آرشیوها

در این مقاله، به دنبال توصیف اهداف و وظایف آرشیوها و دانشگاه ها، آرشیوهای دانشگاهی تعریف شده و در شمار آرشیوهای سازمانی قرار می گیرند. وجه تمایز این آرشیوها که معمولاً درون کتابخانه ها شکل می گیرند با آرشیوهای دیگر بیان می شود. یکی از مؤسساتی که در زمینه آرشیوهای دانشگاهی فعالیت دارد، بخش آرشیوهای دانشگاهی و مؤسسات آموزشی ایکا (ICA/SUV) است. برای آشنائی بیش تر با آرشیوهای دانشگاهی، آرشیو دانشگاه هاروارد به مثابه یک نمونه از این آرشیوها بررسی و معرفی می شود. موزه دانشگاه آکسفورد، آرشیو دانشگاه آکسفورد، موزه دانشگاه مک گیل، و آرشیو دانشگاه مک گیل نمونه هائی از آرشیوهای خارجی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، و مرکز مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی مشهد، به عنوان نمونه های داخلی آرشیوهای دانشگاهی هستند که مختصراً به آن ها پرداخته می شود. از این بررسی و مقایسه ها نتیجه گرفته می شود که نگاه آرشیوی در کتابخانه ها، باید نگاهی فراتر از منابع و مواد آرشیوی رایج باشد؛ آرشیوهای دانشگاهی در خارج از ایران، سالها پیش از آرشیوهای دانشگاهی ما ایجاد شده اند؛ آنچه در آرشیوهای دانشگاه های آکسفورد، مک گیل و هاروارد وجود دارد، توجه به اطلاعات به معنای عام تر آن است؛ این آرشیوها، حافظه سازمان مادر محسوب می شوند؛ در ایران هنوز توجهی به ایجاد و شکل گیری آرشیوهای دانشگاهی نشده است؛ و در آخر آن که، مرکز مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی مشهد، شاید گام مؤثری برای ایجاد این گونه آرشیوها باشد.

واژه آرشیو، از جمله کلماتی است که در اثر مراودات ایرانیان با کشورهای اروپائی متداول شد. بنابراین آگاهی از جنبه های مختلف طرح آن، اهمیت بسزائی در مطالعات آرشیوی دارد. سفرنامه های ایرانی، از جمله منابعی هستند که آگاهی های اولیه ایرانیان درباره پدیده های نوظهور را انعکاس می دهند. از این رو، این منابع در بررسی آرشیو نیز شایان توجه هستند. در این مقاله نویسنده می کوشد با بررسی سفرنامه های ایرانیانی که از ابتدای دوره قاجار تا مشروطه به اروپا سفر کرده اند و خود به چند دسته تقسیم می شوند، نشان دهد آرشیو تا چه حد مورد توجه این سفرنامه نویسان بوده است. نکته جالب توجه حاصل از این بررسی بیانگر این است که آرشیو، از نگاه سفرنامه نویسان ایرانی دور مانده است. گفتار حاضر، همچنین در صدد طرح این سؤال که چرا آرشیو از نگاه سفرنامه نویسان ایرانی - که در دوره تاریخی مزبور، عازم کشورهای اروپائی شدند و به توصیف امور بسیاری از آن کشورها پرداختند - مغفول مانده و نیز پاسخ به آن است. به نظر نویسنده، بی توجهی به آرشیو، ریشه در شرایط تاریخی ایرانیان و نحوه نگرش آنان به مظاهر تمدن کشورهای اروپائی داشت

هدف از انجام این پژوهش، تعیین میزان استفاده خبرنگاران شاغل در مؤسسه کیهان از آرشیو تحریریه و بررسی نقاط ضعف و قوت این آرشیو در ارائه خدمات به خبرنگاران است. روش پژوهش حاضر، پیمایشی - توصیفی است و برای گردآوری اطلاعات، از پرسشنامه استفاده شده است. جامعه پژوهش، 76 نفر از خبرنگاران شاغل در قسمت های مختلف مؤسسه مطبوعاتی کیهان، واقع در شهر تهران است. برای تجزیه و تحلیل یافته ها، از نرم افزارهای آماری SPSS و Excel استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که بیش ترین استفاده از بخش پرونده های موضوعی خبر، به صورت جستجوی رایانه ای با 2/13 درصد بیش تر از بخش پرونده های موضوعی خبر به صورت بریده جراید و با 6/2 درصد مراجعه می باشد. همچنین، بیش ترین استفاده از بخش عکس با 1/17 درصد از آنِ خبرنگاران می باشد. بیش ترین مراجعه به آرشیو برای استفاده از دوره های روزنامه های مختلف و نیز استفاده از فضای فیزیکی آرشیو، با 1/17 درصد برای هریک از دو متغیر می باشد. 5/64 درصد خبرنگاران نیز، معتقدند که کارکنان آرشیو، در ارائه خدمات مسلط هستند. نتایج نشان می دهد که میزان تحصیلات و سابقه فعالیت خبرنگاران، در استفاده آنان از آرشیو تاثیر دارد؛ اما جنسیت خبرنگاران در استفاده بیش تر از آرشیو تاثیر محسوسی ندارد و فرضیه پژوهش، مبنی بر این که بین میزان استفاده خبرنگاران از آرشیو تحریریه با میزان تسلط آرشیوداران در ارائه خدمات، رابطه معناداری وجود دارد، تایید می شود.

