کتابخانه های تخصصی

وضعیت مراکز مدارک و کتابخانه های تخصصی ایران, از جهت استفاده از نیروی متخصص, روشهای جدید ذخیره و بازیابی اطلاعات و تجهیزات مورد بررسی قرار گرفته و مشکلات و پیشنهادات آنها در پایان مقاله درج شده است.

فناوری اطلاعات به عنوان ابزار و بستر توسعه، در عرصه رقابت جهانی برای سازمانها و مؤسسات وابسته به آنها از جمله کتابخانه ها، دارای مزایای بیشماری است. امروزه تمامی صنایع به نوعی در معرض تحولات این فناوری واقع شده اند. مایکل پورتر اندیشمند حوزه ی کسب و کار در سال 1985 مدل زنجیره ارزش را ارائه داد. طبق این مدل فعالیت های دخیل در سازمان های تولیدی را میتوان به دو بخش فعالیت های اصلی و فعالیت های پشتیبانی تقسیم نمود. فعالیت های اصلی، فعالیت هایی هستند که اصطلاحاً ارزش افزا نامیده میشوند. مدیران کتابخانه های تخصصی نیز با توجه به اهمیت این بخش به عنوان یکی از ارکان پیشرفت اقتصادی سازمان های تولیدی به دنبال افزایش بهره وری در فعالیت های خود با استفاده از فناوری اطلاعات شده اند. در این مقاله به همراه تعمیم فعالیت های کتابخانه های تخصصی به پنج فعالیت اصلی مدل پورتر، اثرات فناوری اطلاعات بر هر یک از فعالیت های زنجیره ی اصلی را بررسی مینماییم.

آنچه در رابطه با استاندارد کردن کتابخانه ها انجام میشود، عمدتاً به خدمات فنی، فضای فیزیکی و تجهیزات، و محتوای اطلاعاتی (مجموعه) مربوط میشود. اما با توجه به اینکه بسیاری از حرفه مندان و صاحب نظران این حرفه، رویکرد کاربردمداری را در ارائه خدمات کتابخانه ای به مأموریت مداری و مجموعه مداری ترجیح میدهند، این شیوه نگاه به استانداردسازی، با رویکرد کاربرمدارانه همخوانی ندارد. به بیان دیگر، با وجود ادعای پایبندی به کاربرمداری، عملاً از این شیوه در جهت مأموریت مداری و مجموعه مداری استفاده میشود. این مسئله در کتابخانه های تخصصی اهمیتی افزون تر مییابد، زیرا قرار است نتیجة فعالیت این دسته از کتابخانه ها در قالب محصول پژوهش، تجسم یابد و به تولید دانش جدید منجر شود. آموزش کاربران و سوق دادن آنان در جهت تحصیل سواد اطلاعاتی مطابق با حدود هر چه بالاتری از استانداردها، موجب میشود کتابخانه ها در نیل به اهداف خود و تحقق واقعی رویکرد کاربرمدارانه موفق شوند؛ بویژه آنکه تعاریف جدید سواد اطلاعاتی در آموزشهای کتابخانه ای ریشه داشته و کتابخانه های تخصصی باید ـ با توجه به شرایط خاص اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور ـ بیش و پیش از استاندارد کردن خدمات فنی تجهیزات و فضای کتابخانه؛ به آموزش سواد اطلاعاتی بر مبنای استانداردها به کاربران خود بپردازند تا بدین ترتیب ضمن استقلال بخشیدن به آنان در کسب اطلاعات و دانش افزایی، موجب کارآمدی بیشتر خدمات کتابخانه های تخصصی گردند. بر این مبنا، کتابخانه ها باید در درجه اول به ارزیابی کاربران خود بر مبنای استانداردهای سواد اطلاعاتی و در وهلة دوم به طراحی و اجرای برنامه های آموزشی بر مبنای این ارزیابی با هدف ارتقای سطح سواد اطلاعاتی، بپردازند.

