هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی

در پی زمین لرزه سال 1382 شهر بم، برنامه بازسازی این شهر براساس"منشور توسعه پایدار" در راستای نیل به اهداف سه گانه هویت، مشارکت و پایداری بم تدوین شد. اما به نظر می رسد، برنامه مزبور در مرحله اجرا، به موفقیت اندکی دست یافته است. مقاله حاضر تاثیر هویت شهری و پایداری را در افزایش تاب آوری بازسازی پس از زلزله، با توجه به کمبود فضاهای ایمن چندعملکردی، فقدان نفوذپذیری و دسترسی های مناسب همه شمول در بافت شهر، همچنین ناخوانایی برخی نشانه های شهری و وجود اغتشاش در مناظر عینی و ذهنی شهروندان در بم مورد بررسی قرار می دهد. در راستای دستیابی به هدف شناخت عوامل و فرایندهای تاثیرگذار بر تاب آوری بازسازی بم از دیدگاه طراحی شهری، روش تحقیق، مبتنی بر استفاده از رویکردهای کیفی و روش تحلیل محتوا بوده و از ابزارهای مصاحبه عمیق، مشاهده میدانی و بررسی اسناد استفاده شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که توجه به برخی مختصات طراحی پایدار شهری مانند هویت شهری، خوانایی و نشانه های شهری و همچنین توسعه فضاهای چند منظوره ایمن در برابر زمین لرزه های آتی در درون بافت مسکونی علاوه بر تقلیل آسیب پذیری و مقاوم سازی کالبدی جداره ها، می توانند به بازسازی تاب آور از دیدگاه طراحی شهری بم کمک نمایند.

طبیعت شامل پدیده ها و فرایندهایی است که از ابعاد بزرگ تا مقیاس نانو در جریان هستند. درک از توابع ارایه شده توسط موضوعات و فرایندهای موجود در طبیعت می تواند جوامع بشری را به تقلید و تولید نه تنها فرم، بلکه فرآیند و عملکرد مناسب راهنمایی کند. در طی میلیون ها سال که از سن زمین می گذرد، فقط کاراترین، قوی ترین و قابل انعطاف ترین موجودات و فرم های طبیعی باقی مانده اند.         صدف های دوکفه ای که بزرگ ترین رده صدف های دریایی را تشکیل می دهند، موارد استفاده گوناگونی برای بشر دارند. در این مقاله، با الهام گیری از پوسته صدف ها، سالن همایش چند منظوره ای به منظور برگزاری کنفرانس، سخنرانی، نمایش فیلم و اجرای کنسرت طراحی شده است. برای بررسی پارامترهای آکوستیکی، همزمان با سالن صدفی شکل، دو سالن دیگر با شکل های پره ای و مکعبی با حجم ها و زمان های واخنش یکسان مورد مطالعه قرار گرفته اند. طراحی شکل سالن ها توسط برنامه Rhino صورت پذیرفته و شبیه سازی آن با برنامه EASE انجام شده است. نتایج مطالعات نشان می دهد که سالن صدفی شکل به لحاظ شاخص های قابلیت فهم گفتار نسبت به دو شکل دیگر برتری داشته و همچنین از نظر پارامترهای مربوط به وضوح و درک جزئیّات موسیقیایی نیز همانند سایر اشکال در محدوده قابل قبول قرار دارد.

