۱.
کلیدواژه‌ها:
نفس بدن رابطه نفس و بدن ابن سینا ملاصدرا
قاعده مهمی در فلسفه اسلامی وجود دارد: هر امری که در زمان حادث شود نیازمند به ماده است. رویکرد ابن سینا و ملاصدرا در سازگارساختن نظریه شان - در حوزه نفس - با این قاعده، کاملاً متفاوت است. از آن جا که ابن سینا نفس را حادث مجرد می داند و نسبت امر مجرد با همه امور زمانی یکسان است، او به ناچار حصول مزاج خاص در بدن را موجب ترجیح حدوث نفسی بر نفس دیگر دانسته که مشکلات بزرگی برای وی به بار آورده است. از جمله این مشکلات، حصول استعداد امری مجرّد در امری مادی است. ملاصدرا با لحاظ این اشکال و با توجه به مبانی خاص فلسفی که در حوزه اصالت وجود و تشکیک در وجود و به تبع آنها حرکت جوهری دارد توانسته است نفس را در حین حدوث، امری جسمانی بداند و از این معضل و مشکلات دیگری که نظریه حدوث روحانی با آن مواجه است رهایی یابد.
۲.
کلیدواژه‌ها:
معاد معاد جسمانی نفس بدن مثالی
می توان ملاصدرا را پیشرو در طریقی دانست که با روشی مبتنی بر عقل و شریعت و شهود به بررسی فلسفی آموزه های دینی و از جمله معاد جسمانی پرداخته است. مدعای اصلی ملاصدرا در زمینه معاد جسمانی آن است که انسان موجود در این دنیا همان انسان محشور در آخرت است. او برای اثبات این ادعا اصول چندگانه ای ارائه کرده است. پرسش اصلی پیش روی ملاصدرا این همانی نفس و بدن است. در نظر او، انسان به بدنی وابسته به نفس که قیام صدوری به نفس دارد در آخرت محشور خواهد شد و از آن جا که این بدن و نفس در طی حرکتی واحد از حقیقت مادی خود به تجرد سیر کرده اند، وحدت آنها در تمامی اطوار حفظ شده است و بدن محشور در آخرت با بدن دنیوی نه مثلیت، بلکه عینیت دارد. در این مقاله به بررسی اصول و مبانی فلسفه صدرائی در باب تبیین معاد جسمانی پرداخته می شود.
۳.
کلیدواژه‌ها:
نفس بدن اتحاد نفس و بدن معاد روحانی معاد جسمانی تجرد ادراک
برخی حکیمان مسلمان، همچون ابن سینا معاد جسمانی را به لحاظ فلسفی اثبات ناپذیر انگاشته و از همین رو تنها به قول صادق مصدّق تمسک کرده اند، اما ملاصدرا - حکیم بلندآوازه و نواندیش فلسفه اسلامی - بر اساس اصول و مبانی خاصی چون، اصالت وجود، تشکیک وجود، حرکت جوهری و ... در اثبات و تبیین فلسفی، آموزه معاد جسمانی که در متون دینی بر آن تأکید شده است، راهی نو پیموده است. در این مقاله، ضمن اشاره ای گذرا به دیدگاه های مختلف در باب حقیقت انسان و چگونگی رابطه نفس و بدن، و همچنین دیدگاه های مطرح شده در باب معاد - چه در کلام حکما و چه در متون دینی- به تبیین اصول و مبانی دقیق و ژرف نگرانه ملاصدرا در اثبات معاد جسمانی پرداخته می شود.
۴.
کلیدواژه‌ها:
الهیاتبالمعنی الاعم الهیاتبالمعنی الاخص الهیاتاجتماعی کلام اجتماعی الهیاتعملی الهیاتتمدنی
الاهیات تمدنی را می توان به دو مفهوم به کار برد: نگرش الاهیاتی به مقولات تمدنی، و نگاه تمدنی به موضوعات الاهیاتی. این مقاله، بسط این دو معنا از الاهیات تمدنی است تا در نخستین گام، مفهوم نگرش الاهیاتی به مقولات تمدنی را بررسی کرده و معنای این تعبیر (الاهیات تمدنی) را بنابر اصطلاح قدیم و جدید از الاهیات روشن نماید. آنگاه در گام دیگر امکان نگرش تمدنی به امور الاهیاتی و نمونه های ممکن آن (همچون غیب، امید، قربانی و غیره) را در الاهیات اسلامی مورد تأمل قرار دهد تا از این رهگذر راهی متفاوت برای اندیشه درباره بنیادها و ظرفیت های دین اسلام در صورت بندی تمدن اسلامی ارائه نماید.
