قرآن و عترت

مسأله حجاب یکی از موضوعات بسیار مهم و حساس جامعه اسلامی است که از سده نخستین ظهرو اسلام تا به امروز مورد توجه دانشمندان اسلامی  به خصوص فقها، مفسران، جامعه شناسان و روان شناسان بوده است. قرآن کریم نیز این مهم را مورد اهتمام خود قرار داده و در آیات متعدد و به مناسبت های مختلف، به آن پرداخته است، ضمن این که قرآن در خلال آیات مربوط به اصل تشریع حجاب، جایگاه، احکام و فلسفه آن نیز اشاره کرده است. این مقاله در صدد آن است که مسأله حجاب را از نظرگاه قرآن با استمداد از روایات به روش توصیفی – تحلیلی مورد بررسی و تحقیق قرار دهد تا این بحث اساسی از نگاه مهم ترین مصدر تشریع اسلامی تبیین اشود. در این نوشتار روشن می شود که حجاب با قطع نظر از کمیت و کیفیت آن، یک امر مسلم در دین مبین اسلامی است و رعایت آن بر زن و مرد لازم است. ضمن آن که قرآن در مراحل تشریع حجاب به دو ویژگی توجه داشته است؛ نخست آن که رعایت این مهم را از خانواده خود پیامبر (ص) آغاز و سپس به درون جامعه تسری داده است و دیگر ویژگی حکم الهی، به سود جامعه و تضمین کننده سلامت جامعه بشری است.

از فضایل اخلاقی مورد تاکید در قرآن کریم، عفت ورزیدن است. عفت به معنای حالتی درونی در انسان است که او را از حرام باز می دارد و به مراتب والای انسانیت رهنمون می کند. عفاف افزون بر این که نقش مهمی در سلوک فردی انسان به سوی مقصد آفرینش دارد، می تواند جامعه را از خطر سقوط اخلاقی و سلطه فرهنگی بیگانگان نجات دهد، از این رو پرداختن به ابعاد عفاف و کارکرد آن در رشد و تعالی انسان بایسته است. با عنایت به این که در قرآن کریم عفت ورزی در سه حوزه کردار، گفتار و اندیشه مطرح شده است و در روایات معصومین:، «عفاف» بهترین عبادت شمرده شده است، این پژوهش با استفاده از منابع مکتوب کتابخانه ای و پردازش اطلاعات با رویکرد توصیفی- تحلیلی، به بررسی ابعاد عفاف پرداخته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که از منظر قرآن و حدیث، عفت در نگاه، عفت در پوشش، عدم پوشش لباس شهرت، عدم تبرج، عفت در طعام و مال از مصادیق عفاف در کردار است. قول معروف، سخن به ضرورت، عدم شوخی با نامحرم، استفاده نکردن از محتوای شهوت انگیز نیز در آیات مرتبط با عفاف در گفتار آمده است. همچنین ممنوعیت اختلاط با نامحرم، خلوت نکردن با نامحرم، پرهیز از عشوه و ناز، پرهیز از مصافحه، پرهیز از خلوت گزینی و دلباختگی نامشروع، از جمله راه کارهای قرآن و حدیث برای حفظ عفاف در اندیشه است.

بنا بر آیات وحی، مساله پوشش از اولین مسائلی بود که حضرت آدم7 پس از هبوط به زمین با آن مواجه شد. خداوند متعال در قرآن کریم درباره ی شیوه صحیح پوشش، تکالیف و دستوراتی را مقرر کرده است. شیوه شناسی صحیح نهادینه سازی فرهنگ پوشش در جوامع انسانی، یکی از مسائلی است که همواره در معرکه آرا و نظرات مختلف قرار گرفته است. بنابراین بایسته است که با تحلیل و بررسی دیدگاه قرآن در این باره، کامل ترین نسخه وحی آسمانی را به عنوان مبنای فرهنگ سازی برگزینیم. در این نوشتار با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، کوشش شده است با توجه به روش فرهنگ سازی قرآن به عنوان شیوه ای موثر در طراحی فعالیت های فرهنگی، توجه برنامه ریزان فرهنگی را نسبت به روش طرح مباحث ارزشی جلب کند، به گونه ای که تقویت شاخص های ارزشی در اجتماع آسان تر و مخاطب را نسبت به تحمل دشواری های آن پذیرا تر کند. خداوند در این خصوص از تکنیک هایی همچون تدریج، الگو سازی، سطح بندی و بیان فلسفه و چرایی حکم استفاده کرده است. بدیهی است که وقتی حجاب در جامعه وجهه محدودیت و دست و پاگیری نداشته باشد، بلکه شاخص امتیاز و ارجمندی شمرده شود، با اقبال عمومی مواجه خواهد شد.

