فرهنگ دفاع مقدس

در این مقاله،که نتیجه پژوهشی میدانی است به روش دلفی در مورد راه های اثر بخش کردن فرهنگ دفاع مقدس، انجام شده است. برای پژوهش، دیدگاه های پدیدآورندگان نشرآثاردفاع مقدس به عنوان متخصصان و متفکران این عرصه، طی سه مرحله مصاحبه عمقی و به شیوه پانل به دست آمد و سپس با استفاده از آمار استنباطی (تحلیل عاملی و تحلیل مسیر) براساس الگوی نظری رومن یاکوبسن تحلیل شد. پژوهشگر برای شناخت عوامل پنهان و مؤثر بر آثار دفاع مقدس با استفاده از تحلیل عاملی از میان 32 متغیری که متخصصان مشخص کرده بودند به هشت عامل یا متغیر جدید دست یافت که عبارت است از: برنامه ریزی فرهنگی، سیاستگذاری فرهنگی، اجرا و چگونگی دریافت آثار، ابزارهای رسانه ای، نظارت دولت بر آثار، استقلال حرفه ای پدیدآورندگان، نظارت مردمی، ثبات در سیاستهای نهادی ناظر. در گام بعدی، پژوهشگر با ادغام ، گزاره ها و متغیرهای اظهارشده توسط متخصصان یعنی 32 متغیر براساس الگوی تحلیلی تحقیق شش متغیر جدید را ایجاد کرد. و تأثیر این متغیرها را بر متغیر خلق آثار حرفه ای دفاع مقدس و سپس تأثیر همه آنها را براستقبال و رضامندی مخاطبان در تحلیل مسیر مشخص کرد.

هدف تحقیق مطالعه حوزه های پیش برنده فرهنگ دفاع مقدس در گام دوم انقلاب اسلامی است. روش تحقیق به کار رفته در این مطالعه، کمی و پیمایشی است و جهت گردآوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. مطالعه به شکل نخبگی و با جامعه آماری تمام شمار در بین شش خبره حوزه دفاع مقدس انجام شده است. در این تحقیق از طریق مصاحبه با شش خبره در حوزه دفاع مقدس، تعداد 10 حوزه اصلی دفاع مقدس بنام حوزه های شهدا، ادبیات و تاریخ شفاهی، نیروی انسانی متولّی، پیشکسوتان، فرهنگی و هنری، معارف جنگ، راهیان نور، فناوری و رسانه، تبلیغات، و حوزه حقوقی بین المللی شناسایی شد. در ادامه تحقیق، این 10 حوزه با استناد به متن مصاحبه های تحقیق و دیدگاه سایر اندیشمندان تبیین شده است. در نهایت از طریق مطالعه کمی و توزیع پرسشنامه بین خبرگان، سهم 10 حوزه دفاع مقدس در ترویج فرهنگ دفاع مقدس در گام دوم انقلاب اسلامی در وضع موجود و وضع مطلوب آورده شده است. نتایج نشان می دهد عملکرد کلیه نهادهای دفاع مقدس در کشور، حدود 50 درصد است. از نظر خبرگان در وضعیت مطلوب باید به 86 درصد رسید و شکاف عملکردی فعلی در حد 35 درصد است.

شهدای دفاع مقدّس نقش مهمی در حفظ مرزهای جغرافیایی و عقیدتی و هویّتی و در نتیجه، تداوم حیات جامعه ایرانی ایفا نمودند؛ بنابراین، مطالعه و بررسی اندیشه ها و آرمان های شهدا می تواند موجب بازتولید عناصر هویّتی و فرهنگی و ارزش های جامعه باشد. وصیّت نامه ها بازتابی است از مجموعه اندیشه ها و باورها و عقاید و مطالبات و آرزوهای شهدا که به عنوان میراث مقدّس مکتوب بر جای مانده و شایسته توجه و مطالعه است. در این مطالعه تلاش شد تا با استفاده از روش تحلیل محتوا ضمن بررسی محتوایی تعداد 97 وصیّت نامه شهید گیلانی دفاع مقدّس، برجسته ترین و مهم ترین مضامین مورد اشاره در وصیّت نامه ها احصا و مورد بررسی قرار گیرد. با تحلیل محتوای وصیّت نامه های شهدای گیلان، 17 مقوله استخراج گردید و این مقوله ها در قالب سه مقوله کلان تعریف گردیدند؛ در مجموع، وصیّت نامه شهدای گیلانی شامل سه دسته مضامین مذهبی و اعتقادی،  سیاسی- اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی است. در میان مضامین مذهبی و اعتقادی، امام حسین (ع) و مهدویّت و در میان مضامین سیاسی- اقتصادی، امام خمینی (ره) ، ولایت فقیه و مبارزه با ابرقدرت های جهانی و در میان مضامین اجتماعی- فرهنگی، خانواده و وحدت و همگرایی اجتماعی، از جمله پربسامدترین مقوله های مورد اشاره در وصیّت نامه های شهدای گیلانی به شمار می روند.

دفاع ایران در مقابل عراق در جنگ تحمیلی، بیانگر یک تجربه ی نظامی با نگرش جهاد در اسلام است. ملت ایران در دفاع مقدس علاوه بر پیروز شدن، فرهنگ ویژه آن را نیز خلق کرد. این فرهنگ، ترکیبی جهادگونه ای از حماسه و عرفان است که با ابعاد مختلف باورهای دینی تراز شده است. فرهنگ دفاع مقدس، مدلی اعتبارسنجی شده است که از بیرون مرزهای کشور کپی نشده و از بطن تمدن اسلامی- ایرانی نشأت گرفته است. بنابراین مؤلفه های آن را می توان به عنوان خطوط راهنما برای تبیین ارزش های حاکم بر برنامه های توسعه در دولت اسلامی تعمیم داد. ادعای مقاله ی حاضر، الگو قراردادن مدل حاصل از جنگ تحمیلی برای دوران حاضر است. مقاله به شناسایی مؤلفه های فرهنگ فاع مقدس و تبیین تراز ارزشی آن به عنوان ارزش های محوری می پردازد. روش تحقیق از نوع تحلیل توصیفی و روش گردآوری اطلاعات از نوع مطالعه ی کتابخانه ای و مصاحبه می باشد. نتیجه ی تحقیق حاکی از آن است که ده مؤلفه ی اصلی زیربنای فرهنگ دفاع مقدس را می توان تفکر اسلامی و ربانیت، ایمان و معنویت، ایثار و روحیه ی جهادی، مدیریت و فرماندهی، تکیه بر مردم و جوان گرایی، هدایت رهبری، وحدت و کار تیمی، خلاقیت و ابتکار، مهندسی و مدیریت علمی و مقاومت و ایستادگی دانست.