شیوه هاى مقابله با آشفتگى ها و بحران ها در جهت تضمین بقاى آثار تاریخى- فرهنگى را میت وان بخشى از راهبرد موزه ها و آرشیوها به شمار آورد. مقاله حاضر با تاکید بر اهمیت مدیریت بحران در برنامه هاى راهبردى حفاظت پیشگیرانه در موزه ها و آرشیوها، مبانى مدیریت بحران شامل مفهوم مدیریت بحران و راهبردهاى آن در موزه ها و آرشیوها را به اجمال مورد توجه قرار می دهد. شیوه مدیریت بحران در موزه ها و آرشیوها، در چهار بخش مورد مداقه قرار گرفته است: پیشگیرى از وقوع بحران (شیوه هاى مقابله با وقوع بحران)؛ شیوه هاى رویاروئى با بحران در هنگام وقوع آن (آمادگى اضطرارى در هنگام وقوع بحران)؛ راهبرد رویاروئى با بحران و اقدامات لازم پس از وقوع آن (شیوه هاى بازیافت آثار). در پایان، توصیه هائی جهت مقابله با بحران در آرشیوها و مخازن موزه ها، ارائه گردیده است.

در طول تاریخ تمدن بشرى، کتابخانه ها، آرشیوها و موزه ها، همواره نهادهائى بودها ند که دسترسى به اطلاعات را تسهیل کرده و موجب ترویج و پیشرفت علمى - فرهنگى جوامع شدها ند. رشد و توسعه فناورى هاى اطلاعات و ارتباطات، امکانات بى سابقها ى براى نهادهاى میراث فرهنگى فراهم کرده و نیز، تقاضاهاى تازها ى را جهت دسترسپ ذیر ساختن مجموعه هایشان در سطح وسیع و خارج از مرزهاى سازمانى باعث شده است. همچنین، به دلیل افزایش استفاده از فناورى هاى اطلاعات و ارتباطات، شکاف بین این سه نهاد فرهنگى کاهش یافته است. از این رو، همگرائى میان آن ها بیشت ر شده است؛ تا جائى که برخى از کشورها، نهادهائى جهت اداره مشترک کتابخانه ها، آرشیوها و موزه ها ایجاد کردها ند. در این مقاله، موضوع همگرائى میان کتابخانه ها، آرشیوها و موزه ها، در نتیجه گسترش فناورى هاى اطلاعاتى، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.

