تأملات اخلاقی (Ethical Reflections)

خودنمایی صفتی است که با وجود وجهه منفی آن در ادبیات فارسی، در آیات و روایات گاهی مذموم و گاهی ممدوح شناخته شده است. این نگرش نوعی ابهام را در ارزش گذاری آن به وجود آورده است. به نظر می رسد این ابهام به سبب تفکیکی است که در قرآن و روایات اسلامی میان انواع خودنمایی وجود داشته است؛ لذا در این پژوهش با بررسی این فرضیه، تلاش شده است با بررسی انواع خودنمایی در آیات و روایات، ارزش گذاری آن در احوال و شرایط مختلف مورد مداقه قرار گیرد. بر این اساس، پس از مفهوم شناسی خودنمایی و مفاهیم نزدیک به آن در آیات و روایات، انواع خودنمایی بر اساس نیت فرد، در پنج دسته ریاکارانه، شهرت طلبانه، برتری طلبانه، هویت جویانه و مبلغانه طبقه بندی شد و ارزش آن بر اساس آیات و روایات تبیین گردید. به این ترتیب، باید گفت که خودنمایی به خودی خود و فی ذاته فاقد ارزش بوده و آنچه به آن ارزش می بخشد، صفتی است که با توجه به نیت فاعل به آن متصف می شود.  در نهایت، در این پژوهش، مصادیق رایج خودنمایی در پنج دسته مذکور استخراج شده و ارزش هر کدام با توجه به نیت فاعل بیان شد.

اخلاق جزو مفاهیمی است که اندیشمندان حوزه های گوناگون فکری از دیرباز تاکنون درباره آن سخن گفته اند. لویناس در مقام فیلسوفی پدیدارشناس و لکان در مقام روانکاوی که از گزاره های گوناگون حوزه علوم نظری و غیرنظری در بیان آموزه های خود استفاده کرده، به تعریف و تبیین مفهوم اخلاق پرداخته اند. داستان پستچی بازنمایی کننده تقابل بین عشق و وظیفه است. در این پژوهش با تکیه بر آموزه های لویناس و لکان درباره اخلاق و با بهره گیری از روش تحلیل کیفی و بر اساس مطالعات کتابخانه ای کوشیده ایم نخست جایگاه اخلاق را نزد این دو اندیشمند تبیین کنیم و سپس کنش های شخصیت های داستان پستچی را بر مبنای اخلاق موردنظر لویناس و لکان، نقد و تحلیل کنیم. دستاوردهای پژوهش گویای این است که مهم ترین مؤلفه اخلاق در نظر لویناس، دگربنیاد بودن آن و نزد لکان، خودبنیاد بود آن است. براین اساس شخصیت هایی چون علی و چیستا به سبب تخطی از میل دیگری از دیدگاه لویناس، سوژه غیراخلاقی و از نظر لکان، سوژه اخلاقی به شمار می آیند. در نقطه مقابل نیز شخصیت هایی مانند حاجی و حاج اکبر به سبب تعهد به انجام وظیفه، از نظر لویناس، سوژه اخلاقی و از دیدگاه لکان، سوژه غیراخلاقی قلمداد می شوند.

استدلال اخلاقی در فلسفه ابن سینا را می توان تحت عنوان قیاس عملی پیگیری کرد که این نوع قیاس در آثار او غالباً در مصداق مثال های اخلاقی و بیشتر در قالب جدل آمده است. ابن سینا به طور غالب معطوف به تحلیل فرایند رفتار به نحو عام است (که می توان آن را استدلال عملی نامید)؛ اما در عالم مثال از مصداق های اخلاقی و استدلال هایی که محتوا و مواد قیاس آن اصول اخلاقی است، بهره می جوید. از نظر ابن سینا درک حسن و قبح با عقل عملی است که به واسطه عقل نظری و با تصویرسازی نوعی استدلال و قیاس عملی در دو مرحله به رفتار اخلاقی منجر می شود. این نوع قیاس اگرچه از نفس ناطقه بر می آید، سایر ابعاد انسان و قوا و نفس حیوانی مانند حواس ظاهری و باطن به ویژه خیال، وهم و قوای باعثه و شوقیه در آن دخیل اند. این تحلیل ابن سینا بی ارتباط با پیشینه ارسطویی نیست؛ زیرا ارسطو نیز استدلال و قیاس عملی را برای ایجاد رفتار اخلاقی، پیش زمینه می داند. درواقع ارسطو برای صدور فعل، عقل نظری را متحرک به معنای بعید و شوق را متحرک به معنای قریب می داند. در این مقاله پس از تحلیل ابن سینا از استدلال اخلاقی و عوامل دخیل در آن، به بیان نقش این استدلال در رفتار اخلاقی پرداخته ایم. طبق نظر ابن سینا، تنها استدلال عملی سبب بروز فعل نیست؛ پس او از حصرگرایی به دور است و به عوامل هیجانی انگیزشی و محرکه فاعله نیز اهمیت داده است. در این مقاله، فراروی ابن سینا از حصرگرایی شناختی با مقایسه با ارسطو بیان می شود تا نمایانگر نوآوری های ابن سینا نسبت به فلسفه یونانی نیز باشد.

