مهندسی عمران

هدف این پژوهش، بررسی تجربه زیسته دانشجویان دوره کارشناسی رشته مهندسی عمران از توجه برنامه درسی به حوزه عاطفی است تا زوایا و ابعاد آن مشخص شود. رویکرد پژوهش حاضر، کیفی  و روش پژوهش از نوع پدیدارشناسی است که به همین منظور از بین 85 دانشجوی سال چهارم دوره کارشناسی رشته مهندسی عمران دانشگاه تبریز در سال تحصیلی 96-95 تا رسیدن به حد اشباع اطلاعات، 15 نفر از آن ها به شیوه نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند و با جلب رضایت ایشان با استفاده از پروتکل مصاحبه تأییدشده توسط متخصصان مورد مصاحبه قرار گرفتند. جهت حصول اطمینان از قابلیت اعتمادپذیری داده های پژوهش از روش مکرر، مقایسه مستمر داده ها، خلاصه سازی و دسته بندی اطلاعات بدون اینکه داده ها آسیبی ببینند، استفاده شد. پس از ضبط مصاحبه ها جهت تحلیل اطلاعات جمع آوری شده روش اسمیت استفاده شد و نتایج نشان داد برخی عناصر برنامه درسی رشته تحصیلی مهندسی عمران در دوره کارشناسی چون اهداف شناختی، محتوای غیررسمی، استفاده از روش های نوین تدریس، استفاده از مواد و وسایل آموزشی مناسب، تعاملات استاد و دانشجو، استفاده از اساتید جوان در تدریس، استفاده از معیار مناسب در ارزشیابی و درنظرگرفتن فعالیت های جانبی توانسته است به عواطف و احساسات دانشجویان توجه نماید و برخی دیگر ازجمله اهداف مهارتی، محتوای رسمی، زمان ارائه و اعتبار علمی محتوا، رعایت عدالت و انصاف در ارزشیابی و ضریب دشواری سؤالات در ارزشیابی در دستیابی به این هدف موفق نبوده اند.

با توجه به تأسیس رشته مهندسی مدیریت پروژه در کشور از سوی نگارنده، این مقاله بر چگونگی طراحی برنامه آموزشی درسی و مسایل مهم جهت لحاظ در برنامه درسی رشته دانشگاهی مهندسی عمران و مدیریت پروژه تمرکز می کند و هدف آن ارتقای سطح دانش آموختگانی است که نه تنها از نیاز به پیشرفت پایدار آگاه نیستند، بلکه آرمان های سازمان های صنعتی، افراد حرفه ای و ذینفعان دانشگاهی را، پیرو این امر نیز برآورده نمی کنند. این مقاله از نوع پژوهش کاربردی و مبتنی بر مطالعه موردی مستخرج از یافته های پژوهشی بوده است. برای دستیابی به این هدف، مروری برای تعیین حوزه های اصلی موردبررسی در پیشرفت پایدار و مفهوم پایداری جهت لحاظ در برنامه ریزی درسی و سرفصل درس صورت 'گرفته و توجه ویژه ای به نقش مهندسی عمران و مدیریت پروژه شده است. داده های اولیه با استفاده از بررسی مقالات مهم و مدارک معتبر به طور ویژه بر روی مطالعات در خصوص دو مطالعه موردی، یکی در مورد برنامه مهندسی عمران و مدیریت پروژه در دانشگاه شمال شرق انگلستان و دیگری در بخش مرکزی ایتالیا که در این زمینه موفق بوده اند، جمع آوری شده است. نتایج مبتنی بر  این روش تحقیق  منجر به طراحی جدولی با مؤلفه های اساسی جهت لحاظ در سرفصل برنامه ریزی درسی رشته مهندسی عمران و مدیریت پروژه در کشور شده است که در نوع خود کاربردی و مشتمل بر یک چارچوب پیشنهادی در 9 حوزه و 75 مقوله برای لحاظ در برنامه آموزشی رشته های مذکور به عنوان خروجی این پژوهش می باشد.

