نقد شکلی

نظریة روابط بین الملل برای سدة بیست و یکم در قالب سیزده مقاله، ضمن معرفی مکاتب مهم روابط بین الملل، آخرین یافته های نظری در این حوزه را نیز عرضه کرده است. هریک از سیزده مؤلف با تکیه بر جهان نگرش و سبک و سیاق نگارشی و استدلالی خاص خود یافته هایشان را در مقالاتی با زمینه های واقع گرایی، انترناسیونالیسم لیبرال، مارکسیسم، نظریة انتقادی، برسازی، مکتب انگلیس، پساساختارگرایی، زن باوری، پسااستعمارگرایی و ... ارائه کرده اند. با توجه به این که هدف گریفیتس گردآوری مجموعه ای بوده که از نظریه های گوناگون روابط بین الملل توصیفی جامع داشته باشد، پرسش اصلی این است که آیا هریک از مقاله ها از نظریة مندرج در عنوان مقاله توصیف جامعی ارائه کرده اند؟ در این ارزیابی از شاخص های جهانی نقد علمی بهره برده ایم. نخست اثر و مؤلفان آن معرفی و سپس مفاد تک تک مقاله ها تحلیل و نقد شده اند. این اثر گریفیتس پوشش دهندة مجموعة کامل مباحث نظریات روابط بین الملل نیست. اثر صرفاً به منزلة منبع مکمل برای درس نظریات روابط بین الملل رشته های علوم سیاسی و روابط بین الملل است که البته فقط برای مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری مفید است

کتاب « مبانی و روش های تفسیر قرآن » عمید زنجانی با تکیه بر دو محور: شکل کلی موضوعات در ارتباط با یکدیگر، و یکایک موضوعات به طور مستقل از شکل کلی، ارزیابی شده است. موضوعات مبانی تفسیر به طور خلاصه به ترتیب شامل: 1- تعریف، 2- سازماندهی، 3- نحوه استفاده، 4- رفع تعارض و 5- سیر تغییرات است. عملکرد عمید زنجانی در شکل کلی بدین گونه است که تمام موضوعات را به طور کامل ذکر کرده، اما از نظمی منطقی پیروی ننموده است. در محور محتوایی از نقاط قوت عملکرد مؤلف می توان توجه به نحوه استفاده درست و غلط، رد دیدگاه موافقان، استفاده انحصاری و ارائه راهکار مناسب رفع تعارض در دو حالت اشاره کرد. گنجاندن انواع تفسیر در سازماندهی، تأثیر نحوه استفاده بر چیدمان، خلط استفاده انحصاری و غلبه ای یا بیشتر در یکدیگر، و انحصار فهم ناشی از تعارض میان داده های مبانی تفسیربه یک حالت، از جمله نقاط ضعف عملکرد وی به شمار می رود.

رابرت گلیو از خاورشناسان معاصر در مقاله «هرمنوتیک متقدم شیعی: برخی فنون تفسیری منسوب به امامان شیعه » با رهیافت توصیفی تبیینی به بررسی اخبار  تفسیری متعلق به دوره هرمنوتیک مرجعیت مطلق امام در تفسیر قرآن پرداخته است. نتایج تثبیت این هرمنوتیک در سه قرن نخست هجری تاریخ شیعه عبارت است از: عدم ارائه توجیه معناشناسی از سوی امام، عدم استناد به نظریه تفسیری خاص، ترجیح معنای ارائه شده از سوی امام در فرض تعارض. برابر مبانی این هرمنوتیک با وجود امام، هرگونه نظریه هرمنوتیکی بی فایده بوده است و اعتقاد به معصوم بودن امام نیاز به هرگونه نظریه تفسیری را که فرایند رسیدن به یک معنای خاص از طریق آن طرح ریزی می شود، برطرف می سازند. گلیو این نتایج را از طریق تحلیل روایات تفسیری موجود در منابع روایی متقدم شیعه به دست آورده است. وی تلاش دارد با روش های سبک شناسی و تحلیل متن، فنون تفسیری به کار رفته در احادیث تفسیری را بکاود تا فرضیه وجود یک نظریه هرمنوتیک نزد امامان شیعه را به آزمون بسپارد. برآیند مقاله وی فقدان شواهد کافی برای اثبات انسجام در هرمنوتیک قرآنی امامان شیعه است. نویسنده در نوشتار حاضر به نقد و ارزیابی دیدگاه های رابرت گلیو در مقاله مذکور همت گمارده است. رهیافت وی در نوشتار، تحلیلی انتقادی بوده و ابتدا آرای رابرت گلیو را تقریر و سپس آنها را در سه بخش محتوایی، شکلی و روشی در بوته نقد و ارزیابی قرار می دهد. 

