پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی

هدف پژوهش حاضر، بررسی معیارهای تشخیص گناه کبیره در آموزه های دینی است که از یک قرائت و انسجام معنایی خاصی در قرآن و سنّت برخوردار نمی باشد. پژوهش پیش رو با رویکردی به نگاه اندیشمندان دینی به موضوع نگریسته و با روش توصیفی – تحلیلی آنها را مورد نقد و بررسی قرار داده است. نتایج حاکی از آن است که برخی از این ملاک ها باطل و یا فاقد تعریف جامع و مانع است. به نظر می رسد، اگرچه در شرع مواردی به عنوان کبیره و یا صغیره تبیین شده است، ولی در جاهایی که شک وجود دارد، معیار منافات داشتن با معرفت الهی سبب کبیره بودن گناه می گردد، هرچند دیدگاهی که فلسفه ابهام در ملاک را مراقبت بیشتر انسان نسبت به رفتار و کردار خود دانسته است، دور از واقع به نظر نمی رسد.    

هدف این پژوهش معرفی رویکرد سازه گرایی زیباگرایانه به عنوان رویکرد نوینی در حوزه ی مطالعات تعلیم و تربیت اسلامی است. به این منظور و در ذیل معرفی این رویکرد، به بررسی گزاره های قرآن در باب تربیت، انسان و مفهوم زیبایی و دلالت های آن در گزاره های مبنایی تربیت اسلامی پرداخته شده است. در فلسفه ی اسلامی، تربیت به معنای ربوبی شدن یا خداگونگی و در قرآن، انسان نماینده ی خداوند در زمین و خدا صاحب نام های زیبا، منشأ زیبایی و دوستدار آن معرفی شده است. از این منظر، در قرآن کریم، زیبایی به اهداف غایی حیات انسان گره خورده است. نیل به زیبایی در قرآن، بالاترین مرتبه ی کمال و دلیل آفرینش حیات و مرگ آدمی، آزمودن او از نظر میزان زیبایی اعمال او بیان شده است. بر اساس این نگاه ویژه و این جایگاه بنیادین است که تبیین گزاره های مبنایی مفهوم زیبایی در قرآن و دلالت های آن در تعلیم و تربیت اسلامی از اهمیتی ویژه ای برخوردار است. در راستای این هدف، در این پژوهش، با استفاده از سه روش تحلیل محتوای کیفی، تحلیل شبه استعلایی و تحلیل و تفسیر مفهومی، به تبیین رویکرد سازه گرایی زیباگرایانه، به عنوان یک رویکرد جدید در حوزه ی مطالعات تعلیم و تربیت اسلامی پرداخته شده است. این ایده نتیجه ی توسعه ی رویکرد جدید سازه گرایی واقع گرایانه، در حوزه ی مباحث مربوط به زیبایی شناسی در آموزه های قرآن است. از این منظر و بر اساس آموزه های اسلام در قرآن، به لحاظ وجودشناسی، زیبایی ها در جهان، مستقل از ادراک و توجه آدمی وجود دارند. این پیش فرض، همچنین، شامل وجود خداوند به عنوان زیبایی مطلق می شود. از منظر معرفت شناسی، در ایده ی سازه گرایی زیباگرایانه، زیبایی امری قابل دستیابی، برخوردار از معیارهای قابل تعریف و بنابراین قابل انتقال و قابل تعلیم است. از منظر انسان شناسی، مهم ترین بخش رویکرد سازه گرایی زیباگرایانه، خصیصه ی عاملیت در انسان است که به عنوانی موجودی عامل، مختار و تصمیم گیرنده، قادر است به هدف نیل و تشبه به زیبایی مطلق، در حد موجودیت خود و در مسیر آن، بر حسب ادراک، احساس، زبان و بافت ویژه ای که در آن زیست می کند، سازه های ذهنی خود را از آن زیبایی مطلق خلق کند و گام به گام به هدف نهایی آدمی که تشبه به زیبایی مطلق است نزدیک تر شود.