هدف پژوهش حاضر، شناسایی و ارزیابی روش های تدریس و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانشجویان رشته مهندسی عمران یکی از دانشگاه های جامع کشور بوده است. رویکرد تحقیق، ترکیبی اکتشافی متوالی از نوع ابزارسازی است. روش تحقیق کیفی در این مطالعه، پدیدارشناسی و در بخش کمّی پیمایشی بوده است. ابزار جمع آوری اطلاعات بخش کیفی، مصاحبه نیمه ساختاریافته و ابزار بخش کمّی، پرسشنامه محقق ساخته بوده است. جامعه آماری بخش کیفی، اعضای هیات علمی رشته مهندسی عمران دانشگاه مربوطه و بخش کمّی دانشجویان سال سوم و چهارم رشته کارشناسی مهندسی عمران به تعداد 80 نفر بوده است. در بخش کیفی به منظور بررسی عمیق موضوع با همه اعضای جامعه (12 نفر) مصاحبه صورت گرفت و در بخش کمّی حجم نمونه آماری بر اساس جدول کرجسی و مورگان 68 نفر تعیین شد. به منظور تحلیل یافته های کیفی از مقوله بندی و برای تحلیل اطلاعات کمّی نیز از نرم افزارSPSS  استفاده شده است. یافته ها نشان داد از نظر اعضای هیئت علمی، روش های تدریس در رشته مهندسی عمران باید دارای ویژگی هایی همچون: تاکید بر یادگیری عملی و تدارک فرصت های یادگیری در محیط های واقعی و تقویت دید مهندسی باشد و در زمینه ارزشیابی، اعضای هیئت علمی معتقد بودند ارزشیابی در رشته مهندسی عمران باید شامل ویژگی هایی همچون استفاده از روش های متنوع، مستمر و عملکردی باشد. از نظر دانشجویان در زمینه تدریس به ارائه دروس به صورت برنامه ریزی شده بیشتر از موارد دیگر توجه شده و در زمینه ارزشیابی، در نظر گرفتن کارهای عملی، تکالیف و پروژه های دانشجویی در ارزشیابی پایانی میانگین بالاتری داشته است، اما در مجموع دانشجویان روش های تدریس و ارزشیابی فعلی را چندان مطلوب ارزیابی نکرده اند. بنابراین می توان این گونه نتیجه گیری کرد که بین وضعیت مطلوبی که اساتید مصاحبه شونده از تدریس و ارزشیابی در نظر داشته اند و وضعیت موجود از نظر دانشجویان، تفاوت وجود دارد.

هدف پژوهش حاضر شناسایی و تحلیل تجربه های آموزشی دانشجویان کارشناسی ارشد مهندسی عمران با تأکید بر ابعاد ذهن به منظور ارتقای کیفیت آموزش علوم مهندسی است. رویکرد این پژوهش کیفی و از نوع روش پدیدارشناسی است، به همین منظور بر اساس نمونه گیری هدفمند، با 18 نفر از دانشجویان کارشناسی ارشد مهندسی عمران مصاحبه صورت گرفت. داده های به دست آمده با استفاده از روش کلایزی تجزیه وتحلیل شدند. یافته های این پژوهش گویای این است که بعد ذهنی تخصص مدار، بعد ذهنی خلاق و بعد ذهنی احترام گذار در دانشجویان مهندسی عمران مورد تأکید واقع شدند و بعد ذهنی اخلاق مدار و بعد ذهنی ترکیب گر در دانشجویان مهندسی عمران مورد غفلت واقع شدند که عوامل مؤثر بر آن عبارت اند از: عملکرد نامطلوب دانشجو، کارکرد ضعیف نظام صنعتی، بازدهی نامطلوب آموزش مهندسی عمران، عدم تأکید بر تلفیق بیرونی توسط استاد، عدم تأکید بر تلفیق درونی توسط دانشجو.

