پژوهشنامه جغرافیای انتظامی

امروزه مدیریت آسیب های اجتماعی در بافت های فرسوده به یکی از ضرورت های توسعه شهری تبدیل شده است. دولت و مدیریت شهری برای تأمین منابع مالی پروژه های احیاء بافت های شهری با محدودیت های جدی مواجه اند. به همین منظور در این پژوهش بسترهای جلب مشارکت عمومی-خصوصی در چنین پروژه هایی تبیین و تشریح می شود. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و نوع آن کاربردی و توسعه ای است. فن جمع آوری اطلاعات به صورت اسنادی و میدانی و ابزار تجزیه وتحلیل داده ها نرم افزار «اس پی اس اس»[1] است. نتایج نشان می دهد که با تأسیس یک نهاد نیمه دولتی با قدرت اجرائی کافی، به عنوان محرک اجتماعی که برقرارکننده مشارکت بین بخش خصوصی، عمومی و اجتماعی باشد، می توان با ایجاد اطمینان و اعتماد لازم موجبات تحقق یک نوزایی شهری موفق را فراهم آورد. برنامه ریزی راهبردی بر اساس امکانات نهادهای محلی، جامعه محلی و مشارکت محلی استوار است و برخلاف روال گذشته بر برنامه ریزی و طراحی شهری در مقایسه ای کوچک و مشخص تأکید می ورزد. نتایج تحلیل عاملی حاکی از آن است که مهم ترین عوامل در مشارکت بخش خصوصی به ترتیب از عوامل (۱) تا (۸) دسته بندی می شوند که عامل اول (مالی-اداری) با مقدار ویژه (۱۲۵/۳) و درصد تغییرات (۶۲/۱۵) درصد، نسبت به سایر متغیرها تأثیر قابل توجهی در مشارکت بخش خصوصی در مدیریت آسیب های اجتماعی بافت های فرسوده ایران دارد و عامل هشتم به عنوان طرح و الگو با مقدار ویژه (۰۶۰/۱) و درصد تغییرات (۲۹/۵)، از کل واریانس کمترین تأثیر را دارا است. <br clear="all" /> [1] - SPSS

شهر تهران در طول یک صد سال اخیر دچار تحولات بسیاری در ساختار کالبدی و روابط اجتماعی میان شهروندان خود شده است. دراین میان پهنه تاریخی شهر به دلیل فقدان خدمات زیربنایی که محصول ورود صنعت و مدرنیسم در اوایل قرن بود، درگیر تغییرات کالبدی بنیادین شده و بسیاری از محله های تاریخی با مهاجرت درون شهری روبه رو شده اند. به دنبال آن اصالت مندی تاریخی محله ها به دلیل نبود تعلق خاطر ساکنین جدید درگیر چالش جدی شده و با توجه به سکنی گزیدن افرادی که از سطح اقتصادی و اجتماعی پایین تری نسبت به ساکنین قبلی برخوردارند، این قبیل محله ها به بستر جرم و آسیب های اجتماعی در شهر تبدیل شده اند. شناسایی محله هرندی و واکاوی آسیب های اجتماعی وارد به آن با نگرش کیفی و به صورت کاربردی-تحلیلی انجام شد. مسئله پژوهش، بررسی معضلات محله هرندی از دیدگاه معماری، شهرسازی و اجتماعی است و یافته های آن، شناسایی محله هرندی و بررسی روند شکل گیری قانونمند محله های تاریخی در بستر شهر هستند که ساکنین آن ها بر اساس فصل مشترک هایی نظیر قومیت، کسب وکار و یا مذهب از یکدیگر تفکیک شده اند. مداخله کالبدی بدون شناخت در محله های تاریخی شهر تهران، تأثیری بنیادین بر سازمان فضایی محله خواهد داشت و حاصل آن مهاجرت درون شهری، بی سازمانی اجتماعی، فقدان هویت و حذف تعلق خاطر خواهد بود که عامل افزایش جرم و آسیب های اجتماعی است. نتیجه نهایی پژوهش حاضر، واکاوی عوامل ایجاد ناهنجاری در محله هرندی از دیدگاه معماری (معضلات کالبدی)، شهرسازی (شکل گیری فضای بی دفاع شهری) و اجتماعی (آسیب های اجتماعی) است که بر اساس آن راهکارهایی برای برون رفت محله از نابسامانی، ارائه می شود.

