء جدایی ناپذیر برنامه ریزی شهری معاصر تلقی می شود و از جمله سناریوهای کارآمد برای ساماندهی وضعیت آسیب دیدگان «مکان یابی اسکان اضطراری» است. اسکان اضطراری مرحله ای است که طی آن فرایندهای اجتماعی توانمندسازی و بهبود نوع سکونتگاه ها پس از بحران صورت می گیرد. از نظر اجتماعی مسکن اضطراری به معنای نجات آوارگان، کمک به مصدومان و شروع فعالیت های روزانه پس از بحران است. در این نوع اسکان، فرایندهای اجتماعی توانمندسازی و بهبود نوع سکونتگاه ها پس از بحران انجام می گیرد. پژوهش حاضر با هدف «ارزیابی عوامل مؤثر بر مکان یابی اسکان اضطراری مطالعة موردی شهر ارومیه» است. رویکرد حاکم بر این پژوهش توصیفی- تحلیلی و نوع تحقیق اسنادی و پیمایشی است. براساس داده های مستخرج از طرح جامع شهر ارومیه، ابتدا شبکه های دسترسی، عامل طبیعی، مدیریت، امنیت و فاکتور عملکردی به صورت پیمایشی روی نقشه مشخص شد. سپس از کارشناسان مسائل شهری خواسته شد براساس مقایسات زوجی اولویت هایی را مشخص سازند. نتایج تحقیق نشان می دهد عامل طبیعی با میانگین وزنی 102/0 رتبة اول، عامل دسترسی با میانگین وزنی 087/0 رتبة دوم، عامل مدیریت با میانگین وزنی 075/0 رتبة سوم، عامل امنیت با میانگین وزنی 068/0 رتبة چهارم و درنهایت عامل عملکردی با میانگین وزنی 061/0 رتبة پنجم را دارد. در واقع فاکتورهای مؤثر بر مکان یابی اسکان اضطراری سهم متفاوتی در تحقق آن دارند که نیازمند توجه جدی مدیران و تصمیم سازان شهری است.

زمینه و هدف: برقراری نظم و امنیت درکشور از وظایف ذاتی و مأموریتی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران است که مدیریت توانمند و کارآمد انتظامی در شرایط بروز بحران به ویژه بحران های اجتماعی می تواند علاوه بر کنترل بحران، خسارات بحران بر جامعه انسانی- اجتماعی را تا حد زیادی به حداقل برساند. هدف این پژوهش، بررسی نقش ارتباطات در مدیریت بحران های شهری با رویکرد انتظامی است. روش: این پژوهش از نظر هدف ، کاربردی و از نظر روش اجرا پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش رؤسا، معاونان و افراد با تجربه و نخبگان صاحب نظر حوزه ستاد فرماندهی نیروی انتظامی بوده و حجم نمونه به صورت تمام شمار، کل جامعه آماری در نظر گرفته شد. ابزار مورد استفاده برای جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود. روایی پژوهش را اساتید و صاحب نظران مدیریت بحران نیروی انتظامی تایید کرده و پایایی آن نیز با استفاده از آلفای کرونباخ (923/0) مورد تأیید قرار گرفت. یافته ها: ارتباط با رهبران بحران و اغتشاشگران و انتقال صحیح پیام هاى تهیه شده متناسب با آن ها می تواند ضمن ایجاد شکاف و تفرقه در بین اغتشاشگران و رهبران بحران، آن ها را به تسلیم شدن یا تعدیل خواسته هاى خود وادار کند. نتایج: نتایج پژوهش نشان داد که هر چهار بعد معرفی شده برای نقش ارتباطات در مدیریت بحران، که شامل برگزاری جلسات فرماندهی، توجیه عوامل صحنه و ارتباط با مردم و ارتباط با سازمان های غیررسمی بود، از نظر پاسخگویان به نتایج مثبت رسید و بر این اساس می توان گفت ارتباطات در تمام مراحل بحران عنصر جدایى ناپذیر مدیریت بحران و داراى نقش اساسى و کلیدى در کنترل بحران هاى سیاسى، امنیتى، اجتماعى، بلایاى طبیعى، حوادث غیرمترقبه و...، دارد.