آموزش با کیفیت و فهم و درک دقیق درس طراحی معماری و شهرسازی که در واقع وسیله ای جهت آشنا نمودن دانشجویان رشته عمران با رشته معماری و نیز از بین بردن شکاف عمیق بین این دو رشته است، ضروری به نظر می رسد. هدف این پژوهش، بررسی کیفیت آموزش درس مذکور برای دانشجویان مقطع کارشناسی دانشکده مهندسی عمران است. شیوه پژوهش، کیفی- تحلیلی و پیمایشی و از نظر نتایج یک تحقیق کاربردی است. جامعه اماری مورد مطالعه شامل کلیه دانشجویان ترم 4، 5، 6، 7 و 8 مهندسی عمران دانشگاه تبریز است که این درس را گذرانده اند. نتایج به دست امده از یافته ها نشان می دهد که کیفیت آموزش این درس برای دانشجویان عمران دانشگاه تبریز، 24.44% ضعیف، 67.77% متوسط و 7.77% خوب است. گویه های مورد بررسی بعد آموزشی اکثرا نسبتا نامطلوب و بعد کالبدی اکثرا نسبتا مطلوب است. در نهایت، جهت بهبود کیفیت آموزش درس طراحی معماری و شهرسازی پیشنهاداتی ارائه گردیده است.

هدف پژوهش حاضر، شناسایی مؤلفه های ضروری اشتغال پذیری دانش آموختگان رشته مهندسی عمران بوده است که از نظر هدف، از نوع کاربردی و از نظر ماهیت گردآوری داده ها از نوع میدانی است و با توجه به هدف پژوهش از روش کیفی پدیدارشناسی استفاده شده است. جامعه آماری شامل مهندسان حرفه ای عمران تحت عنوان کارفرمایان حوزه مهندسی عمران بوده و از رویکرد نمونه گیری هدفمند با روش گلوله برفی برای جمع آوری نمونه به تعداد 20 نفر استفاده شده است. شیوه جمع آوری اطلاعات مصاحبه نیمه ساختار یافته بوده و به منظور تحلیل یافته ها از مقوله بندی استفاده شده است. روش اعتباریابی داده های مصاحبه ها، از نوع روایی درونی بوده است. نتایج پژوهش نشان داد از نظر کارفرمایان حوزه مهندسی عمران مهم ترین مؤلفه های اشتغال پذیری رشته مهندسی عمران شامل6 مولفه بود که عبارتند از دانش تئوری و تخصصی، دانش بین رشته ای، دانش عملی و فنی، مهارت های کار جمعی، مهارت های شغلی و بینش مهندسی است.

دانشجویان سرمایه های انسانی جامعه برای رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و صنعتی هستند. در این میان، نقش دانشگاه به عنوان محیط اصلی رشد و اعضای هیئت علمی برای ایجاد انگیزه و هدایت دانشجویان در طول مسیر سازندگی آنها غیر قابل انکار است. هدف از این مطالعه، بررسی نقش آموزش مهندسی و بهبود آن در وضعیت کیفی آموزش، تربیتی و تحصیلی دانشجویان است. بدین منظور، تعاریف پایه مطرح در این زمینه بررسی و ارائه شده اند. سپس، عوامل مهمی که در قالب آنها کیفیت فردی و علمی یک دانشجو شکل می گیرد و در زمینه ارتقاء کیفیت آموزش و تحصیل دانشجویان موثرند شناسایی و رتبه بندی شده اند. بدین منظور از ابزارهای مدیریت چندمعیاره (MCDM) استفاده شده است. همچنین شاخصی جهت کمی کردن نقش آموزش مهندسی در تربیت و تحصیل دانشجویان ارائه و برای تعدادی از دانشگاه های جامع و مهندسی در سطح کشور به عنوان مورد مطالعاتی پیاده سازی شده است. در ادامه، تاثیر عدم قطعیت های موجود در تعیین عوامل موثر در آموزش مهندسی با استفاده از یک روش بر پایه زنجیره مارکو (Marcov Chain) مورد بررسی قرار گرفت. بر این اساس، گستره محتمل برای تغییرات شاخص ارائه شده بمنظور ارزیابی کیفی آموزش مهندسی تعیین شد. نتایج این مطالعه حاکی از اهمیت قابل توجه عواملی همچون شرایط محیطی و امکانات زیرساختی، اندرکنش با استاد و شرایط شخصی/هدفمندی دانشجو در کیفیت آموزش مهندسی و لزوم توجه بیشتر به این گونه عوامل برای بهبود کیفی آموزش است.

