سیستم های نوآوری

پژوهش حاضر به منظور شناسایی عوامل موثر بر سیاست گذاری علم و فناوری در شرکت ملی پالایش و پخش فراورده های نفتی ایران بوده و از حیث نوع تحقیق، توصیفی – پیمایشی است. به منظور شناسایی عوامل موثر، ادبیات مفاهیم سیاست گذاری عمومی، سیاست گذاری علم و فناوری، و سیستم های نوآوری مورد بررسی قرار گرفته و با ایجاد شناخت از شرکت ملی پالایش و پخش فراورده های نفتی ایران، عوامل موثر استخراج شده اند. با دسته بندی های انجام شده مطابق با نظر خبرگان، این عوامل در قالب پرسشنامه ای توزیع گردید. 136 پرسشنامه کامل جمع شده، داده های لازم برای انجام آزمون تی و عامل تاییدی را فراهم آورد. از آنجایی که پرسشنامه در شش سازه تنظیم شده بود، شش آلفای کرونباخ به منظور تعیین پایایی محاسبه گردید. در انتها نیز شش عامل سیاستی، مقررات حقوقی، بازار، ساختار، فناورانه و آموزش، به عنوان شش عامل تاثیرگذار بر سیاست گذاری علم و فناوری شناسایی و تایید شد

هدف از این مقاله تحلیل جامعه شناختی شیوه های تولید علم، بررسی رویکردهای نوین در این زمینه، تشریح رویکردهای موجود در ارتباط با کاربرد الگوی بومی در تولید دانش و سرانجام دستیابی به رهیافت های حاصل از تحلیل و بحث های مذکور به منظور برنامه ریزی در فضای تولید دانش در جامعه ایران بود. پس از بررسی رویکردهای مطرح در جامعه شناسی علم، مراحل مختلف توسعة این علم بررسی شد. از سوی دیگر چون تولید علم فرایندی درگیر در ساختارهای اجتماعی و ارتباطات اجتماعی است، به منظور طرح و بررسی تحولات اخیر در شیوه تولید دانش، سه پارادایم یا الگوی نظری تولید دانش مورد تحلیل و نقد قرار گرفتند. همچنین کاربرد الگوی بومی در تولید دانش مورد بررسی قرار گرفت و دو دسته رویکرد در این زمینه معرفی شدند که هریک ایده هایی را در ارتباط با دانش بومی و بومی سازی دانش مطرح کردند. در پایان کوشش شده تا به این پرسش پاسخ داده شود که رهیافت مباحث مطرح شده برای جامعه ایران چه مواردی می تواند باشد؟

بسیاری از پژوهشگران و سیاستگذاران برای درک ساختار فعلی و مسیر پویایی سیستم های نوآوری، مطالعات تجربی ارزشمندی انجام داده اند، با این وجود سیاستگذاران اغلب در استخراج رهنمودهای عملی از این پژوهش ها با مشکل مواجه می شوند. در این مقاله ما تحقیق قبلی خود را به وسیله روشی کاربردی و برای استفاده بهتر سیاستگذاران در قالب طرحی عملیاتی تحلیل کرده ایم. این طرح بر مبنای یافته های قبلی و تجربه های کسب شده در زمینه توسعه و کاربست ایده های عملیاتی شکل گرفته است. سیاست گذاران می توانند از این طرح برای تشخیص مسائل کلیدی و تعیید اهداف سیاست گذاری استفاده کنند. مقاله حاضر را شاید بتوان تنها اثری دانست که با رویکردی نظام مند به گونه ای به موضوع نظام نوآوری پرداخته است که بتوان آن را در تدوین سیاست نوآوری استفاده کرد. این مقاله ابتدا با نامی مشابه در سال 2005 در همایش  DRUID Summer ارائه شد. در همان سال برخی از مترجمان و همکاران، از رویکرد این مقاله در تحلیل صنعت مخابرات ایران استفاده کردند. مقاله حاصل از این تحلیل به همراه برخی انتقادهای اولیه به این رویکرد در سال 2005 در همایش Globelics ارائه شد و نقدهای مطرح شده به این مدل وارد دانسته شد. مقاله حاضر ترجمه و تخلیص نسخه نهایی این مدل است که در سال 2008 در مجله  research policy منتشر شد.

هدف اصلی از نگارش این مقاله شرح روش شناسی تحلیل سیستم های اجتماعی پیچیده با تمرکز بر روش تحلیل سیستم های نوآوری است. در این مقاله تلاش شده نخست سیستم نوآوری، به منزله یک سیستم پیچیده اجتماعی تطابق پذیر، تحلیل شود و سپس، بر این اعتبار، روش شناسی مناسب تحلیل این قبیل سیستم ها تشریح گردد. رویکرد بسط داده شده در این تحقیق مدل سازی عامل بنیان است که مفاهیمی همانند نظریه بازی ها، سیستم های پیچیده، ظهوریافتگی، علوم اجتماعی محاسباتی، سیستم های چندعاملی و روش های مونت کارلو را با یکدیگر ترکیب می کند تا منطقی منسجم برای درک سیستم های پیچیده ارائه نماید. نتایج این بررسی نظری نشان می دهد که درک و تحلیل هر سیستم نوآوری مستلزم به کارگیری روش های متناسب با سیستم های پیچیده است و بهترین رویکرد نظری برای تحلیل سیستم نوآوری مدل سازی عامل بنیان و استفاده از شبیه سازی پویایی های تبادل دانش در شبکه های نوآوری است که از رویکردهای مطرح در مدل سازی عامل بنیان شناخته می شود.

مقاله پیشِ رو با هدف معرفی و تبیین ویژگی ها و اجزای سیستم نوآوری منطقه تدوین شده است. بدین منظور تلاش شده در ابتدا جایگاه و سیر تاریخی شکل گیری این سیستم در میان پارادایم های فکری گوناگون تبیین شود. در ادامه، ضمن مقایسه آن با سایر مدل های تحلیلی سیستم نوآوری، تعاریف مختلف از سیستم نوآوری منطقه ای و اجزای کارکردی و ساختاری آن نیز ارائه شده است. سپس برخی از مدل ها و چارچوب های مطرح در توسعه نوآوری منطقه ای مانند مدل خوشه های صنعتی، مدل OECD و مدل اتحادیه اروپا معرفی شده است.