گروه های خاموش

تکنولوژی های نوین ارتباطی و اطلاعاتی ‏‎(ICTs)‎‏ تغییرات بسیاری را در جوامع معاصر و تمام ارکان آن ایجاد کرده است. از مهمترین عرصه هایی که ‏این تکنولوژی ها در آن تاثیرگذار بوده اند، حوزه مربوط به تعامل بین رسانه ها و ساختارهای اجتماعی بوده است. در این مقاله سعی داریم به بررسی ‏تاثیرات اینترنت در حوزه بازنمایی گروه های اجتماعی و به ویژه گروه های خاموش بپردازیم. بدین منظور از مفاهیمی چون نظریه «گروه های خاموش» ‏و «ایده صدا» استفاده نموده و با تلفیق آنها با برخی مفاهیم کلاسیک مطالعات اجتماعی و فرهنگی (نظیر سرمایه اجتماعی و توانمند سازی) به چگونگی ‏بازنمایی گروه های خاموش و صدادار شدن این گروه ها خواهیم پرداخت. همچنین امکانات و کاربردهایی که اینترنت در اختیار این گروه ها قرار می دهد ‏مورد بررسی قرار خواهند گرفت.‏

هدف این پژوهش بررسی فرهنگ به عنوان عاملی توأمان توانمندساز و محدودکننده در دسترسی همگانی به اطلاعات در ایران است؛ موضوعی که توجه جامعه جهانی به آن، بیانگر نگرانی در خصوص مشارکت شهروندان و پاسخگویی دولت ها در عرصه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و غیره است. دسترسی آزاد به اطلاعات در بسیاری از کشورها به عنوان یک حق سیاسی و مدنی درک شده است و یکی از پیامدهای بلافصل آن شکل گیری دموکراسی مشارکتی و مشورتی است، چراکه دسترسی آزاد به اطلاعات، امکان مداخله شهروندان در رویه های عمومی را فراهم می کند و این امر لزوم پاسخگو بودن دولت را ایجاب می کند. علاوه بر این، توانمند شدن شهروندان و بخصوص گروه های حاشیه نشین یا به تعبیر دیگر گروه های خاموش مانند فقرا، بیسوادان و حتی در برخی موارد زنان که به دلیل وجود نابرابری ناشی از روابط قدرت در بین گروه های اجتماعی، از دسترسی های نابرابری برخودار هستند، یکی دیگر از دلایلی است که لزوم دسترسی آزاد به اطلاعات را برجسته می کند. تجربه کشورهای مختلف نشان می دهد که با دسترسی آزاد به اطلاعات، بستری در جهت ارتقای سطح سلامت، آموزش، بهداشت، درآمد و حتی حفاظت و صیانت از حقوق انسانی برای گروه های ذکر شده فراهم شده است. در این پژوهش علاوه بر مرور ادبیات نظری و پژوهش های انجام شده در این حوزه، با پرداختن به لزوم حق دسترسی همگانی به اطلاعات، چشم اندازی از وضعیت موجود در ایران ارائه داده ایم. از این رو، پرسش ما در این مقاله این است که کدام عوامل و موانع فرهنگی در دسترسی شهروندان به اطلاعات اثرگذار هستند؟

براساس نظریه گروه خاموش، زبان و شیوه های ارتباطی، متأثر از شرایط اجتماعی است که در آن مردان قدرت و امکانات بیشتری دارند و زنان، به دلیل محرومیت، به مثابه گروه های خاموش محسوب می شوند؛ لیکن تحولات تکنولوژیکی اخیر و دسترسی به فضاهای مجازی به کاهش نابرابری های اجتماعی و تقویت گروه های ضعیف اجتماعی از جمله زنان انجامیده است. در این مطالعه، نحوه تأثیر فضاهای مجازی (سایت های مربوط به مراقبت های پزشکی دوران بارداری و زایمان) بر توانمندسازی زنان باردار به مثابه گروه های خاموش واکاوی شده است. این تحقیق با بهره گیری از روش نظریه مبنایی و نمونه گیری هدفمند با 16 نفر از زنان باردار مراجعه کننده به این سایت ها و مصاحبه کیفی با آن ها انجام شده است. نتایج مطالعه نشان می دهد زنان با استفاده از فضای مجازی توانسته اند بر محدودیت ناشی از جنسیت فایق آیند و مسائل بارداری را بدون دغدغه بیان کنند و فضاهای مجازی به توانمندسازی ارتباطاتی زنان باردار یاری رسانده است. علاوه بر این، زنان توانسته اند به کمک اطلاعات حاصله از اینترنت، نقش فعالی در فرایند مراقبت های پزشکی خود ایفا کنند؛ بنابراین، فضاهای مجازی به تعدیل قدرت در رابطه پزشک و بیمار انجامیده است.