هدف این پژوهش طراحی الگوی شایستگی رشته مهندسی عمران متناسب با نیازهای بازار کار است. پژوهش با استفاده از روش آمیخته اکتشافی متوالی غالب انجام شد. پژوهش شامل گردآوری و تحلیل داده های کیفی به روش تحلیل محتوا و انباشت نگاشتی و همچنین برگزاری کارگاه های دیکوم با خبرگان و گردآوری و تحلیل داده های کمی جهت اعتباربخشی شایستگی ها بود. تجزیه وتحلیل داده های کمی با استفاده از روش های آمار توصیفی استنباطی (میانگین و میانگین رتبه فریدمن) با استفاده از نرم افزار SPSS Ver.24 انجام شد. نمونه گیری از خبرگان به صورت هدفمند و گلوله برفی انجام شد. مؤلفه های شایستگی شناسایی و اولویت بندی شد و الگوی شایستگی و الگوی ارزشیابی شایستگی ها ارائه شد. نتایج نشان دهنده آن است که دانش تخصصی (مهندسی و فناوری، ساختمان سازی، ریاضیات، طراحی) در کنار دانش رایانه و الکترونیک، زبان انگلیسی، قوانین دولتی، خدمات مشتری در اولویت اول شایستگی های دانشی قرار دارند. مهارت های عملی (ریاضی، علمی، نظارت، مدیریت منابع انسانی، مادی و مالی) و مهارت های شناختی (تفکر انتقادی، حل مسائل پیچیده، درک مطلب، تجزیه وتحلیل عملیات و سامانه ها) نیز از اهمیت بالایی جهت پاسخگویی به نیازهای بازار کار برخوردارند. برای ارزشیابی مؤلفه های دانش: آزمون کتبی و پروژه، مهارت های عملی: آزمون کتبی عملکردی، شناسایی، نمونه کار...، مؤلفه های شناختی: آزمون های عاطفی و شناختی پیشنهاد شد.

پس از شیوع ویروس کرونا محدودیت هایی در فعالیت های مختلف در دنیا به اجرا گذاشته شد. یکی از زمینه هایی که به شدت دچار تغییر شد، شرایط دانشگاه ها بود. بدین ترتیب موضوع ارتباط الکترونیکی برای پیگیری امور آموزشی و پژوهشی مطرح شد. در این مقاله با استفاده از یک فرم نظرسنجی، تلاش شده تا وضعیت آموزش و پژوهش در رشته مهندسی عمران، در دوران شیوع کرونا بر اساس نظرات دانشجویان ارزیابی گردد. نتایج نشان می دهد که دانشجویان کارشناسی از کیفیت یادگیری در این دوران رضایت نداشتند (حدود 66 درصد کمتر از متوسط) اما دانشجویان تحصیلات تکمیلی کیفیت یادگیری در شیوه مجازی را مناسب ارزیابی کردند (حدود 21 درصد کمتر از متوسط). با توجه به مشکلات ایجاد شده برای دروس عملی دوره کارشناسی (کمتر از 5 درصد برگزاری به شیوه حضوری) و نیز جمع آوری داده های پایان نامه های تحصیلات تکمیلی در طول دوره شیوع بیماری کرونا (حدود 23 درصد با مشکل جدی)، افت فارغ التحصیلان رشته مهندسی عمران از دید عملی در سال های آینده قابل انتظار خواهد بود. گسترش تقلب در آزمون ها (حدود 40 درصد) و نیز تفاوت در دسترسی به اینترنت و سامانه های لازم جهت شرکت در کلاس های مجازی (حدود 42 درصد کمتر از حد متوسط)، موضوع عدالت آموزشی (حدود 50 درصد ناراضی) در این دو سال را دچار چالش کرد. در مجموع می توان گفت، آموزش و پژوهش در رشته مهندسی عمران به شیوه مجازی نمی تواند به طور کامل جایگزین شیوه های حضوری شود، اما از برخی قابلیت های آن می توان در آینده به عنوان مکمل آموزش حضوری استفاده نمود.

