امانت بین کتابخانه ای

وجود سازگاری یا تضاد در امر حفاظت و نگهداری و سهیم شدن کتابخانه‌ها در منابع یکدیگر، هدف بررسی حاضر است. کتابخانه‌ها از یک طرف، با شرکت در طرح مشارکت درصدد گسترش ارزشهای علمی منابع خود هستند و از سوی دیگر، با پایین آوردن سطح استفاده از مواد و جابه جایی آن، جهت کاهش هزینه‌های حفاظت تلاش می‌کنند. به نظر می‌رسد کاغذی که نوشته بر روی آن چاپ می‌شود و محیط نگهداری مواد، از شرکت کتابخانه در طرح مشارکت، برای مواد خطر بالقوه‌تری محسوب می‌گردد. از مشکلات عمده در این راه، تعریف و کاربرد دقیق اصطلاحات حفاظت و نگهداری و نوع مشارکت است. در این مورد، بین موادی که باید به شکل اصلی خود نگهداری شوند و آنهایی که باید محتوای فکریشان را حفظ کرد، شایسته است تفاوت قائل شد. در طرح مشارکت، تنها دسته اخیر وارد می‌شوند. تهیه نسخه مجدد و تبدیل به اشکال میکرو، تنها دسته اخیر وارد می‌شوند. تهیه نسخه مجدد و تبدیل به اشکال میکرو، نوعی از حفاظت است که می‌توان قبل از امانت دادن، به منظور رفع تضاد بین دو هدف مذکور انجام داد. فائق آمدن بر مشکلات تهیه اشکال میکرو و نسخه‌های تکراری، و نحوه استفاده از آنها باید مورد توجه کتابخانه‌ها قرار گیرد. پیشرفتهای فنی، توجه بیشتر به فهرستنویسی و رده‌بندی مواد میکرو، تدوین مقررات امانت بین کتابخانه‌ای، استفاده از طرحهای تعاونی و هدایت کتابخانه‌های عضو شبکه به وسیله سازمانهای ملی، می تواند ضمن کاهش مشکلات موجود و هزینه‌های اجرایی، منافع مشارکت در طرح را افزایش دهد. در نهایت، بالا بردن کیفیت مواد مورد استفاده، اسیدزدایی و بهبود شرایط محیطی، به همراه توجه به عوامل انسانی و آموزش مدیریت کتابخانه‌ها و رفع اشکالات فنی می تواند ضامن موفقیت برنامه‌های در دست اجرا باشد.

کتابدار ما هر کسی است که اطلاعات را در اسرع وقت در اختیار درخواست کننده قرار دهد. تعداد انگشت شماری از کتابداران امروزی به این درجه از تبحر رسیده اند. مسئله ای که همه جا به چشم می‌خورد این است که منابع موجود در هر کتابخانه ای جوابگوی نیاز متقاضیان نیست. نظر به افزایش تعداد انتشارات کتب و مجلات و با توجه به افزایش قیمتها در مقایسه با درآمدها، مراجعه به کتابخانه ها افزایش یافته و در نتیجه کتابداران برای پاسخگویی به نیاز متقاضیان، مجبورند با از خود گذشتگی بیشتری سعی نمایند. و این مسئله در تمام کتابخانه های سراسر دنیا مشاهده می شود. فقر اطلاعات یک موضوع نسبی است و نسبت آن همیشه هم با محدودیت های اقتصادی هماهنگ نیست. حتی کشورهایی که زیربنای اقتصادی قوی دارند ممکن است با فقر اطلاعاتی بویژه در مناطق روستایی مواجه باشند. اگرچه درجه فقر اطلاعاتی در بین کشورها با نوساناتی توام است؛ اما دسترسی به اطلاعات در حال افزایش، با قیمتی که امکان پرداخت آن توسط متقاضیان وجود داشته باشند، به عنوان یک مسئله بین المللی مطرح می باشد. در بسیاری از کشورها همکاری بین کتابخانه ای، توسط سیاستمداران و کتابداران، البته بعنوان یک مرهم و نه به عنوان یک چاره اساسی، صورت می پذیرد. وقتی که ما به یک مراجعه کننده توضیح می‌دهیم که، مدرک موردنظر او در کتابخانه وجود ندارد، بلافاصله می پرسد که آیا کتابخانه دیگری را می‌شناسید که مدرک موردنظر را داشته باشد؟ آیا شما می توانید هر چه سریع تر آن را برای من تهیه نمایید؟ این مقاله، نحوه برخورد ما با این مسئله و چگونگی انتقال اطلاعات بوسیله دستگاههای الکترونیکی، از یک کتابخانه به کتابخانه دیگر در سراسر جهان را مطرح می کند.