آسیب های اجتماعی یکی از مهم ترین معضلات جامعه و بخش جدایی ناپذیری از زندگی امروزی در مناطق حاشیه ای استان مازندران را تشکیل می دهند. پژوهش حاضر با هدف بررسی بی سازمانی و آسیب های اجتماعی در مناطق حاشیه ای (۱۹ منطقه آلوده) استان مازندران در سال (۱۳۹۸) انجام شده است. روش پژوهش از نوع پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه است. جامعه آماری آن به تعداد (۲۰۰۰۰) نفر را تشکیل می دهند که با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه ای به تعداد (۱۸۹) نفر انتخاب و از روش نمونه گیری هدفمند در دسترس استفاده شد. رویکرد کمی پژوهش تلاشی به منظور گروه بندی آسیب ها بر مبنای دسته بندی موضوع و همچنین تعیین علل آسیب ها می باشد؛ همچنین به کمک روش کمی با تحلیل عاملی اکتشافی، مفاهیم شناسایی و مورد آزمون تجربی قرار گرفتند. یافته های پژوهش نشان می دهند از بین متغیرها، «خانواده های ازهم گسیخته» با ضریب بتای (۲۵۷/۰)، تأثیرگذاری بیشتری از سایر متغیرها داشته است؛ یعنی با کنترل سایر متغیرها، به ازای یک واحد تغییر در پایگاه اقتصادی و اجتماعی، آسیب های اجتماعی (۳۹۸/۰) واحد تغییر می کند. مقایسه صورت گرفته بین یافته های پژوهش و نتایج ادبیات تجربی نشانگر آن است که ساختار مناطق حاشیه ای در استان مازندران با وضعیت بی سازمانی مواجه اند و این وضعیت سبب بروز انواع آسیب های اجتماعی می شود؛ بنابراین به منظور برون رفت از این آسیب ها می بایست ریشه بروز این مشکلات را با استفاده از متخصصین مجرب مورد شناسایی قرار داد و ضرورت تغییر رویکرد از اقدامات انتظامی، امنیتی، روان شناختی، فردی و فقط مددکارانه به سمت رویکردهای اجتماعی متناسب با هر منطقه به شدت احساس می شود.

مناطق مرزی کشور بخشی از عرصه سرزمین ملی محسوب می شوند که به دلیل موقعیت جغرافیایی خود و دوری از مرکز اصلی سرزمین، شرایط متمایزی را دارا هستند.پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر مرزها بر امنیت پایدار مناطق مرزی با تأکید بر رویکرد توسعه اقتصادی شهرآبادان انجام شده است. این پژوهش از نوع کاربردی و به لحاظ روش، توصیفی–تحلیلی با فن پیمایشی است. نمونه گیری از نوع تصادفی و حجم نمونه (۳۸۳) نفر برآورد شده؛ در تجزیه وتحلیل داده ها نیز از آزمون های آماری تی تست تک نمونه ای، ضریب همبستگی پیرسون و همچنین رگرسیون چندگانه، استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان دهنده تأثیر مثبت مرز در کلیه شاخص های موردنظر پژوهش می باشد. بعد امنیت اقتصادی و امنیت معیشت نسبت به سایر ابعاد در سطح بالاتری قرار دارند. با توجه به مقدار (۰۰۰/۰=p<) ارتباط معنی داری بین نقش مرز و امنیت مناطق مرزی وجود دارد. همچنین بین اشتغال و توسعه اقتصادی با سطح معناداری (۰۰۰/۰>p)، رابطه مستقیم و قوی وجود دارد. سنجش و رتبه بندی مهم ترین موانع و تهدیدات امنیتی در منطقه مرزی موردمطالعه نشان داد که تهدیدات زیست محیطی و رفت وآمدهای غیرقانونی، به ترتیب با میزان بتای (۵۶۵/۰) و (۵۳۷/۰)، بیشترین میزان تأثیر را بر متغیر امنیت مرزی دارند؛ همچنین متغیرهای اعتماد به مرزنشینان و اقلیت های قومی و مذهبی به ترتیب با میزان بتای (۲۲۷/۰) و (۲۳۱/۰)، کمترین تأثیر را بر ناامنی مرزی در منطقه موردمطالعه دارند.