هدف: پژوهش حاضر در مورد ارزیابی عملکرد اداره کل آرشیوها و کتابخانه های سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بر اساس الگوی تعالی سازمانی EFQM است. هدف از این پژوهش بررسی سطح تعالی و تعیین نقاط قوت و ضعف در عملکرد اداره کل آرشیو و کتابخانه های صدا و سیما با توجه به معیارهای تعالی سازمانی است. روش: پژوهش حاضر از نوع توصیفی با رویکرد پیمایشی است. ابزار اصلی گردآوری اطلاعات، پرسشنامه استاندارد مدل EFQM می باشد. جامعه مورد پژوهش مدیران، مسؤولان و کارکنان اداره کل آرشیوها و کتابخانه های سازمان صدا و سیما بوده و نمونه آماری این پژوهش، کل جامعه آماری بوده است. از مجموع50 نفر از مدیران، مسؤولان و کارشناسان در این اداره کل، 40 نفر در پژوهش حاضر شرکت کردند. یافته ها: نتایج حاصله از پژوهش نشان داد که اداره کل آرشیوها و کتابخانه های سازمان صدا و سیما با کسب امتیاز 83/295، پایین ترین سطح تعالی را کسب نموده و در میان هیچ یک از سطوح تقدیرنامه برای تعالی قرار ندارد. یافته ها حاکی از این بود که معیار نتایج جامعه با 7/56 درصد کل دارای بالاترین امتیاز و معیار نتایج کاربران با 26/16 دارای کمترین امتیاز می باشند. همچنین، با توجه به نتایج ارائه شده، بین امتیازهای کسب شده از هر یک از معیارها با معیارهای دیگر در زمینه نتایج نهایی زیرمجموعه های معیار رهبری، معیار منابع انسانی (کارکنان)، معیار نتایج کاربران، معیار نتایج منابع انسانی، معیار نتایج جامعه تفاوت معناداری وجود داشته است و در معیارهای خط مشی و استراتژی، شراکت ها و منابع، فرایندها و نتایج کلیدی عملکرد تفاوت معناداری وجود نداشته است. اصالت/ ارزش: ارزیابی عملکرد اداره کل آرشیوها و کتابخانه ها به عنوان متولّی تمامی آرشیوها و کتابخانه های شبکه های استانی مراکز مختلف صدا و سیما در سراسر کشور، و نیز آرشیو به عنوان نهادی متفاوت از کتابخانه و سازمانی که ترکیبی از این دو و الزامات مربوط به آن را در خود جای داده باشد، در هیچ یک از تحقیقاتی که تاکنون انجام گرفته، موضوع پژوهش قرار نگرفته است. چنانچه به موارد فوق، اهمیت و جایگاه و تأثیرگذاری رسانه ملی در میان آحاد جامعه و نقش آرشیو و کتابخانه در بهبود برنامه سازی آن را اضافه نماییم، به نظر می رسد این پژوهش در پییشبرد اهداف سازمان صدا و سیما و کمک به تعالی آن - چنانچه نتایج آن مورد توجه قرار گیرد- نقش به سزایی خواهد داشت

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی میزان استفاده ی متخصصان مراکز تحقیق و توسعه ی صنعت خودروی ایران از کتابخانه های تخصصی این مراکز می باشد. در این راستا چگونگی برآورده شدن نیازهای اطلاعاتی متخصصان و میزان رضایت آنها از کتابخانه های وابسته به سه مرکز اصلی تحقیق و توسعه صنعت خودرو، یعنی ایپکو، ان.پی.دی (ایران خودرو)، و سایپا بررسی شده است. این پژوهش به روش پیمایشی انجام گرفته است و جامعه ی مورد بررسی شامل کلیه متخصصان آن سه مرکز که در فرایندهای تحقیق و توسعه نقش دارند می باشد. کل جامعه مورد پژوهش 855 نفر هستند که بر طبق جدول مورگان حجم نمونه برابر با 265 نفر می باشد. از این تعداد پرسش نامه ی توزیع شده، 178 عدد (1/67 درصد) عودت داده شد. <br /> متخصصان مراکز تحقیق و توسعه صنعت خودروی ایران برای برطرف کردن نیازهای اطلاعاتی خود بیشتر از کتاب لاتین (11.6 درصد)، مقاله لاتین (11.3 درصد)، و استانداردها (9.7 درصد) استفاده می کنند.<br /> میزان رضایت بیشتر متخصصان مراکز تحقیق و توسعه صنعت خودروی ایران (49.4 درصد) از کتابخانه های وابسته متوسط است، و تا 50 درصد متخصصان از کارکنان کتابخانه رضایت زیادی دارند. مهمترین مشکلاتی که متخصصان در استفاده از کتابخانه با آن روبه رو هستند به ترتیب عبارتند از: کمبود تعداد منابع (73.6 درصد)، روزآمد نبودن منابع (67.4 درصد)، عدم آگاهی از وجود منابع (55.1 درصد)، و محدود بودن ساعت کار کتابخانه (51.7 درصد).<br /> در آخر پیشنهاداتی به منظور بهبود وضعیت کتابخانه های مراکز تحقیق و توسعه صنعت خودروی ایران ارائه شده است.

