سیده زهرا محمدی

بی تردید امور و حوادث بزرگ، افزون بر بسترهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، مولود تلاش ها و نقش آفرینی شخصیت های تأثیرگذار هستند. حضرت ابوطالب شخصیتی جامع و کم نظیر بود که با ایمان راسخ به توحید، از رسول خدا(ص)، محافظت و حمایت کرد و در گسترش اسلام نقشی ممتاز و بی بدیل داشت. پژوهش حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی و با استناد بر منابع تاریخی و روایی، درصدد پاسخ به این پرسش است که جناب ابوطالب چه نقشی در تحکیم و پیشبرد رسالت رسول خدا (ص) داشته است؟ نتایج پژوهش، این نکته را به اثبات می رساند که نگاه ابوطالب به رسول خدا (ص)، از خاستگاه خاصی نشأت گرفته که ریشه در عقاید، آرمان ها و جهان بینی او داشته است؛ او قبل از بعثت، همواره پشتیبان رسول خدا(ص) بود و بعد از بعثت نیز تلاش کرد تا چالش ها و جبهه بندی های مخالفان بر ضد رسول خدا(ص)، به یأس مبدل گردد. 

حیات سیاسی و عصر امامت امام صادق(ع)، با دوره نظام سیاسی- حکومتی سلسله امویان و عباسیان مصادف بود و با اینکه هر دو حکومت، از نظر امام مصداق طاغوت بودند، بااین حال، سیره و استراتژی آن حضرت در این دو زمانه، متفاوت است. به راستی این تفاوت در نحوه برخورد با دو نظام سیاسی غیر مشروع، ناشی از چه بوده است؟ به نظر می رسد اوضاع و شرایط سیاسی-اجتماعی حاکم بر زمانه، نقش تعیین کننده ای بر نوع رفتار و واکنش های امام صادق(ع) داشت و سبب تفاوت سیره سیاسی ایشان در مواجهه با نظام های حکومتی بود؛ چه اینکه تمامی عملکرد امام همچون سایر ائمه(ع)، مانند پازلی در راستای رسالت الهی امامت، صیانت از اسلام و تکمیل احکام الهی به فراخور بازه های زمانی، متفاوت بود. از جمله دستاوردهای فرضیه که در این مقاله به اثبات می رسد آنکه نه تنها حیات سیاسی امام صادق(ع) بسیار برجسته تر از دیگر ابعاد زندگی ایشان است، بلکه مشی سیاسی حضرت با درنظرداشتن ماهیت متفاوت حاکمیت اموی و با انعطاف پذیری سیره امام در حفظ کیان فرهنگ تشیع، نقشی اساسی داشت. پژوهش پیش رو، به روش توصیفی-تحلیلی و با استناد بر منابع تاریخی و اسناد روایی، نقش عنصر زمان را در حیات سیاسی امام صادق(ع) مورد تحلیل و بازکاوی قرار می دهد.