هدف پژوهش حاضر تحلیل کنش گفتاری و زمینه سیاسی در اندیشه امام خمینی می باشد. سئوال اصلی این است که چه ارتباطی میان زمینه های اجتماعی  -  سیاسی و نگارش متون توسط امام خمینی وجود دارد. در  این پژوهش تلاش شده است تا از نظریه ابراهیم برزگر مأخذ از کتاب سیاست به مثابه صراط و نظریه کنش گفتاری با توجه به زمینه های سیاسی استفاده شود. امام خمینی در ابتدا با کتاب هایی مانند کشف اسرار ،کنش گفتاری خود را در جهت بیدار کردن، مخالفت با انفعال حوزه و مردم نسبت به وقایع روز دنبال کردند. در مراحل بعد گفتار و نوشتار ایشان به تدریج سعی در اصلاح ایدئولوژی سلطنت و با عدم نتیجه گرفتن با این روش به سوی تغییر هنجار مرسوم و تکوین هنجار خویش با نگارش کتاب های ولایت فقیه، البیع و... تغییر جهت یافت. در مراحل بعد با تکوین و تثبیت هنجار مرسوم یعنی حکومت اسلامی و ولایت فقیه، به نظام سازی و نهادسازی پرداختند. ؟ پژوهش حاضر بر این فرضیه استوار است که  سیر تکوین هنجار مرسوم امام خمینی با توجه به زمینه های مختلف توسط ایشان و با نگارش کتاب ها و رساله های مختلف آغاز گردید.  این تلاش ها در قالب انقلاب اسلامی، با مجاهدت های علمی و رهبری عملی به بار نشست و مسیر انقلاب را به عنوان یک صراط مستقیم برای همگان مشخص کردند.

هدف پژوهش حاضر بررسی نظم و نظم پذیری و رابطه آن با حیاتِ طیّبه از منظر قرآن و حدیث می باشد. روش پژوهش، توصیفی – تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که ایجاد حیات طیّبه و جامعه سعادتمند و صالح، مشروط به انجام اعمال صالحه مؤمنانه است. از مصادیق اعمال صالحه مؤمنانه و زمینه ساز حیات طیّبه، نظم پذیری در امور فردی و اجتماعی می باشد. پذیرش آراستگی و پیوستگی حکیمانه با ناظم حکیم است. حیات طیّبه همان زندگی سعادتمندانه، معنادار و هدفمندی است که به سوی غایت، کمال مطلوب و ناظم حکیم در حرکت می باشد. از منظر قرآن و حدیث، نظم و نظم پذیری در حیات طیّبه، سبب آرامش جسمی و روحی، معنابخشی به زندگی و هماهنگی با نظام اَحسن آفرینش می شود.

هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر معنویت در توانمندسازی معلمان می باشد. روش پژوهش تحلیلی - استنتاجی بوده و بر این فرضیه استوار است که معلمان در خصوص جهت گیری های علمی و آموزشی خود می بایستی معنویت را سرلوحه کار خود قرار دهند. نتایج نشان داد که جهت گیری های معنوی معلمان در آموزش، لازمه پیشبرد صحیح در تربیت افراد است. برخلاف تصورات سکولاری و غرب گرایی که در آن کوشش نموده اند بین دین، معنویت و آموزش و عقلانیت فاصله بیاندازند و همواره معلمان و دانش آموزان را در فضایی سکولاری و فارغ از دیانت تربیت نمایند، اسلام تعریفی دقیق در جهت گیری های آموزشی برای معلمان که مسئولیت تربیت دانش آموزان را در مدرسه برعهده دارند، ارائه نموده است. در این جهت گیری ها به زیبایی میان عقلانیت، آموزش و معنویت ارتباط برقرار کرده و تا به جایی پیش رفته که معتقد است لازمه موفقیت معلمان در آموزش و تدریس، داشتن معنویت و ارتباط خوب با خداوند متعال می باشد.

هدف پژوهش حاضر بررسی و شناخت ارتباط تعاملی رجعت، تناسخ و معاد می باشد. روش پژوهش توصیفی –تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که رجعت، تناسخ و معاد از جمله واژگان متداول در زبان مفسّران، متکلّمان و فلاسفه اسلامی می باشد. مسائل کلامی همیشه از سوال برانگیزترین و جنجالی ترین مسائل مورد بحث در میان اندیشمندانِ سایر نحله های فکری بوده و اختلاف نظرهای اساسی نیز از قِبل این بحث ها به وجود آمده است. رجعت از نظر عالمان تفسیر قرآن مورد قبول است، چون یک حقیقت قرآنی بوده و نیز رجعت برخی انسان ها با شرایط ویژه در زمان ظهور مهدی(عج) مورد تأیید عالمان شیعی می باشد. در رجعت سخن از تعلّق مجدّد روح به بدن خود بعد از قطع علاقه به میان می آید، در حالی که تناسخ یعنی انتقال نفس ناطقه از بدنی به بدنی دیگر به منظور تحمّل کیفر یا برخورداری از پاداش در برابر اعمال گذشته و رسیدن به کمال در همین دنیا، و این بنا به دلایلی پذیرفتنی نیست.