هدف: پژوهش حاضر به ارزیابی وضعیت کتابخانه های صنعت نفت استان تهران در مقایسه با استانداردهای کتابخانه های تخصصی ایران می پردازد. روش شناسی: روش تحقیق پیمایشی و از نوع ارزیابی تطبیقی است. برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه و برای تعیین شاخص ها و تحلیل آماری آنها از استانداردهای کتابخانه های تخصصی ایران استفاده شده است. بدین منظور وضعیت این کتابخانه ها از لحاظ 8 مولفه اصلی استاندارد با استانداردهای کتابخانه های تخصصی ایران مقایسه شده است. جامعه پژوهش: جامعه این پژوهش، کتابخانه های صنعت نفت استان تهران است که شامل 24 کتابخانه تخصصی می شود ولی با توجه به اینکه یک کتابخانه به علت نقل و انتقال، فضای فیزیکی و شرایط ارائه خدمات ندارد و 2 کتابخانه بنا به دلایلی حاضر به همکاری نشده اند؛ لذا جامعه مورد مطالعه در این پژوهش را 21 کتابخانه باقیمانده تشکیل می دهد. یافته های پژوهش: در این پژوهش مجموعاً 113 شاخص برای استانداردها در نظر گرفته شده است. ابتدا مولفه های استانداردهای اهداف و وظایف، سازمان و مدیریت، نیروی انسانی، مجموعه، سازماندهی منابع، خدمات، ساختمان و تجهیزات و بودجه، تهیه و تنظیم و با استانداردها مقایسه شد و این نتایج بدست آمد: استانداردهای مذکور به ترتیب 8 مورد فوق در 95، 62، 81، 100، 76، 67، 57 و 52 درصد از کتابخانه های مورد مطالعه رعایت شده است. نتیجه گیری:با توجه به نتایج نهایی بررسی وضعیت استانداردهای 8 گانه کتابخانه های تخصصی ایران در کتابخانه های صنعت نفت استان تهران، مشاهده شد که 7 استاندارد اول یعنی استانداردهای اهداف و وظایف، سازمان و مدیریت، نیروی انسانی، مجموعه، سازماندهی، خدمات و ساختمان و تجهیزات در کتابخانه های مورد مطالعه مراعات می شوند و تنها در مورد استاندارد بودجه نمی توان اظهار نظر قطعی کرد. بنابراین می توان گفت استانداردهای کتابخانه های تخصصی ایران در کتابخانه های صنعت نفت استان تهران مراعات می شود، گرچه میزان رعایت شاخص ها متفاوت است.

هدف: اینپژوهش به منظور شناسایی مهارت های حرفه ای و شخصی مدیران کتابخانه های تخصصی از دو دیدگاه انجام گرفته است. روش پژوهش: روش پژوهش از نوع توصیفی- پیمایشی است و  ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه ای محقق ساخته است که مهارت های مدیریتی را در سه مؤلفه مهارت های ادراکی، انسانی و فنی بیان می کند. جامعه آماری شامل مدیران کتابخانه های تخصصی استانداری های کشور (31) و استادان علم اطلاعات و دانش شناسی کشور (170) می باشد که طبق فرمول کوکرال (118) نفر به عنوان نمونه در نظر گرفته شدند. روایی توسط تعدادی از اساتید مورد تأیید قرار گرفت و پایایی آن با آلفای کرونباخ 94/0 تأیید شد. داده ها با نرم افزار اس پی اس اس  و آنالیز واریانس و  تی مستقل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها: نتایج نشان داد از دیدگاه استادان بالاترین اولویت ها در مهارت های مدیریتی مهارت های انسانی 35/4، ادراکی 17/4 و فنی 93/3 بوده و هم چنین از دیدگاه مدیران کتابخانه ها بالاترین اولویت ها مربوط به مهارت های انسانی 45/4، فنی 24/4 و ادراکی 09/4 می باشد. نتیجه گیری:بین دیدگاه استادان کتابداری و مدیران کتابخانه های تخصصی در خصوص مهارت های (حرفه ای و شخصی) اختلاف معنی دار وجود ندارد.