آموزش ابزارهای بررسی پایداری برای مهندسان عمران باید با هدف اتخاذ پایدارترین تصمیمات مهندسی در پروژه ها صورت گیرد. هدف اصلی این پژوهش مقایسه به کارگیری رویکرد پایداری در آموزش مهندسی عمران در ایران با برخی کشورهای توسعه یافته است. در این پژوهش از روش توصیفی_ مقایسه ای جهت سنجش عوامل مورد بررسی استفاده شده است. در همین راستا، ضمن بررسی دیدگاه های سازمان های حرفه ای داخلی و خارجی، به اهمیت آموزش پایداری پرداخته شده و با شرح مباحث آموزشی پایداری در برخی دانشگاه های مطرح جهان و مقایسه آن ها با برنامه مصوب آموزشی مهندسی عمران در کشور، راهکارهایی را برای آموزش پایداری در مهندسی عمران ارائه می دهد. با توجه به مطالعات انجام شده، مشخص گردید در برخی جنبه ها می توان در برنامه های آموزشی مراکز آموزش عالی کشور، در جهت آموزش مفاهیم پایداری تجدید نظر گردد. با اصلاح و به روزرسانی شیوه های تدریس و ارتباط دانشجویان با صنعت و شرکت های دانش بنیان، مفاهیم پایداری به صورت عملیاتی آموزش داده شود، به گونه ای که دانشجویان بتوانند پس از گذراندن دروس مربوط، آمادگی لازم جهت اعمال این مفاهیم در طراحی ، ساخت و بهره برداری از زیرساخت های عمرانی را کسب کنند. استفاده از رویکردهای تعاملی _ تشویقی و فعالیت های گروهی میان دانشجویان و مهندسان عمران می تواند به ارتقای کیفیت آموزش پایداری کمک کند.

در این مقاله فناوری اطلاعات در ارتباط با طراحی مهندسی عمران و ساختمان به منظور دادن آگاهی اجمالی درباره تکامل، همانندسازی، بینش و گرایش روزآمد استفاده از فناوری اطلاعات مطرح شده است. در این پژوهش در مجموع، 5000 مقاله که در طول قرن بیستم با استفاده از فناوری اطلاعات در طراحی مهندسی عمران و ساختمان تهیه و منتشر شده است، شناسایی و به کار گرفته شده اند.