مرزهای غرب آسیا  به طورکلی و جمهوری اسلامی ایران به طور خاص با توجه به بافت قومی-مذهبی، تأثیر استعمار در طول تاریخ و رقابت بین قدرت ها در منطقه، همواره محل درگیری ها، کشمکش ها و مشکلات امنیتی بوده است و حیات سیاسی کشورها را با تهدید مواجه کرده است؛ به طوری که هیچ ناحیه جغرافیایی به تنهایی و در انزوا نمی تواند اهمیت و ارزشی داشته باشد و فقط با ترکیب با عوامل دیگر است که به یک منطقه جغرافیایی معنی و هویت معین می دهد. دراین میان استان کردستان به عنوان یک سازه منطقه ای از عناصر اصلی ژئواستراتژیک همچون سرزمین (منطقه)، جمعیت، جامعه (قومیت، مذهب، نژاد و ...)، اقتصاد و سیاست برخوردار است. این منطقه جزء نواحی ژئواستراتژیک مرزی ایران در محیط پیرامونی خود با مخاطرات، چالش ها و تحولاتی عمده در محیط امنیتی روبه رو است. رویکرد آمیخته (پژوهش کمی-کیفی) با روش پیمایشی است. جامعه آماری با توجه به گستردگی آن و بر اساس جدول مورگان به صورت تصادفی خوشه ای با حجم نمونه (۳۸۴) نفر با استفاده از فرمول جامعه آماری نامحدود استفاده شده است. هدف پژوهش با ماهیت توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و میدانی، «تبیین و تحلیل عوامل امنیتی در آمایش نواحی مرزی استان کردستان از منظر ژئواستراتژیک» است. نتایج پژوهش نشان می دهد که در عوامل اثرگذار امنیتی از منظر ژئواستراتژیک، موقعیت جدید کُردها و بهبود وضعیت آن ها در منطقه اثرات زیادی بر نگاه امنیتی نسبت به آمایش نواحی مرزی استان کردستان ایفا کرده و در اولویت نخست قرار گرفته است. در اولویت دوم پدیده تروریسم در منطقه و حساسیت انتشار آن در نواحی مرزی باعث نگاه امنیتی در آمایش نواحی مرزی استان کردستان شده است. در اولویت سوم حضور نظامی قدرت های جهانی در نزدیکی مرزهای استان و در اولویت چهارم رقابت ژئوپلیتیکی قدرت های منطقه ای و در اولویت پنجم خلأ قدرت در کشورهای دارای جمعیت کُرد سبب نگاه امنیتی نسبت به آمایش نواحی مرزی استان کردستان شده اند.

امروزه توجه به مفهوم امنیت شهروندان و روش های ارتقاء آن، به عنوان یکی از اولویت های اساسی حرفه مندان و نظریه پردازان شهری تبدیل شده است. جدای از اثرات اجتماعی و فرهنگی ناشی از برنامه ریزی و طراحی محیط های امن شهری بر الگوهای رفتار شهروندی و بهبود کیفیت محیطی نواحی سکونتی، تبیین ویژگی ها و اثرات مترتّب بر نقش کالبدی شهر بر کاهش جرائم شهری و یا کاستن از وقوع جرم، موضوع مستقل و با اهمیتی است که در قالب نظریه های نوین شهرسازی و برنامه ریزی شهری بدان اشاره می شود؛ بنابراین توجه به نقش کالبدی شهر (برنامه ریزی و طراحی شهری) در کاهش و پیشگیری از جرائم شهری اهمیت اساسی دارد و بایستی مفاهیم، اصول، پارادایم ها و راهبردهای مربوط به آن، مورداشاره قرار گیرد. هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل مفاهیم و اصول مرتبط با رویکرد ایمن سازی فضاهای بی دفاع شهری برای پیشگیری از وقوع جرائم با تأکید بر طراحی محیطی در شهر یاسوج است و روش آن، توصیفی-تحلیلی است که برای تدوین راهبردهای منفعل سازی کانون های جرم خیز و تشریح قوت ها، فرصت ها، آرمان ها و نتایج از تکنیک SOAR استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که توجه به اصول و شاخص های طراحی بهینه محیطی از جمله نظارت شهرداری بر تأسیسات و امکانات، توزیع متعادل کاربری ها، توجه به کاربری اراضی شهر و مکان یابی کاربری ها، سازگاری کاربری های شهری، استفاده از دوربین های مداربسته و روشنایی فضاهای شهری و ... می تواند در کاهش وقوع جرائم و ایمن سازی فضاهای بی دفاع نقش بسزایی ایفا کند؛ و در نهایت متناسب با تکنیک SOAR در ایمن سازی و طراحی فضاهای بی دفاع شهری، (۴۰) راهبرد ارائه شده است.