کتاب آیا قرن آمریکا به پایان رسیده است؟ به تحولات پس از یازده سپتامبر و جایگاه آمریکا در نظام بین الملل در دهه حاضر می پردازد. نای برای پرداختن به این مطلب نخست خطاب به نیروهای دولتی و غیردولتی رقیب آمریکا در عصر حاضر شامل چین، روسیه، برزیل، و هند مطالبی را بیان می دارد و سپس با نقد عملکرد و میزان قدرت هریک از دولت های فوق آن ها را خطر جدی برای آینده نزدیک آمریکا درجایگاه قدرت سلطه گر جهانی نمی داند، اما به راه بردپردازان آمریکایی پیش نهاد می کند که در تعامل با قدرت های دولتی ذکرشده درپی حل معضلات مرتبط با امنیت ملی و امنیت جهانی به صورت چندجانبه تلاش کنند. نقد شکلی و روشی درکنار نقد محتوایی درقالب سه شاخص نقد ساختاری، نقد پویش قدرت، و نقد مفهوم قدرت مجموعه ای از نقدهای منظم و دسته بندی شده را تشکیل می دهند که هریک از آن ها در مقاله حاضر بحث و بررسی شده اند.

کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی همواره تلاش دارند تا بهترین و مناسب ترین پاسخ را برای پرسش ها و نیازهای مراجعان خود فراهم کنند. با توجه به افزایش روزافزون و تنوع فراوان منابع اطلاعاتی، هر کتابخانه ای توان و امکان تهیه و دسترس پذیر ساختن آنها را ندارد. نرگس نشاط همکاری میان کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی را راه حلی برای توسعه دسترس پذیری کتابخانه به انواع منابع اطلاعاتی جهت رفع نیازهای مراجعان آنها می داند و در قالب کتاب «نظام های همکاری در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی» به این موضوع پرداخته است. این کتاب که می تواند به عنوان یک منبع آموزشی برای دانشجویان رشته علم اطلاعات و دانش شناسی و یک منبع کاربردی برای متخصصان و حرفه مندان این علم قلمداد شود، به شیوه توصیفی- تحلیلی مورد بررسی انتقادی قرار گرفت. در این مقاله پس از معرفی کتاب مورد بحث، نویسنده و ناشر آن، ساختار کتاب مورد اشاره قرار گرفته و سپس به نقد شکلی و محتوایی اثر پرداخته شده است. اثر حاضر یک کتاب تخصصی در موضوع همکاری های بین کتابخانه ای و مراکز اطلاع رسانی و دارای سطح علمی مناسب است. از مهمترین کاستی های کتاب ضعف در جنبه های کاربردی کتاب، عمومی بودن برخی مطالب و کهنه بودن منابع آن است.

مدیریت منابع انسانی به سیاست ها، اقدامات و نظام های تأثیرگذار بر رفتارها، نگرش ها و عملکرد کارکنان اشاره دارد. در حوزه مدیریت منابع انسانی، کتاب های مرجع زیادی وجود دارد که هریک به دلیلی، مشروعیت و مقبولیت مناسبی میان خوانندگان کسب کرده اند. کتاب «مدیریت منابع انسانی و امور کارکنان» به قلم دکتر سیدرضا سیدجوادین از جمله جامع ترین کتاب هایی است که در زمینه مدیریت منابع انسانی به رشته تحریر درآمده و از همین رو سال ها به عنوان منبع درسی و مأخذ اصلی مطالعه برای کنکور تحصیلات تکمیلی محسوب می شده است. در این مقاله تلاش شد با رویکرد توصیفی- تحلیلی، با ذکر شواهد و مستندات و بر مبنای معیارهای ارزیابی معرفی شده از سوی شورای نقد و بررسی متون و کتب علوم انسانی، به نقد منصفانه و بدون سوگیری کتاب مذکور پرداخته شود. نقدها از دو نظرگاه شکلی و محتوایی ارائه شدند. بر این اساس، نقاط قوت اصلی کتاب جامعیتِ محتوا، نگرش سیستمی، دیدگاه منسجم و ساختارمند به موضوعات و سازواری اثر با ارزش های اسلامی هستند. در عین حال، این اثر نقاط قابل بهبودی دارد که از جمله مهم ترین آن ها می توان به فقدان رویکرد کاربردی و مسأله مدار، بهره گیری ناکافی از محتوا و روش های ارائه خلاقانه، روزآمد نشدن موضوعات به رغم تجدید چاپ های متعددِ کتاب و ضعف در شیوه ارجاع دهی اشاره کرد.