زیستگاه انسانی هنگامی می تواند بیشترین مطلوبیت را برای انسان دربرداشته باشد، که انتظارات وی را در ابعاد مختلف، زیست محیطی، اجتماعی، کالبدی، اقتصادی و... برآورده سازد. چنانچه هریک از این عوامل، در محیط زندگی یک فرد، فاقد کیفیات مطلوب باشند، بر احساس و ادراک وی از فضا و در نتیجه بر سطح رضایت مندی او از محیط زندگی تاثیرگذار خواهد بود. برهمین اساس، پژوهش حاضر در پی پاسخ دادن به این سوال است که با توجه به معیارها و شاخص های کیفیت محیط سکونت شهری از منظر ذهنی ساکنان، سطح کیفیت محیط سکونت در محدوده مطالعاتی در چه حدی می باشد؟ برای رسیدن به این مهم، از روش توصیفی- تحلیلی و نرم افزار Spss در تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده و همچنین با به کارگیری آزمون های آنالیز واریانس یک طرفه و آزمون توکی در گروه بندی مولفه ها، به ارزیابی هرکدام پرداخته شده است. همچنین با استفاده از فرمول کوکران، تعداد 376 پرسش نامه در محله های مورد مطالعه توزیع گردیده است. این پرسش نامه ها کیفیت محیط سکونت را در قالب دو معیار کلی "کیفیت محیط سکونتی" و "کیفیت محیط شهری" جست و جو می کنند. نتایج حاصل بیانگر آن می باشد که شهروندان منطقه 2 شهر قزوین، نسبت به سایر مناطق شهر، از مولفه های کیفیت محیط سکونت خود رضایت بیشتری دارند.

امروزه عمدتاً شهرها و جوامع سکونت گاهی در مکان هایی ایجاد یا بنا شده اند که به لحاظ مخاطرات طبیعی درمعرض وقوع انواع سوانح طبیعی و یا به دلیل پیشرفت های تکنولوژی در معرض انواع سوانح انسان ساخت هستند. نگاهی که تاکنون در مدیریت سوانح و مدیریت شهری وجود داشته، بیشتر نگاه مقابله ای و کاهش مخاطرات بوده است. دراین میان، مفهوم تاب آوری، مفهوم جدیدی است که بیشتر در مواجهه با ناشناخته ها و عدم قطعیت ها به کار برده می شود. هدف از این مطالعه، ارزیابی و سنجش میزان تاب آوری کلان شهر تبریز بدون در نظر گرفتن تهدید مخاطره خاصی می باشد. بنابراین، ابتدا مؤلفه ها و ابعاد مطرح در تاب آوری شهری تدقیق گردید. سپس با استفاده از دیدگاه خبرگان حوزه های مختلف که کاملاً مشرف بر وضع موجود کلان شهر تبریز در حوزه تخصصی خود بوده اند و نیز مطالعات تطبیقی، ابعاد و مؤلفه های نهایی نگارندگان ارایه شد و با تحلیل پرسش نامه ها و انجام مطالعات و محاسبات لازم میزان تاب آوری کلان شهر تبریز در ابعاد و مؤلفه های مختلف مورد ارزیابی و سنجش قرار گرفت. با توجه به نتایج حاصل شده، میزان میانگین تاب آوری شهر تبریز برابر 23/2 است (پایین تر از 3) که نشان می دهد درمجموع خبرگان براین نظر اعتقاد دارند که تبریز از لحاظ تاب آوری در وضعیت کاملاً مطلوبی نیست. بااین حال بعد اجتماعی-فرهنگی بالاترین رتبه را در تاب آوری کلان شهر تبریز دارد.

ظاهر فیزیکی، فعالیت ها و معانی مواد خام هویت مکان هستند. حس مکان جنبه دیگری از هویت مکان، در درون این عناصر نیست. بلکه در اثر ارتباط متقابل انسان با این عوامل شکل می گیرد. حال این سوال ها مطرح است که رابطه بین هویت مکان و حس مکان چگونه است؟ چگونه می توان به یک مکان، با هویت خاص خود دست یافت؟ با توجه به بررسی های انجام گرفته، هویت مکان را می توان معادل با حس مکانِ "ما" دانست و در پاسخ به سئوال دوم، باید گفت که هویت مکان بخشیدنی نیست، بلکه طی زمان و فرآیندی به وسیله مردم شکل می گیرد، اما ابتدا باید از طریق عوامل فیزیکی، فعالیت و معنا به عنوان مولفه های تشکیل دهنده، اقدامات لازم در راستای رسیدن به هویت مکان را انجام داد. دراین نوشتار، با هدف بازیابی و معرفی نقش هریک از عناصر و اجزای تشکیل دهنده هویت و حس مکان، بر پایه مرور متون و اسناد مرتبط در این زمینه، به بررسی آرا و نظرات صاحبنظران پرداخته شده است. پس از بررسی عوامل و عناصر مختلف و نیز طبقه بندی عوامل دخیل در آن، به تبیین مدلی نو از عناصر و فرآیند شکل گیری هویت مکان و بررسی مدل مذکور در پیاده راه شهرری (به عنوان موردپژوهشی) پرداخته شده است.

