قلمروهای جغرافیایی قرن جدید

منطقه و مسائل مربوط به آن به عنوان یکی ازمباحث میان رشته ای در حوزه هایی مانند جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک، روابط بین الملل، و مطالعات منطقه ای مفهوم پردازی شده و در تحلیل ها به شدت به کار می رود. در جغرافیای سیاسی، فرایند سازماندهی سیاسی فضا درمقیاس منطقه ای از اهمیت به سزایی برخوردار است. یک سازمان سیاسی فضای منطقه ای، یک فضای سازمان یافته انسانی است که اهداف سیاسی آن اغلب برای کنترل و نظارت بر منابع برای تامین نیازهای منطقه ای؛ مانند: مدیریت مناقشات، ایجاد نظم، تشکیل وحدت، حل کشمکش های درون/برون منطقه ای، و سرانجام ایجاد امنیت صورت می گیرد. به همین جهت، موضوعاتی مانند سیاست، اقتصاد، امنیت و فرهنگ در سازماندهی سیاسی فضای منطقه ای به بهترین شکل قابل مشاهده اند. نمود عینی سازماندهی سیاسی فضا در منطقه، یک سازمان یا یک اتحادیه منطقه ای با اهداف گوناگون است. مانند اکو. این نوشتار با استفاده از شیوه توصیفی - تحلیلی در صدد بیان این نکته است که یک منطقه چگونه مورد سازماندهی سیاسی واقع می شود. نتایج این تحقیق نشان می دهند سازماندهی سیاسی یک فضای منطقه ای معمولا در چارچوب یک یا چند سازمان و یا اتحادیه منطقه ای و در درون قلمرو و مرزهای آن، انجام می شود. شکل گیری سازمان های منطقه ای ، طرح خاورمیانه بزرگ و غیره در قالب سازماندهی سیاسی فضای منطقه ای قابلیت بررسی را دارند.

نیروهای مسلح تولید کننده قدرت نظامی و اِعمال آن برای بازدارندگی در مقابل تهدیدات نظامی دشمنان است. هر کشوری در دنیا برای رسیدن به توسعه پایدار ملّی جهت مقابله با چالش های امنیّت ملّی خود، به برنامه ریزی راهبردی در زمینه آمایش سرزمینی و دفاعی نیازمند است. مأموریت نیروهای مسلح ایران، دفاع از استقلال و تمامیت ارضی کشور، نگهبانی از انقلاب و دست آوردهای آن و مقابله با تهدیدات نظامی ، امنیتی می باشد، که براساس عوامل متفاوت و با توجه به گستره جغرافیایی کشور ساماندهی و استقرار یافته است . باتوجه به وسعت و تنوع جغرافیای طبیعی و انسانی کشور، تنوع و کثرت تهدیدات خارجی، آسیب پذیری های داخلی و مأموریت های متنوع نیروهای مسلح، توجه به آمایش دفاع سرزمینی از ضروریات حوزه دفاعی محسوب می شود. هدف این پژوهش «تبیین مولفه ها ی توان نظامی مؤثر بر آمایش دفاع سرزمینی در برابر تهدایدات نظامی» است سوال پژوهش این است مولفه ها و ویژگی های توان نظامی آمایش دفاع سرزمینی در برابر تهدایدات نظامی چیست؟» نتایج تحقیق نشان می دهد که 4 مؤلفه و 16 ویژگی توان نظامی بر آمایش دفاع سرزمینی در برابر تهدایدات نظامی مؤثر هستند و «فضای مانوری»، «مأموریت»، «پشتیبانی» و «تجهیزات و تسلیحات و فنّاوری ها»، بیشترین تأثیر را بر آمایش دفاع سرزمینی در برابر تهدیدات نظامی دارند. این پژوهش از نوع کاربردی،توسعه ای بوده و توصیفی- تحلیلی ودر روش گردآوری اطلاعات نیز از روش کتابخانه ای و میدانی و استفاده شده و تجزیه وتحلیل داده ها، از طریق توزیع پرسش نامه بین جامعه آماری، نتیجه از طریق سطح معناداری با ضریب اطمینان 95 % و خطای 5 % مورد تأیید قرار گرفت.