در این مقاله اهمیت نقش قوانین کیفری در مقابله با سوء استفاده های احتمالی از وضعیت بحرانی و نیز اختلافات حقوقی ناشی از وقوع بحران ها و الزاماتی که در فقه برای مدیریت به طور کلی و مدیریت بحران بخصوص مقرر شده است پرداخته می شود. سؤال اصلی این مقاله این است که از دیدگاه حقوق کیفری و به ویژه فقه امامیه ضرورت توجه به مدیریت بحران های شهری چیست؟ فرضیه ای را که برای پاسخگویی به این سؤال اصلی در صدد تحلیل و بررسی آن هستیم این است که به نظر می رسد که با توجه پیوند فقه و حاکمیت سیاسی و اجتماعی و حقوقی در ایران مدیریت بحران های شهری از منظر فقه امامیه می تواند به کارآمدی مدیریت آن ها بسیار یاری رساند. روش انجام این تحقیق با توجه به موضوع و اهداف و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت توصیفی – تحلیلی و از طریق بررسی متون قانونی و نظریات حقوقدانان و فقهای در خصوص موضوع حاضر است. بر این اساس جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و مراجعه به پایگاه های داده و جستجوی اینترنتی مقالات دارای درجه علمی معتبر و به روز رسانی شده خواهد بود. ابزار گردآوری اطلاعات به صورت فیش برداری و بانک های اطلاعاتی است. روش تجزیه و تحلیل در این مقاله به صورت کیفی و استدلالی خواهد بود. بدین شیوه که متغیرهای موضوع را مورد بررسی قرار داده و ضمن توصیف و تحلیل داده های گردآوری شده به صورت نظام مند به تبیین ابعاد مختلف موضوع پرداخته و با گذار از آنچه هست به آنچه باید باشد، داده ها مورد استدلال قرار می گیرند.

وقوع بحران های طبیعی و انسانی در همه شهرها امری محتمل است و بنابراین بایستی با مطالعه علمی پتانسیل های موجود را در راستای مدیریت بحران ها آمایش کرد. پارک ها و بوستان های شهری در مدیریت بحران های شهری نقشی استراتژیک و غیر عامل ایفاء می کنند: زیرا در مدیریت بحران های شهری اصل در دسترس بودن امکانات زیستی از یک سو و از سوی دیگر محصور نبودن و نیز حساست برانگیز نبودن اصولی اساسی به شمار می روند و این همه در پارک ها و بوستان های شهری در دسترس است. تاریخ گذشته و معاصر تهران نشان می دهد که این شهر نیز پیوسته نیازمند برنامه ریزی برای مدیریت بحران های شهری است. هدف این مقاله تحلیل و تبیین نقش پارک ها و بوستان ها در مدیریت بحران های شهری تهران در راستای اصول پدافند غیر عامل است. سؤال اصلی مقاله این است که با توجه به اصول پدافند غیر عامل پارک ها و بوستان ها چه نقشی در مدیریت بحران های شهری تهران ایفاء می کنند؟ فرضیه ای را که برای پاسخ گویی به این سؤال در صدد آزمون آن هستیم این است که با توجه به تراکم افقی و عمودی شهر تهران و ترافیک و فرسودگی بافت شهری و معابر نامناسب و ساخت و سازهای غیر استاندارد سازه های شهری، پارک ها و بوستان های شهری می توانند به عنوان پایگاه مدیریت و مأمن شهروندان و قربانیان مورد استفاده قرار گیرند. نتایج مقاله نیز نشان می دهد که پارک ها و بوستان های تهران در صورت وجود برنامه ریزی و تجهیز مناسب می توانند مکانی مناسب برای مدیریت بحران ها و نیز مأمنی برای شهروندان آسیب دیده تلقی شوند؛ بنابراین در این مقاله تلاش خواهد شد با استفاده از منابع کتابخانه ای و نیز سایر منابع علمی موجود به تحلیل و تبیین نقش پارک ها و بوستان ها در مدیریت بحران های شهری تهران در راستای اصول پدافند غیر عامل پرداخته شود.