«عفاف» و «حجاب»، واژگانی مقدس و نام آشنا در ادیان الهی ، به ویژه آیین اسلام هستند و از دیرباز مورد توجه مفسران، محدثان، تاریخ نگاران، جامعه شناسان و سایر اندیشمندان بوده اند. این دو واژه، افزون بر این که ریشه در شرع دارند، امری فطری بوده و مورد پسند روح پاک طلب آدمی هستند. با بررسی واژگان عفاف و حجاب می توان دریافت که رابطه ی این دو،  به لحاظ منطقی، «عام و خاص مطلق» است؛ یعنی هرچند ممکن است برخی از با حجاب ها عفیف نباشند، ولی هر عفیفی حتما با حجاب است. به دیگر سخن، هر آن که عفیف تر و از درون پاک تر باشد، خود را بیشتر به حجاب و پوشش، مقید می داند. با توجه به بررسی های انجام شده در قرآن کریم و کتاب مقدس، فرضیه این پژوهش به اثبات رسید که همه ادیان الهی به عفاف و حجاب اهمیت بسیار داده اند و احکام متعددی برای ان وضع کرده اند. در قرآن کریم هم که برترین و ماندگارترین آیین نامه الهی است، عفاف و حجاب، جایگاهی بس بالا و والا دارد و کامل ترین و جاودانه ترین آیین نامه ها و فرمان ها به منظور حفظ حجاب و عفاف و جلوگیری از ابتلا به گناهان مخرب شخص و جامعه آمده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که جلوه های حجاب و عفاف در قرآن کریم در چهار سطح پوشش، نگاه، گفتار و رفتار مطرح شده است.

پوشش و حجاب اسلامی یکی از موضوعات مهم قرآنی است که در آیات وحی از آن سخن به میان آمده است. ازجمله آیاتی که جایگاه حجاب به روشنی در ساختار آن آمده، آیه 31 سوره نور است. پژوهش حاضر می کوشد با هدف مشخص کردن ساختار این آیه و پیوند آن با کل سوره، جایگاه حجاب و عفاف در قرآن کریم را تبیین نماید. پرسش اصلی تحقیق این است که آیا آیه 31 سوره نور می تواند دارای یک ساختار منسجم باشد و پیوند این ساختار با کل سوره چگونه است. مطالب این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی و بر اساس پرسش ها و اهداف تحقیق،طبقه بندی و تحلیل شده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که تمامی آیات وحی به منزله نور و چراغی تابان است که انسان را به سرمنزل مقصود هدایت می کند و ساختار کل سوره نور اینگونه است. در این سوره گاه یک بخش از ساختار در یک آیه جای می گیرد و گاه به قراین لفظی و معنایی، یک بخش از ساختار حذف می شود. آیه 31 سوره نور دارای ساختاری چهارگانه است که همین ساختار در کل سوره قابل مشاهده است. بررسی مفاهیم قرآنی در یک ساختار منسجم باعث می شود که بیش تر با ابعاد اعجاز قرآن آشنا شویم و از دریای بی کران مفاهیم سرنوشت ساز آن بهره بریم.

حجاب از مهم ترین مسایل مورد توجه ادیان توحیدی به ویژه دین مبین اسلام است و نقش بسیاری در کاهش میزان انحرافات اجتماعی-روانی دارد. مساله  بدحجابی به عنوان آسیبی اجتماعی در سطح جامعه مطرح است و اصلاح و ترمیم آن، نیازمند مهندسی فرهنگی و اتخاذ سیاست های فرهنگی و اجتماعی است. این مقاله به بررسی نقش حجاب بر کاهش انحرافات اجتماعی- روانی زنان اختصاص یافته است. برای پاسخ گویی به پرسش اصلی پژوهش، با روش تحقیق کتابخانه ای، منابع مکتوب مربوط به موضوع حجاب مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد که از منظر اسلام، پوشش مناسب، آثار و پیامدهای مثبت بسیاری برای فرد و جامعه به همراه دارد. داشتن حجاب هم بر سلامت اخلاقی جامعه و هم بر پاکی و طهارت و ارتقای شخصیت زن تاثیرگذار است. حجاب، نه تنها مانع آزادی زن نیست، بلکه به او نقش دفاعی در برابر آسیب های فردی و اجتماعی می بخشد. همچنین گسترش بی حجابی و بی عفتی در جامعه موجب از هم پاشیدگی خانواده ها، رواج بی بند و باری، تنزل جایگاه زنان و به وجود آمدن بیماری های روحی و روانی در جامعه می شود. نتیجه آن که اگر خانواده ها بر حفظ حجاب اهتمام ورزند و به آن توجه کنند، میزان انحرافات اجتماعی- روانی کاهش خواهد یافت.