ترکیه به عنوان یکی از مهم ترین کشورهای اسلامی در منطقه غرب آسیا مطرح بوده و ایران نیز یکی از باثبات ترین و قدرتمند ترین کشورهای این منطقه قلمداد می گردد؛ این دو کشور از دیرباز به منظور هژمون منطقه ای در حوزه های سیاسی و اقتصادی با یکدیگر در رقابت بوده لذا از جنبه های مختلف بر یکدیگر اثرگذار می باشند. هدف از انجام این تحقیق، شناسایی عوامل ژئوپلیتیکی مؤثر بر راهبردهای دفاعی ج. ا. ایران و ترکیه و تعیین میزان این تأثیر بر یکدیگر می باشد و محققین در این مقاله در پی پاسخ به این پرسش اند که: عوامل ژئوپلیتیکی مؤثر بر راهبردهای دفاعی ج. ا. ایران با ترکیه کدام اند؟ این پژوهش به لحاظ نوع، کاربردی- توسعه ای و به لحاظ روش، توصیفی تحلیلی با رویکرد آمیخته انجام شده و برای گردآوری داده ها از هر دو روش کتابخانه ای و میدانی استفاده شده و ابزار گردآوری داده ها، فیش برداری، انجام مصاحبه و توزیع پرسشنامه بوده و جامعه آماری تحقیق 58 نفر بوده و جامعه نمونه نیز به صورت تمام شمار و همان 58 نفر لحاظ گردید.

شرایط اقلیمی و جغرافیایی کشور پهناور ایران، نحوه توزیع زمانی و مکانی بارش، میزان تبخیر، پراکندگی جمعیت و مراکز صنعتی موجب طرح بحث انتقال آب میان حوضه ای شده است. بدون توجه به شرایط و ملاحظات اساسی حوضه ها، اجرای طرح های انتقال آب موجب تعارض میان آن ها می گردد. پژوهش حاضر با درک صحیح از سوء تدبیرها در مدیریت منابع آب به تشریح مسائل مختلف مدیریتی و اکولوژیکی انتقال بین حوضه ای آب می پردازد و اینکه چه مسائلی بین حوضه ای انتقال آب وجود دارد و در پی پاسخ به راه حل های صحیح مسائل تخصیص آب های بین حوضه ای به گونه ای که موجب عدم تعارض می گردد، می باشد. نتایج نشان می دهد که بارگذاری بیش ازحد بر منابع آب سبب تهدید منابع آب زیرزمینی و افت کیفیت این منابع می گردد. این توسعه بر مشکلات زیست محیطی افزوده شده است. تغییرات اقلیمی، برداشت های غیرمجاز و بی رویه بالادست حوضه ها، تغییر زمان و شکل بارش بر مشکلات ظرفیت منابع آب بین حوضه ها افزوده است. با اصلاح مدیریت یکپارچه حوضه های آبریز بخصوص در توزیع متعادل عرضه و تقاضا می توان از ادامه وضعیت موجود خشک شدن تالاب ها، مناقشات اجتماعی و سایر پدیده های حاصل از پروژه های انتقال آب جلوگیری نمود. بخشی از این مسائل با مدیریت صحیح آب، مدیریت توأمان و واقع بینانه عرضه و تقاضا، ساماندهی برداشت ها و نیز عدم بارگذاری جدید بر منابع آب حوضه ها مرتفع نمود. شفافیت داده های آب در کشور، بازنگری بر منابع و مصارف حوضه ها بر اساس شرایط سال آبی و تأکید بر مدیریت بهره وری از راهکارهای این مسائل هست.

