خط لوله گاز

در دهه آغازین قرن بیست و یکم، تقاضا برای گاز طبیعی دارای بالاترین رشد می باشد. رشد فزاینده اقتصادی هند، نیازمندی این کشور به انرژی بویژه گاز طبیعی را افزایش داده است. از میان انتخاب های متعدد برای واردات گاز طبیعی، گزینه خط لوله زمینی ایران - هند مورد توجه مسوولان این کشور قرار گرفته است که با این روش انتقال خط لوله از سرزمین پاکستان در این پروژه ضرورتی انکارناپذیر است. اما مساله این است که آیا همکاری های اقتصادی ایران، هند و پاکستان در قالب پروژه خط لوله گاز می تواند چالش های ژئوپولیتیکی میان سه دولت را به نفع منافع اقتصادی حل و یا تضعیف کند؟ برای پاسخ به این مساله از روش توصیفی - تحلیلی استفاده شده است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که دستاوردهای ژئوپولیتیکی و ژئواکونومیکی هند، ایران و پاکستان در احداث پروژه خط لوله زمینی یکسان نیست و همکاری های اقتصادی به تنهایی نمی تواند بازدارنده چالش های ژئوپولیتیکی میان سه دولت باشد. بنابراین ناامنی، بزرگ ترین چالش پیش روی خط لوله گاز در سرزمین پاکستان است.

در این‌ مقاله‌، نویسنده‌ درصدد است‌، با عنایت‌ به‌ تحول‌ در مفهوم‌ امنیت‌، نشان‌ دهد که‌ نیاز به‌انرژی‌ در جنوب‌ آسیا یک‌ مسئله‌ حیاتی‌ است‌ و خط لوله‌ گاز ایران‌ به‌ جنوب‌ آسیا، نه‌ تنها از اهمیت‌زیادی‌ در رفع‌ این‌ نیازها برخوردار است‌، بلکه‌ میزان‌ تأثیرگذاری‌ جمهوری‌اسلامی‌ ایران‌ را درجنوب‌ آسیا افزایش‌ خواهد داد. نگارنده‌ معتقد است‌ با کشیده‌شدن‌ خط لوله‌ گاز ایران‌ به‌ جنوب‌آسیا، چهار مسئله‌ مهم‌ امنیتی‌ حل‌، و یا از میزان‌ تشنج‌زایی‌ آنها در حد بالایی‌ کاسته‌ خواهد شد. این‌چهار مسئله‌ عبارت‌اند از : اختلاف‌ هند و پاکستان‌ بر سر کشمیر، اختلاف‌ ایران‌ و پاکستان‌ درباره‌افغانستان‌، فرقه‌گرایی‌ در پاکستان‌، و اختلاف‌ مسلمانان‌ و هندوها در هندوستان‌. علاوه‌ بر این‌،نگارنده‌ بر این‌ باور است‌ که‌ در مجموع‌، خط لوله‌ گاز ایران‌ به‌ جنوب‌ آسیا فرصتهایی‌ استثنایی‌ رابرای‌ ارتقای‌ موقعیت‌ استراتژیک‌ ایران‌ فراهم‌ خواهد کرد.

حوضچه خلیج فارس و کشورهای پیرامون آن، بزرگ ترین منبع غنی نفت و گاز جهان است که 40 درصد ذخایر گاز طبیعی و 5/61 درصد از ذخایر نفت جهان را در خود جای داده است. در این میان، ایران با دارا بودن 13/28 تریلیون متر مکعب گاز طبیعی(5/15 ذخایر جهانی) و 5/137 میلیارد بشکه نفت (5/11 ذخایر جهانی)، مهم ترین کشور منطقه از نظر ذخایر انرژی فسیلی است. از این رو بیش از پیش در کانون تحولات بین المللی انرژی قرار گرفته است. موقعیت مناسب جغرافیایی ایران و رشد فزاینده اقتصادیِ بازارهای شبه قاره هند، شرق آسیا و اروپا نیازمندی آنان به انرژی، به ویژه گاز طبیعی را افزایش داده و زمینه را برای احداث خطوط لوله گاز طبیعی از ایران به بازارهای مصرف ایجاد کرده است.

وجود منابع عظیم گاز طبیعی در کشور در کنار تقاضای روزافزون گاز طبیعی به عنوان یک سوخت فسیلی پاک، مطالعات مربوط به حوزه صادرات گاز طبیعی با رویکردهای گوناگون را به امری ضروری بدل کرده است. در پژوهش حاضر با در نظر گرفتن وضعیت انرژی سه کشور هند، پاکستان و ترکیه، شرایط صادرات گاز طبیعی از طریق خط لوله به این کشورها بررسی شد. در این راستا ریسک های اقتصادی- امنیتی مربوط به صادرات گاز طبیعی از طریق خط لوله شناسایی و سپس با ارائه شاخص های کمی، هریک از این ریسک ها برای کشورهای موردمطالعه محاسبه و با یکدیگر مقایسه شدند. درنهایت با محاسبه شاخص کلی ریسک های موجود، کشور ترکیه با کمترین ریسک (519/0) به عنوان اولویت صادراتی جمهوری اسلامی ایران تعیین شد. هند (67/0) و پاکستان (677/0) به ترتیب اولویت های دوم و سوم تعیین شدند.