در این مقاله عوامل مؤثر در تشکیل و گسترش، پایداری و زوال قطب های علمی و حرفه ای در جوامع سنتی گذشته از دیدگاه تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به پیشرفت های فنی و اطلاع رسانی و بالا رفتن سطح نیازها، امکانات و انتظارات عمرانی جوامع در دهه های اخیر، هدف های مهم یک قطب علمی در رشته مهندسی عمران تبیین شده است. همچنین، شرایط و پیش نیازها و زیر ساختارهای محیطی لازم و امکانات و ضوابط مورد نیاز برای قطب شدن یک دانشگاه یا مرکز علمی بررسی شده است. در ضمن، مزایا و مضار به وجود آوردن قطب های علمی متمرکز از دیدگاه سیستم های پویا به صورت کلی و فلسفی مطالعه و نقد شده است. به نظر می رسد که بعضی از اهداف و رسالت های مهم و قدیمی قطب های علمی را در پیشرفت های اخیر در تکنولوژی ارتباطات و اطلاع رسانی برآورده کرده است که تا حدودی در بسیاری از زمینه ها توجیه ایجاد قطب های متمرکز علمی در یک محل را زیر سؤال می برد. برای ایجاد یک قطب علمی لازم است که اولاً با بررسی خصوصیات قطب های علمی موجود در رشته مهندسی عمران و مراکز آموزشی تحقیقاتی پیشرفته موسوم به مراکز اعلا در کشورهای پیشرفته صنعتی با توجه به نیاز و امکانات و اهداف ملی مشخصات این گونه قطب ها در ایران باید تبیین شود. ثانیاً مراکز علمی واجد شرایط برای قطب شدن و رشته های مربوط در ایران شناسایی و مشخص شوند. ثالثاً با استفاده از روش های علمی مکان یابی مراکز بهینه از بین آنها گزینش گردند. علاوه بر این، لازم است توجه شود که در شرایط فعلی، بر خلاق گذشته، به علت تغییرات سریع و همه جانبه ساختار این گونه قطب ها باید پویا، انعطاف پذیر و قابل انطباق با تحولات سریع فنی و شرایط جهان امروز باشد. مباحث طرح شده در این مقاله تنها به موضوع قطب های علمی در رشته مهندسی عمران محدود نمی شود، بلکه در مورد سایر رشته نیز مطرح است. بنابراین، در این مقاله سعی شده است سؤالاتی در خصوص لزوم ایجاد و گسترش و نیز خصوصیات قطب های علمی مطرح و باب بحث تازه ای در این مورد گشوده شود. نتیجه مهم بحث های مطرح شده ایت است که در شرایط پویا و متغیر فعلی کلیه جوانب ایجاد قطب ها علمی در ایران باید قبل از تصمیم گیری و سرمایه گذاری چشمگیر مورد بررسی علمی بیشتر قرار گیرند و مآلاً ساختار آنها نیز غیر متمرکز، قابل انعطاف و قابل انطباق در طول زمان باشد.

 با توجه به اهمیت منابع تاریخی نوشته شده در زمینه مهندسی عمران، در نوشتار حاضر خلاصه ای از سیر تحول فعالیت های مهندسی عمران در جهان و ایران از سه منبع اصلی استخراج و ارائه شده است. در بررسی این منابع با مروری بر پیشینه علم در جهان و سیر تحول آن، به بررسی و تلخیص تاریخ صنعت و اختراع ، مبانی تمدن صنعتی ، مراحل ماشینیسم و پیشرفت آن و همچنین، تکنیک های تمدن صنعتی و تحول فعالیت مهندسی پرداخته شده و در انتها به طور گزینشی ، اطلاعات مربوط به تکنیک های ساختمان، پل ها و سدهای احداث شده در اعصار و کشورهای مختلف و ایران باستان ارائه شده است.

چارچوبی به منظور ارتقای محتوای آموزش کارشناسی مهندسی عمران با رویکرد انتقال مهارت های کارآفرینی پیشنهاد شده است. با روش تحقیق آمیخته-اکتشافی، ابتدا با مصاحبه با 11 نفر از خبرگان دانشگاه، به مدل مفهومی شامل 9 مؤلفه (زیست بوم، آزمون ها و ارزشیابی، ساختار، مشوق ها، دروس عمومی/ نظری، پروژه ها (طراحی سازه و راه سازی)، کارآموزی، دروس تکمیلی و کهاد، فوق برنامه) رسیدیم. بر اساس زیرمؤلفه ها، راهکارهایی به منظور ارتقای محتوای آموزش کارشناسی مهندسی عمران با انتقال مهارت های کارآفرینی ارائه شده است. سپس بر اساس مدل، پرسش نامه ای شامل 35 پرسش طیف لیکرت و 2 ترتیبی طراحی و در نمونه ای از مهندسان عمران شاغل (متخصصان) توزیع شد. داده های حاصل، با آزمون فریدمن تحلیل شد و پرسش ها به ترتیب اولویت از متخصصان مرتب شدند. سرانجام بر اساس 20 اولویت ابتدایی، پیشنهاداتی برای سیاست گذاران، استادان و کارآفرینان و دانشجویان ارائه شده است. برای مثال بازدید از کارگاه ها به عنوان فعالیت های فوق برنامه، پیشنهاد استادان و اولویت اول متخصصان بود. همچنین، پیشنهاد درسی تحت عنوان «پروژه نوآورانه» جزء 20 اولویت ابتدایی متخصصان بود.