تجربیات عصر جهانی شدن نشان می دهد عدم مشارکت مردم در فرایند تصمیم گیری و تصمیم سازی، جامعه را متضرر می نماید، به همین دلیل، جوامع به سمت بهره گیری بیشتر از مشارکت مردمی سوق یافته است. ازجمله راه های تحقق این مشارکت، ایجاد و بسط فعالیت های سازمان های محلی می باشد. عواملی نظیر تجربیات عصر جهانی شدن، پیچیدگی های روزافزون جامعه، کاهش هزینه های مردم و دولت، منطقه ای شدن امور و تسریع آن ها سبب شده تا شوراهای اسلامی نقش پررنگ تری را در جامعه امروز ایفا کنند. در این میان، این نوشتار با تأکید بر قانون اساسی به واکاوی نقش شوراها می پردازد. طبق قانون مزبور، این نهاد با ایفای کارکردهای مختلف، نقش مردم در مدیریت و اجرای امور را عینیت می بخشد که البته، با چالش های فراوان درون شورایی و برون-شورایی مواجه می باشد. درکل، توجه قانون گذار به شوراها نشان می دهد که اولاً این نهاد به لحاظ کارکرد از اهمیت به سزایی برخوردار است و ثانیاً ظرفیت های بالقوه ای دارد که در صورت تحقق می تواند به پیشرفت منطقه ای و محلی و نهایتاً توسعه ملی منجر شود. این نوشتار درصدد است تا ابعاد نظری، ویژگی ها، شئون قانونی و کارکردهای این نهاد و در نهایت، چالش ها و آسیب-های آن را مورد بررسی قرار دهد.

بررسی رفتار های انتخاباتی یکی از موضوعات حائز اهمیت در جغرافیای سیاسی محسوب می گردد که نشان دهنده سیر مشارکت های مردمی در حوزه تصمیم گیری کلان با استفاده از ساختار های جغرافیایی است. همواره تبیین چگونگی تحرکات انتخاباتی از تبلیغات تا پس از رای گیری می تواند بازگو کننده رفتار ها و چارچوب های مورد قبول شهروندان در مشارکت عمومی باشد. لذا محققان حوزه جغرافیایی سیاسی می کوشند رابطه معنا داری میان میزان آرای کاندیداها و محیط های جغرافیایی فعالیت آنان پیدا و نیز طیف بندی های سیاسی موجود را در موفقیت یا عدم موفقیت آنان بررسی نمایند. تحلیل رفتار های انتخاباتی شهروندان گیلانی در نهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی و نیز موضع گیری طیف های سیاسی پیرامون این موضوع نشان دهنده نقش آفرینی برخی از گروهها و جریانات سیاسی حاکم بر کشور است، بدین ترتیب بررسی آماری جغرافیای انتخابات و نیز ساختار چینش کاندیداها به لحاظ حمایت گروه های سیاسی می تواند رفتار های انتخاباتی شهروندان گیلانی را تبیین نماید. این تحقیق کاربردی با روش توصیفی و تحلیلی و مقایسه های آماری به بررسی ماهیت رفتار های انتخاباتی شهروندان گیلانی در نهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی می پردازد و تلاش دارد به این سوال پاسخ دهد که رفتارهای انتخاباتی رای دهندگان گیلان در نهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی با کدام یک از نظریه های رفتار های انتخاباتی تطابق دارد؟ لذا نتایج حاصله بیانگر آن است رفتار های انتخاباتی رای دهندگان گیلانی با الگوی انتخاب عقلایی و کارکرد گرایی کاندیداها مطابقت دارد.

مکانیزم روابط جغرافیاو سیاست شرایطی را به وجود می آورد که مدیریت سیاسی فضاهای جغرافیائی را در درون کشور تسهیل کرده و وزن ژئوپولیتیکی همان فضای جغرافیائی- سیاسی را در سطح منطقه یا جهان تبیین می کند. از این رو عدم درک موقعیت جغرافیایی یک مکان و فضای جغرافیایی و مسائل آن از جمله نقاط ضعف و نقاط قوت، هزینه های سنگینی در بر منافع ملی تحمیل خواهد کرد که تاثیرات ان در قدرت ملی کشور و موقعیت کشور در ساختار نظام جهانی آشکار می کند. ایران از جمله کشورهای جنوب غرب آسیاست که با دارا بودن ظرفیتهای ژئوپولیتیکی و ژئواکونومیکی می تواند بعنوان تنها ابرقدرت منطقه ابراز وجود نماید. ازاین رو شناخت و بررسی عوامل تسهیل کننده در ارتقاء سطح قدرت ایران به عنوان هدف عملی در راستای اتخاذ سیاستهای صحیح و اصولی جهت نیل به قدرت برتر منطقه ی آسیای جنوب غربی است. پژوهش مزبور با روش توصیفی – تحلیلی و با اتکا به منابع کتابخانه ای ضمن بررسی نقش پیش برنده گی متغیر موقعیت ژئوپولیتیکی که می تواند زمینه ساز تحقق برتری منطقه ای ایران باشد موانع تحقق این امر را مدنظر قرار می دهد.