۵.
کلیدواژه‌ها:
ملاصدرا بقاء نفس رابطه نفس و بدن بقاء بدن معاد جسمانی
کیفیت بقاء نفس در دستگاه فلسفی ملاصدرا شکل منحصر به فردی دارد. به گونه ای که تنها برای برهانی کردن اصل معاد به کار نمی رود، بلکه افزون بر آن تحلیل قابل قبولی از بقاء هویت بدن و نفس در جهان دیگر - برای تبیین آموزه معاد جسمانی- پیش رو می گذارد. او در این راستا بسیاری از اصول فلسفی خود از جمله چگونگی حدوث نفس، ترکیب اتحادی نفس و بدن، حرکت جوهری در وجود انسان و چگونگی رابطه نفس و بدن را در ارائه تبیینی جامع از بقاء نفس به کار می گیرد و نه تنها برهانی عقلی بر بقاء نفس ارائه می کند، بلکه از چگونگی رابطه سیال نفس و بدن نیز بر بقاء نفس استفاده می کند. آن چنان که از مجموع اصول و عبارات او برمی آید نفسی که او بقاء آن را ثابت می کند نه تنها شامل تمامی مراتب نفس، بلکه حتی شامل بدن انسان به عنوان مرتبه نازله نفس نیز می شود. از همین رو به نظر می رسد او توانسته با استفاده از تحلیل چگونگی بقاء نفس، آموزه معاد جسمانی را برهانی کند.
۶.
کلیدواژه‌ها:
نفس تجرد جسم لطیف آب دوگانگی
دیدگاه متکلمان درباره ماهیت نفس ساده و صریح است؛ نفس مادّی و غیرمجرّد است. بیشتر آنها نظریه «جسم لطیف» را برگزیدند و ظاهر روایات و تفسیر صحیح از آنها را مؤید این نظریه می دانند. استدلال های عقلی نیز از نظر برخی متکلمان مؤید این نظریه است، ولی برخی دیگر، عقل را در این باره محکوم به سکوت می دانند. با وجود این که نفس مادی است، ولی از جنس بدن هم نیست. مستقل از بدن است و هویّتی مخصوص به خود دارد و می تواند گونه متفاوتی از مادّه باشد که ویژگی های منحصر به فرد از خود بروز می دهد. برخی با توجه به روایات، نفس را از «آب» دانسته اند. این عنصر مادّی نه مجرّد است و نه می تواند مجرّد شود. در اثر ارتباط با انوار مجرّد، اموری مثل علم و قدرت و حتی حیات بر آن عارض می شوند، ولی متحد نمی شوند. بنابراین، دوگانگی نفس و بدن به تباین ذاتی میان آن دو منجر نمی شود. دوگانگی تنها در اعراض و ویژگی های آن دو ظاهر می شود.
۷.
کلیدواژه‌ها:
نوخاسته گرایی نوخاسته گرایی علی تحویل گرایی معاد
در این مقاله، ابتدا دیدگاه نوخاسته گرایی علّی درباره ویژگی ها به عنوان بدیلی برای تحویل گرایی مطرح می شود. سپس، نشان داده می شود که ویژگی آگاهی کیفی واجد شاخصه های ویژگی های نوخاسته است. در ادامه، دیدگاه نوخاسته گرایی جوهری تبیین می شود و سه نسخه از این دیدگاه از یک دیگر تمیز داده می شوند. در بخش پایانی، نسبت چهار نسخه ذکر شده از نوخاسته گرایی با آموزه های زندگی پس از مرگ در حالت های متجسد و نامتجسد بررسی می شود و شرایط لازم برای سازگاری این دیدگاه ها با آموزه های مذکور استخراج می شوند.