نوشتار حاضر، با رویکردی انتقادی، کتاب «تاریخ نگاری و تحولات آن در ایران و جهان» اثر مشترک حسین میرجعفری و عباس عاشوری نژاد را بررسی و ارزیابی می کند. پژوهش های سه دهه اخیر راجع به تاریخ نگاری ایران، اسلام و اروپا نکات قوت و ضعف شکلی و محتوایی داشته است. کتاب مورد بررسی این نوشته، که به عنوان کتاب درسی، درس «تاریخ نگاری و تحولات آن در ایران و جهان» در مقطع کارشناسی تاریخ، دانشگاه پیام نور اختصاص یافته است، نیز از این قاعده مستثنی نیست. انتظار می رود کتاب های درسی دانشگاهی، از استانداردهای لازم علمی برخوردار باشد، اما این کتاب، با وجود تلاش نگارندگان برای تدوین اثری مستند در درس تاریخ نگاری، دارای اشکالات و کاستی های شکلی(فقدان فهرست تفصیلی مطالب متن کتاب، فقدان نمایه، اغلاط تایپی، ضعف نگارشی و دستوری، تورفتگی برخی جملات، ضعف ارجاع نویسی و مستندسازی، عدم تفکیک منابع در کتابنامه و ...) و محتوایی(عدم تبیین اصطلاحات و مفاهیم، بهره گیری نامناسب از منابع دست اول، نامتوازن بودن حجم بخش ها، وجود مطالب کلیشه ای و ...) می باشد که آسیب جدی به متن زده است. نگارنده مقاله تلاش می کند ضمن بررسی و ارزیابی کتاب و تبیین قوت و کاستی های آن، پیشنهادهای خویش را به نویسندگان و شورای انتشار کتب درسی دانشگاه پیام نور ارائه دهد تا بر جنبه علمی- آموزشی این کتاب و کیفیت ساختارمند آن افزوده گردد.

آگاهی های ما درباره ایرانِ اشکانی در دهه های اخیر رو به فزونی است. کتاب فشرده، اما پربار «مبانی تاریخ پارتیان»، نوشته کلاوس شیپمان، باستان شناس آلمانی در سال1980 منتشر گردید. مساله اساسی این جستار، نقد محتوایی و شکلی کتاب و دیدگاه های نویسنده آن است. بررسی کتاب بر اساس روش تحلیلی و انتقادی صورت گرفته است. فصل مربوط به تاریخ سیاسی، به ویژه تحلیل های سیاسی و حقوقی آن در گزارش مناسبات میان روم و ایران، از فصل های درخشان و نقطه عطف کتاب محسوب می شود. تلاش نویسنده در پاس داشت میراث فرهنگی اشکانیان و معرفی جایگاه واقعی آنان در چارچوب تاریخ باستانی ایران از دیگر نکات برجسته اثر شیپمان است. فشردگی آزاردهنده بخش های اجتماعی، هنری و اقتصادی و خودداری نویسنده در ارائه آگاهی ها و توضیحات تکمیلی از نقاط ضعف کتاب به شمار می رود. همچنین از دیگر کاستی های کتاب، باید به فقدان تصاویر، کمبود نقشه های مرتبط و نیز خودداری نویسنده از ارائه گزیده هایی از متن سکه ها، کتیبه ها و منابع مکتوب اشاره کرد. کتاب از حروف چینی، صفحه آرایی و صحافی با کیفیتی برخوردار است. در زمینه ترجمه، گذشته از نثر دشوار و گاه رسمیِ مترجم و برخی اشتباهات در نام اشخاص، برخی معادل یابی های مبهم و نیز سالشمار نادرست رویدادها، کتاب، نمره قابل قبولی را دریافت می کند.

مساله ی توسعه نیافتگی همواره به عنوان یکی از جذابیت های پژوهشی برای پژوهش گران مطرح بوده است. توسعه نیافتگی یکی از دغدغه های اصلی اصلاحگران و اندیشه ورزان ایرانی دست کم از اوایل دوره قاجار بوده است که منجر به رهیافت ها و دیدگاه های مختلفی در مورد علت یابی آن و نیز ارائه ی راهکارهایی گوناگون برای برون رفت از آن شده است. در این مورد کتاب ها و آثار متعددی به نگارش درآمده است اما یکی از کتاب هایی که به تازگی در همین ارتباط روانه بازار نشر شده است کتاب سبب شناسی توسعه نیافتگی ایران است. بررسی کتاب نشان می دهد که این اثر از سه جنیه ی شکلی، روش شناختی و محتوایی قابل نقد است و هدف از این پژوهش نیز روشن ساختن ضعف ها و کاستی کتاب در حوزه های یاد شده است. در مجموع اینگونه به نظر می رسد که کتاب بدون آنکه نوآوری خاصی داشته باشد ، نتوانسته است افق علمی تازه ای در این زمینه بگشاید.

سنت کلیسایی برای هریک از کتاب های موجود در کتاب مقدس نویسنده ای را معرفی می کند و آن کتاب را محصول او می داند؛ اما تحقیقات جدید نشان مِ دهد این کتاب ها مملو از ادبیاتی مردمی هستند که پیش از مکتوب شدن، سینه به سینه در میان مردم نقل می شده است. این سنت های شفاهی گاه به سبب اغراض کلیسا و یا به دست نویسندگان کتاب مقدس تغییراتی یافته اند تا در خدمت اغراض آنان باشد. در این نوشتار به دنبال کشف این مطلب هستیم که چگونه سنت های شفاهی موجود در متن کتاب مقدس را از میان متون نوشته شده توسط نویسندگان شناسایی نماییم. از جمله ثمرات کشف سنت های شفاهی این است که می توانیم با قدیمی ترین نگاه هایی که در کلیسا رواج داشته، آشنا شویم و به مقایسه این نگاه ها با اعتقادات نویسندگان کتاب مقدس بپردازیم و برای مثال ببینیم که سنت های شفاهی مورد استفاده در رساله های پولس، چه تفاوتی با اعتقادات او داشته است.