با وارد شدن جریان نوین اطلاعاتی به عرصه دیپلماسی و رشد استفاده از ابزارها و فناوری های نوین ارتباطی ، شیوه ای جدید از دیپلماسی ، موسوم به دیپلماسی رسانه ای ظهور یافته است. بدون ابزار رسانه ای و ارتباطی مؤثر برای اقناع افکار عمومی ، هیچ کشوری نمی تواند در صحنه بین المللی ، منافع و اهداف ملّی اش را دنبال کند.حضور مؤثر رسانه ها در عرصه بین الملل، دیپلماسی سنتی متحول شده و دیپلماسی رسانه ای به عنوان یکی از شاخه های اصلی فعالیت دستگاه سیاست خارجی پدیدار شده است.در این پژوهش از روشهای تحلیلی توصیفی و گرداوری داده کتابخانه ای و منابع اینترنتی استفاده شده است. در دو دهه گذشته، اهمیت بهره گیری از رسانه های بین المللی موجب شده که کشورهای در حال توسعه نیز در اندیشه بهره مندی از این رسانه ها برآیند. جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که با راه اندازی شبکه خبری ازجمله پرس تی وی در سال 2007 استفاده از دیپلماسی رسانه ای را در دستور کار خود قرار داده است. از این رو، مقاله حاضر با رویکرد تبیینی، بر واکاوی مبانی دیپلماسی رسانه ای جمهوری اسلامی ایران سامان یافته است. بر این اساس، مقاله حاضر که پژوهشی توصیفی تحلیلی است ، با تعاریف دیپلماسی ، دیپلماسی عمومی، دیپلماسی رسانه ای و معرفی و ذکر مصادیقی از شبکه پرس تی وی، به نقش و اثرگذاری این شبکه ها در دیپلماسی رسانه ای می پردازد.

به طور کلی امروزه در زندگی اجتماعی بشر؛ شهرها از جایگاه ارزنده ای برخودار می باشند. استقرار بخش عمده ای از جمعیت و مراکز حیاتی و حساس در شهر و تمرکز قدرت و ثروت در آنها، شهرها بخصوص مراکز شهری را در وضعیتی قرار داده که فعلیت یافتن هر نوع تهدیدی در آنها، می تواند چالشی جدی برای نظام سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ... آن باشد. لذا به نوعی شهر ها می توانند حکومتها را تحت تاثیر قرار دهند. بنابراین وجود چنین ویژگی هایی، شهرها را به یک هدف نظامی مناسب تبدیل کرده است. هدف اصلی از این پژوهش شناسایی وضعیت شهر یاسوج بر اساس اصول پدافند غیر عامل شهری است . روش تحقیق دراین پژوهش به صورت توصیفی –تحلیلی است . .روش گرداوری اطلاعات از نوع کتابخانه ای –اسنادی است . دراین تحقیق برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از ماتریس کارور استفاده شده است. سوال تحقیق در پژوهش حاضر عبارتند از : تا چه میزان اصول پدافند غیر عامل در شهر یاسوج رعایت شده است؟ نتایج تحقیق نشان داد که شهر یاسوج براساس اصول پدافند غیر عامل در حدکم تا متوسط قرار دارد وبسیاری از شاخص ها رعایت نشده است. بیشترین مراکز بر اساس اصول پدافند غیر عامل دارای بالاترین نقاط ضعف و تهدید برای شهر یاسوج محسوب میشوند . استانداری و سه بیمارستان شهید بهشتی ،امام سجاد و شهید جلیل و مراکز امداد و نجات دارای بالاترین حساسیت از منظر پدافند غیر عامل شهریاسوج است که باید به شدت از منظر پدافند غیر عامل مورد توجه قرار بگیرند