مقدمه: مجموعه گستری به عنوان فرایندی که نقاط قوت و ضعف مجموعه ی یک کتابخانه را بر حسب نیازهای اطلاعاتی کاربران شناسایی می کند، در مدیریت سیستم های اطلاعاتی نقش اساسی ایفا می کند. پژوهش حاضر، ضمن مقایسه ی روند اجرای فعالیت های مرتبط با حوزه ی مجموعه گستری در کتابخانه های دو دانشگاه اصفهان و علوم پزشکی اصفهان و شناسایی مشکلات اجرایی مدیران این کتابخانه ها در زمینه ی مجموعه گستری، به ارایه ی پیشنهادهایی در جهت بهینه سازی روند اجرای فرایند مجموعه گستری این کتابخانه ها پرداخته است. روش بررسی: پژوهش حاضر از نوع توصیفی بوده و به صورت پیمایشی در سال 1388 صورت پذیرفته است. جامعه ی آماری پژوهش شامل 2 کتابخانه ی مرکزی، 15 کتابخانه ی دانشکده ای، 12 کتابخانه ی متعلق به گروه های آموزشی، 10 کتابخانه ی مراکز آموزشی درمانی و 1 کتابخانه ی وابسته به مراکز علمی تحقیقاتی می شد؛ که زیر نظر این دو دانشگاه به فعالیت می پرداختند. اطلاعات مورد نیاز با استفاده از توزیع پرسش نامه در میان کلیه ی مدیران کتابخانه های مذکور (40 کتابخانه) و مصاحبه با مسؤولان کتابخانه های مرکزی دو دانشگاه گردآوری شد. به منظور سنجش روایی پرسشنامه ی مذکور، از روش روایی صوری و محتوایی استفاده گردید و پایایی آن با استفاده از ضریب Cronbach's alpha (86 درصد) محاسبه شد و تحلیل داده ها نیز با کمک روش های آماری توصیفی و استنباطی (Chi square test) و نرم افزارهای آماری 15SPSS و Excel صورت پذیرفت. یافته ها: در بیش از 70 درصد از کتابخانه های دو دانشگاه، تنها کمتر از 25 درصد منابع مورد نیاز، از طریق روش های دیگری جز خرید منابع تأمین می شد. تنها 5/17 درصد از کتابخانه های مذکور دارای خط مشی های مکتوب مجموعه گستری بودند و مشکلات آن ها در حوزه ی مجموعه گستری، در دو مقوله ی تدوین و به کارگیری خط مشی های مکتوب بود. نتیجه گیری: با توجه به مشکلات کتابخانه های جامعه ی پژوهش در تدوین خط مشی های مجموعه گستری، به منظور بهینه سازی این فرایند، در این پژوهش الگویی جهت تدوین خط مشی مکتوب مجموعه گستری در کتابخانه های مذکور ارایه می گردد.

کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی همواره تلاش دارند تا بهترین و مناسب ترین پاسخ را برای پرسش ها و نیازهای مراجعان خود فراهم کنند. با توجه به افزایش روزافزون و تنوع فراوان منابع اطلاعاتی، هر کتابخانه ای توان و امکان تهیه و دسترس پذیر ساختن آنها را ندارد. نرگس نشاط همکاری میان کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی را راه حلی برای توسعه دسترس پذیری کتابخانه به انواع منابع اطلاعاتی جهت رفع نیازهای مراجعان آنها می داند و در قالب کتاب «نظام های همکاری در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی» به این موضوع پرداخته است. این کتاب که می تواند به عنوان یک منبع آموزشی برای دانشجویان رشته علم اطلاعات و دانش شناسی و یک منبع کاربردی برای متخصصان و حرفه مندان این علم قلمداد شود، به شیوه توصیفی- تحلیلی مورد بررسی انتقادی قرار گرفت. در این مقاله پس از معرفی کتاب مورد بحث، نویسنده و ناشر آن، ساختار کتاب مورد اشاره قرار گرفته و سپس به نقد شکلی و محتوایی اثر پرداخته شده است. اثر حاضر یک کتاب تخصصی در موضوع همکاری های بین کتابخانه ای و مراکز اطلاع رسانی و دارای سطح علمی مناسب است. از مهمترین کاستی های کتاب ضعف در جنبه های کاربردی کتاب، عمومی بودن برخی مطالب و کهنه بودن منابع آن است.