در کشور ما علی رغم وجود تعداد زیاد بافت های تاریخی در معرض زلزله، تحقیق جامع و روشمندی در زمینه کاهش آسیب پذیری آنها صورت نگرفته و اسناد موجود عمدتاً به توصیف تجربه های پراکنده مقاوم سازی در مقیاس تک بناها اکتفا کرده اند. نایبند  در 200 کیلومتری طبس، روستایی با ارزش های تاریخی است که در مجاورت گسل بزرگ نایبند قرار دارد. به دلیل وجود بافت منحصر به فرد کالبدی و شکل گیری روابط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و پیروی از الگوهای بومی ساخت و ساز در تعامل با آن و همچنین اجرای طرح جابه جایی ساکنین و تخلیه بافت، این روستا گزینه خوبی جهت انجام مطالعات ایمن سازی لرزه ای است تا بتوان از فرایند تعریف شده برای آن به عنوان الگویی برای دیگر بافت های تاریخی استفاده کرد. فرایند معرفی شده در این مقاله دارای دو بخش اصلی می باشد. بخش اول به شناخت آسیب پذیری های کالبدی روستا در برابر زلزله اختصاص دارد که طی آن با مطالعه تطبیقی 19 روش تحلیل آسیب پذیری، در نهایت روش FAMIVE که در سطح جهانی از اعتبار بالایی برخوردار است، انتخاب و انواع آسیب پذیری ها از طریق آن استخراج گردید. در بخش دوم، نظر به تنوع خصوصیات بناهای تاریخی و لزوم بهینه بودن سطح مداخله در آنها، سطوح هدف عملکردی به صورت روش مند پیشنهاد گردید.

حاشیه جنوبی ایران دارای یکی از بحرانی ترین اقلیم های جهان بوده و لذا توجه به مولفه های اقلیمی در فرآیند طراحی خانه ها در این منطقه ضروری است. فضاهای باز و نیمه باز از عوامل موثر در شکل دادن به الگوهای اقلیمی خانه های بومی و بکارگیری این الگوها در طراحی مسکن معاصر این اقلیم، می تواند سبب ارتقای سطح آسایش حرارتی شود. این مقاله با تطابق ویژگی های فضاهای نیمه باز خانه های بومی در بندرلنگه، بوشهر و دزفول، با مشخصات اقلیم محلی این مناطق، ضمن معرفی الگوهای فضاهای باز و نیمه باز در آنها؛ تناسب و تاثرپذیری الگوها را از اقلیم میانه و محلی بررسی می کند. این مقاله دارای هدفی کاربردی و راهبرد آن در مرحله تحلیل و استنتاج کیفی و از طریق نظریه داده بنیاد بوده و با روش تصویرسازی انجام می شود. گردآوری داده ها در دو بخش مطالعه کتابخانه ای و تحلیل اسناد خانه های بومی انجام شده است. تطابق مشخصه های بدست آمده از کدگذاری نمونه ها با مولفه های اقلیم میانه و محلی مناطق مورد بررسی نشان می دهد که ویژگی ها و الگوهای فضاهای باز و نیمه باز در خانه های مورد مطالعه در دزفول، بندرلنگه و بوشهر با مولفه های اقلیمی هر شهر منطبق و بر اساس تفاوت در مولفه های اقلیمی در مقیاس میانه و محلی، در الگوهای مورد بحث تفاوت هایی ایجاد شده است.