هدف: پژوهش حاضر در مورد ارزیابی عملکرد اداره کل آرشیوها و کتابخانه های سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بر اساس الگوی تعالی سازمانی EFQM است. هدف از این پژوهش بررسی سطح تعالی و تعیین نقاط قوت و ضعف در عملکرد اداره کل آرشیو و کتابخانه های صدا و سیما با توجه به معیارهای تعالی سازمانی است. روش: پژوهش حاضر از نوع توصیفی با رویکرد پیمایشی است. ابزار اصلی گردآوری اطلاعات، پرسشنامه استاندارد مدل EFQM می باشد. جامعه مورد پژوهش مدیران، مسؤولان و کارکنان اداره کل آرشیوها و کتابخانه های سازمان صدا و سیما بوده و نمونه آماری این پژوهش، کل جامعه آماری بوده است. از مجموع50 نفر از مدیران، مسؤولان و کارشناسان در این اداره کل، 40 نفر در پژوهش حاضر شرکت کردند. یافته ها: نتایج حاصله از پژوهش نشان داد که اداره کل آرشیوها و کتابخانه های سازمان صدا و سیما با کسب امتیاز 83/295، پایین ترین سطح تعالی را کسب نموده و در میان هیچ یک از سطوح تقدیرنامه برای تعالی قرار ندارد. یافته ها حاکی از این بود که معیار نتایج جامعه با 7/56 درصد کل دارای بالاترین امتیاز و معیار نتایج کاربران با 26/16 دارای کمترین امتیاز می باشند. همچنین، با توجه به نتایج ارائه شده، بین امتیازهای کسب شده از هر یک از معیارها با معیارهای دیگر در زمینه نتایج نهایی زیرمجموعه های معیار رهبری، معیار منابع انسانی (کارکنان)، معیار نتایج کاربران، معیار نتایج منابع انسانی، معیار نتایج جامعه تفاوت معناداری وجود داشته است و در معیارهای خط مشی و استراتژی، شراکت ها و منابع، فرایندها و نتایج کلیدی عملکرد تفاوت معناداری وجود نداشته است. اصالت/ ارزش: ارزیابی عملکرد اداره کل آرشیوها و کتابخانه ها به عنوان متولّی تمامی آرشیوها و کتابخانه های شبکه های استانی مراکز مختلف صدا و سیما در سراسر کشور، و نیز آرشیو به عنوان نهادی متفاوت از کتابخانه و سازمانی که ترکیبی از این دو و الزامات مربوط به آن را در خود جای داده باشد، در هیچ یک از تحقیقاتی که تاکنون انجام گرفته، موضوع پژوهش قرار نگرفته است. چنانچه به موارد فوق، اهمیت و جایگاه و تأثیرگذاری رسانه ملی در میان آحاد جامعه و نقش آرشیو و کتابخانه در بهبود برنامه سازی آن را اضافه نماییم، به نظر می رسد این پژوهش در پییشبرد اهداف سازمان صدا و سیما و کمک به تعالی آن - چنانچه نتایج آن مورد توجه قرار گیرد- نقش به سزایی خواهد داشت

تمامی سازمان های مرتبط با میراث فرهنگی، از جمله آرشیوها، کتابخانه ها و موزه ها علی رغم تفاوت ها، اهداف و ویژگی های مشترک بسیاری دارند؛ بطوریکه در اشتراک گذاری منابع و حفاظت از دانش و دستاوردهای فکری و معنوی پیشینیان، منافع و رویه مشترکی دارند. نویسندگان در نوشتار حاضر که پنجمین اثر از سلسله مقالات درخصوص اسناد محسوب می شود، تلاش می کنند با توجه به اهمیت نهادهای میراث فرهنگی و تأثیر و تأثراتی که این سازمان ها با یکدیگر دارند، خواننده را با وجوه افتراق و اشتراک آن ها آشنا سازند. در راستای این هدف، ابتدا ویژگی های آرشیوها، کتابخانه ها و موزه ها را ذکر کرده و سپس به وجوه افتراق و اشتراک این نهادهای میراث فرهنگی می پردازند. در نهایت، پروژه جهانی GLAM را معرفی می نمایند.

هدف: اصلی پژوهش حاضر ارائه الگوی بومی مدیریت قبل از بحران در مراکز اسنادی ایران می باشد. روش: این پژوهش به روش کیفی و با استفاده از نظریه داده بنیاد انجام شد. جامعه پژوهش، شامل 20 نفر از متخصصان مدیریت بحران و مدیران مراکز اسنادی در ایران بودند. تحلیل داده ها از طریق کدگذاری نظری انجام شد. یافته ها: یافته های الگوی حاصله، شامل بخش های شرایط علی، راهبردها، شرایط مداخله گر و زمینه ای و نیز پیامد حاصل از آن ها است. شرایط علی و آنچه که باعث شده تا تحقیق مورد نظر شکل بگیرد، سه مقوله بحران های خارجی ( زلزله ، سیل و آب گرفتگی وغیره)، بحران های داخلی( بحران های بیولوژیکی، آتش سوزی و ...) و همچنین عوامل انسانی ازجمله (دسترس پذیری به اصل سند و فقدان مدیریت درست) در مراکز آرشیوی هستند. شرایط مداخله گر و زمینه ها نیز ازمقوله هایی چون هماهنگی های بین دستگاهی ، عدم توجه به بیمه در آرشیوها و مکانیزم های مدیریتی؛ انتخاب درست محل ساختمان آرشیو، رعایت شرایط محیطی مناسب برای نگهداری اسناد، و مسائل مرتبط با نیروی انسانی تشکیل شده است. با توجه به یافته های پژوهش، برای پیشگیری از بحران در آرشیوها لازم است راهبردهایی چون ، تهیه نقشه جامع بحران، پیشگیری از آسیب های احتمالی آنها در مرحله قبل از بحران ، ؛ استاندارد سازی ساختمان و تجهیزات، در مراکز آرشیوی اتخاذ شود. درنهایت پیامد اجرای فرایند مدیریت قبل از بحران در آرشیوهای ایران، باعث آمادگی و پیشگیری از بحران ها برای کاهش و یا بین بردن بحران ها خواهد شد.