دریای خزر پس از خلیج فارس مهم ترین حوزه های ژئوپلیتیکی، ژئواستراتژیکی و ژئواکونومیکی ایران محسوب می شود. ایران که پس از فروپاشی شوروی در این دریا با 4 کشور دارای مرز دریایی شد همواره علناً و عملاً سیاست غیرنظامی کردن دریای خزر را دنبال کرده است. علی رغم تلاش های ایران روند حرکتی کشورها در دریای خزر به سمت نظامی شدن و تجهیز بیشتر زیرساخت های نظامی در دریای خزر بوده است که این مورد می تواند بسترساز چالش ژئوپلیتیکی ایران در این حوزه در آینده باشد. بنابراین، این پژوهش با شیوه توصیفی – تحلیلی و بهره گیری از منابع به روز خارجی به دنبال بررسی روند نظامی گری در دریای خزر و چالش های ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی ایران بوده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان دهنده حرکت کشورهای پیرامون خزر در راستای تقویت بنیان نظامی خود در دریای خزرپس از فروپاشی شوروی است. این نظامی شدن به خصوص از جانب ترکمنستان و آذربایجان با توجه به مرزهای دریایی و خشکی آنها برای ایران چالشی ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی محسوب می شود. علاوه بر نظامی شدن دریای خزر، همکاری نظامی اسرائیل و ناتو با آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان در زمینه خرید و فروش تسلیحات، اختلافات آذربایجان با ایران بر سر میادین نفتی، تلاش آذربایجان در راستای قومیت گرایی؛ استفاده اسرائیل از مرزهای ایران با آذربایجان و ترکمنستان در راستای استراق سمع و روابط جاسوسی، احتمال جنگ بین روسیه با ترکمنستان و آذربایجان به خاطر خط لوله ترانس خزر از دیگر زمینه های چالش ژئوپلیتیکی برای ایران در اثر نظامی شدن دریای خزر محسوب می شود.

ژئوپلتیک پیوند عمیقی با مسایل زیست محیطی پیدا کرده است چرا که، دولتها و ملتها پی برده اند که برای به دست آوردن صلح و آرامش و از بین بردن منازعات میان خود مناسب ترین راهبرد، رعایت مسایل زیست محیطی می-باشد. خلیج فارس به عنوان یک اکوسیستم منحصر به فرد و نیز به عنوان یک آبراه حیاتی بین المللی علاوه بر آسیبهای ناشی از تردد نفتکشها و نیز استخراج نفت از فلات قاره، جنگ اول و دوم خلیج فارس و نیز به، لحاظ رشد شهر نشینی، توسعه فعالیت های صنعتی و بهره برداری غیر منطقی از منابع شدیداً در زیر فشار قراردارد و این دریا به محل تخلیه حجم عظیمی از فاضلابهای شهری و صنعتی تبدیل شده است. لذا درجهت بهساز ی و پاکسازی این اکوسیستم از آلودگیها، همکاریهای زیست محیطی کشورهای پیرامون خلیج فارس در جهت تصمیم گیری صحیح و راهبردی ضرورت داشته و همچنین رعایت دقیق قراردادهای بین المللی، جلوگیری از آلودگی دریایی و ترابری صحیح قوانین و ضوابط محیطزیست دریایی جزء ملزومات هستند. در همین راستا پزوهش حاضر با رویکرد توصیفی –تحلیلی به روش اسنادی به بررسی اهمیت ژئوپلیتیک زیست محیطی خلیج فارس و اثرات آن بر امنیت ملی پرداخته است و نتایج حاکی از آن است که اکوسیستم خاص این منطقه به علت دارا بودن شرایط اکولوژیکی خاص و توانهای محیطی در معرض مخاطرات دائم و مستمر قراردارد، سهم اصلی آگاهی از حساسیت محیط زیست خلیج فارس در مقابل آلودگی ها و لزوم اعمال ضوابط دقیق جهت حفظ آن مربوط به کشورهای حوزه خلیج فارس می باشد. در نهایت راهکارهایی در جهت پایداری زیست محیطی خلیج فارس ارائه نموده-ایم.