امروزه اگر رفتار و اخلاق کارکنان نامناسب، منفی و انحرافی باشد، برای شرکت های معتبر به لحاظ اقتصادی، اعتباری و همچنین سلامت درون سازمانی تهدیدزا خواهد بود و این تهدید زمانی که شرکت مورد نظر دولتی باشد و در یک بازار به شدت رقابتی فعالیت کند، چندین برابر می گردد؛ بنابراین هدف مقاله، تعیین اقدامات اولویت دار برای مدیریت رفتارهای انحرافی و خلاف اخلاق حرفه ای به منظور ارتقای ارزش و جایگاه برند بیمهٔ ایران به عنوان یک بنگاه اقتصادی و خدمت رسانِ دولتی در صنعت رقابتی بیمه در نظر گرفته شد. مقاله حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از نظر گردآوری داده ها، ترکیبی است. در این مقاله، ابتدا به روش کیفی فراترکیب، 51 اقدام مختلف برای مدیریت رفتارهای انحرافی و خلاف اخلاق حرفه ای احصا شد؛ در بخش میدانی به منظور تعیین اقدامات اساسی از بین اقدامات شمارش شده، فرم های نظرسنجی بین 30 نفر از مدیران ارشد بیمه ایران در سه استان شمالی گیلان، مازندران و گلستان، به نسبت مساوی توزیع شد. پس از گردآوری داده ها و تحلیل آنها با تکنیک دلفی-فازی و پس از رسیدن به اجماع طی 2 مرحله رفت و برگشت، 39 اقدام نهایی تعیین گردیده و به روش تحلیل مضمون در چهار دستهٔ اقدام ساختاری و سازمانی، بهبود وضعیت شغلی، مدیریتی و اجتماعی، فرهنگی و ارزشی کدگذاری شدند. در گام بعد، برای اولویت بندی اقدامات با توجه به معیارهای مالی و غیرمالیِ ارزش و جایگاه برند از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد و پرسشنامه ای تخصصی حاوی 6 ماتریس مقایسات زوجی طراحی و بین 12 خبرهٔ بیمهٔ استان های شمالی به نسبت مساوی توزیع گردید. پس از گردآوری و تحلیل داده ها به کمک نرم افزار Expert  Choice نتایج به دست آمده نشان داد که اقدامات بهبود ساختاری و سازمانی اولویت دارترین اقدام نسبت به هدف است.

از مباحث مهم در حیطه ورزش، تعارض اخلاق جوانمردی با منافع حاصل از پیروزی است. این نوشتار با رویکرد تحلیلی - کاربردی به ارزیابی رفتار پدرو زابالا در استنکاف از گل زنی به سبب تصادم رقیب در بازی فوتبال پرداخته است. اخلاق جوانمردی فراتر از قوانین و تجلی فضایل انسانی در گسترهٔ ورزش است. جهت ارزیابی، درستی یا نادرستی رفتار جوانمردانهٔ پدرو زابالا و نادیده انگاشتن منافع تیم، نیاز به معیار ارزشگذاری است. معیار ارزشگذاری فعل اخلاقی در نظریات خودگروی، سودگروی و دیگرگروی با عنایت به افراد دریافت کنندهٔ خیر بررسی گردید؛ اما راه کار جامع و عاری از نقص در تشخیص وظیفهٔ اخلاقی به دست نیامد. در عرضه تعارض اخلاقی بر اندیشه علمای اسلام، با توجه به ادله موافقان و مخالفان رفتار پدرو زابالا، قواعد اصولی تزاحم به واسطه مرجحات و تشخیص الزام أهمّ (مهم تر)، وظیفه فاعل اخلاقی را معین نمود. قاعده تقدم أهم بر مهم و قاعده اولویت دفع مفسده بر جلب منفعت، راه شناخت الزام أهم و وظیفهٔ اخلاقی است. براین مبنا وظایف شغلی و منافع تیم امر مهم تر و گل زدن دفع مفسده است؛ درنتیجه وظیفه اخلاقی پدرو زابالا گل زدن است. قصور در گل زدن، به دلیل ارزش های اخلاقی (غیرمنصفانه بودن ادامه بازی)، احسان و فعل اخلاقی است نه وظیفه اخلاقی، مانند بخشش قاتل توسط اولیای دم. از این رو نمی توان آن را در موقعیت های مشابه به دیگران توصیه نمود.

بدون شک، اخلاق دینی یکی از مهم ترین مؤلفه های حیات انسانی است که بدون آن، جامعه بشری هویت حقیقی خود را از دست خواهد داد، اما امروزه نقد اخلاق دینی و تلاش برای کنار زدن گزاره های اخلاقی برآمده  از دین، دستمایه بسیاری از مخالفان دین و سردمداران الحاد  برای اثبات برتری اخلاق سکولار بر اخلاق دینی و حتی توجیه الحاد قرار گرفته است. جی. ال. مکی، فیلسوف خداناباور، از جمله کسانی است که با این هدف به نقد  اخلاق دینی پرداخته است؛  در این مقاله  به برررسی  آراء او در این زمینه می پردازیم. بر پایه یافته های این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی به نگارش درآمده است،  اشکالات مکی تا حدودی بر پیش فرض های نظری او درباب خدا مبتنی است. علاوه بر این، نقدهای او بیش از آن که متوجه اخلاق دینی باشد متوجه گزاره های اخلاقی اصحاب کلیسا است. اخلاق اسلامی به عنوان نمونه کاملی از اخلاق دینی، به خوبی قادر است تمام اشکالات  مکی را پاسخ دهد.